«ائتلاف تحریم‌شدگان»؛ تقویت اتحاد ایران و روسیه

نیکو کلباکیانی / بخش مانیتورینگ بی‌بی‌سی

زمانی که مقامات آمریکایی در ژوئیه امسال گزارش دادند که ایران در بحبوحه تهاجم روسیه به اوکراین، هواپیماهای بدون سرنشین در اختیار روسیه قرار داده، تهران گفت سابقه همکاری‌های تکنولوژیکی این کشور با روسیه پیش از جنگ کنونی بر می‌گردد.

از آن زمان، اوکراین گزارش کرده است که صدها پهپاد ساخت ایران توسط نیروهای روسیه علیه آنها به کار گرفته شده‌اند که باعث شد کی‌یف استوارنامه سفیر ایران را در ۲۳ سپتامبر لغو کند.

درگیر شدن ایران در جنگی خارج از خاورمیانه امری است نامتعارف.

انگیزه‌های ایران برای این کار را حالا می‌توان با رویکرد «نگاه به شرق» تهران، شباهت‌های فزاینده با مسکو در مواضع ضد غربی‌شان و تمایل به اینکه یک قدرت مهم جهانی قلمداد شوند، مرتبط دانست.

پس از وقوع شماری از حملات پهپادهای کامیکازه توسط نیروهای روسی در اوکراین و عمدتأ علیه اهداف غیرنظامی، اوکراین ایران را متهم به همدستی در جنایات جنگی روسیه کرده است.

کی‌یف خواستار تحریم‌هایی علیه ایران شده است و از سویی دمیترو کولبا وزیر خارجه اوکراین پیشنهاد قطع روابط دیپلماتیک با ایران را به طور کلی داده است.

اولکسی رزنیکوف وزیر دفاع اوکراین روز ۱۴ اکتبر گفت روسیه در حال حاضر حدود ۳۰۰ پهپاد ساخت ایران را به خدمت گرفته است.

پهپادهای مورد بحث پهپادهای شاهد ۱۳۶ و مهاجر ۶ ایران هستند که در اختیار نیروهای روسی قرار گرفته‌اند و از نو رنگ‌آمیزی شده و ژران (ژرانیوم) نام گرفته‌اند.

مقامات اوکراینی هم‌چنین گزارش از حضور مربیان نظامی ایرانی در مناطق اشغال‌شده‌ توسط روسیه در اوکراین داده‌اند که مشغول آموزش نيروهای روسی هستند.

به گزارش واشنگتن پست در روز ۱۶ اکتبر، مقامات آمریکا نیز گفته‌اند که ایران قبول کرده است که موشک‌های زمین به زمین در اختیار روسیه قرار دهد. رویترز هم گزارش مشابهی به نقل از منابع ایرانی روز ۱۸ اکتبر منتشر کرد.

واشينگتن پست توضیح داده است که مسکو به دنبال تأمین این تسلیحات بوده است چون پیش از این در زمینه ناوگانی بزرگ از پهپادهای مسلح سرمایه‌گذاری نکرده است و زرادخانه عظیم موشک‌هایش در طی جنگ به شدت کاهش یافته است.

وال استریت ژورنال از متخصصات نظامی نقل کرده است که می‌گویند پهپادها برای نیروهای دفاعی اوکراین مشکل درست می‌کنند چون اندازه‌شان کوچک و میدان حمله‌شان وسیع است.

وزیر خارجه ایران بارها تأمین اسلحه را برای هر کدام از طرفین جنگ رد کرده است و گفته است که این اتهامات «انگیزه سیاسی» دارند و از کشورهایی صادر شده‌اند که خود «ميلیون‌ها دلار اسلحه» در اختیار اوکراین گذاشته‌اند.

اما روزنامه کیهان، که سردبیرش را رهبر جمهوری اسلامی منصوب می‌کند، صادرات «صدها» پهپاد را به روسیه تأیید کرده است که «علیه ناتو» در اوکراین به کار گرفته می‌شوند.

کرملین نیز این اتهامات را رد کرده است و روز ۱۸ اکتبر گفته‌ است که «هیچ اطلاعاتی» درباره اینکه روسیه پهپادهای ایرانی را خریده باشد ندارد ولی تلویزیون دولتی روسیه اشاره کرده است که ژران‌های روسی در واقع همان شاهدهای ایرانی هستند.

ایران از توافق هسته‌ای دور می‌شود

انگیزه‌های تهران ممکن است توضیح‌های ژئوپلتیک متعددی داشته باشند، از جمله گفت‌وگو درباره احیای توافق‌نامه برجام که در سال ۲۰۱۵ انجام شد.

ایران اصرار دارد که به ادامه مذاکرات متعهد است اما کشورهای غربی ایران را متهم به طرح مطالبات «غيرسازنده» می‌کنند و یکی از مقامات ارشد اروپایی اخیرأ گفته است که هیچ مبنایی نمی‌بیند که انتظار پیشرفتی در گفت‌وگوها وجود داشته باشد.

ابراهیم رئیسی که ماه اوت ۲۰۲۱ متصدی منصب ریاست جمهوری شد، به رغم درخواست‌ها از ایران برای استفاده از این فرصت و جایگزینی انرژی تحریم‌شده روسی در بازارهای غربی با توافق با احیای برجام، بارها گفته است که اقتصاد کشور را به برجام گره نخواهد زد و ترجیح می‌دهد روی روابط تهران با کشورها همسایه و کشورهای آسیایی تمرکز کند.

فروپاشی برجام پس از بیرون آمدن ایالات متحده از این توافق موضع حسن روحانی رئیس جمهور پیش از ابراهیم رئیسی را تضعیف کرد و تأییدی بود بر موضع تندروهایی که مخالف اعتماد به غرب بودند.

تحریم‌های آمریکا اثری ویرانگر بر اقتصاد ایران داشت و مانع تلاش‌های تهران برای حفظ روابط تجاری قوی با بقیه دنیا شد. نظام جمهوری اسلامی به این نتیجه رسید که نیاز به متحدانی قوی‌تر برای خنثی کردن قدرت عظیم اقتصادی آمریکا در بازارهای جهانی دارد.

ائتلاف تحریم‌شدگان

سیاست خارجی جمهوری اسلامی در سال‌های اول تاریخ‌اش مبتنی بر رویکرد «نه شرقی نه غربی» بود.

يعنی مسیری مستقل از هر دو ابرقدرت جهانی وقت يعنی آمریکا و اتحاد شوروی و بی‌اعتنا به آنها در پی گرفته بود.

اما اکنون اوضاع فرق می‌کند و نظر علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی مبنی بر «نگاه به شرق» حالا دست بالا را دارد.

اين رویکرد وجه مشترکی با روسیه در دستیابی به یک جهان «چندقطبی» و رها از سلطه بلامنازع آمریکا می‌بیند.

با قرار گرفتن روسیه تحت تحریم‌های شدید مانند وضع ایران به مدت چند دهه، این نزدیکی را تقویت کرده است. حالا هر دو کشور تقابلی وجودی با غرب در کانون سیاست خارجی‌شان دارند.

حتی پیش از این جنگ هم تهران در گفت‌وگوهای برجام تکیه فراوانی بر مسکو داشت و رئیسی اولین سفر خارجی رسمی‌اش به روسیه را در ژانویه سال ۲۰۲۲ انجام داد.

از زمان حمله روسیه در ماه فوریه رسانه‌های ایرانی با لحنی همدلانه با روسیه، اخبار جنگ را گزارش کرده‌اند. و رهبر جمهوری اسلامی، در ماه ژوئیه «ابتکار عمل» ولادیمیر پوتین در حمله به اوکراین را ستایش کرد چون در غیر این صورت ناتو به جای روسیه جنگ را آغاز کرده بود.

علاوه بر این، ایران و روسیه در سوریه همکاری فعالانه‌ای داشته‌اند و موفق شده‌اند بشار اسد را در قدرت نگه دارند.

اما تهران از تمهیدات تنش‌زدایانه روسیه و اسرائیل در سوریه ناراضی بوده است از آن رو که این تمهیدات ظاهرأ شامل اهداف نظامی ایران نمی‌شود.

با درخواست اوکراین از اسرائیل برای تأمین دفاعی اوکراین که روسیه به شدت علیه آن هشدار داده است، ایران از تیره شدن روابط روسیه و اسرائیل بسیار خرسند خواهد شد چون باعث پیشبرد منافعش در خاور میانه خواهد شد.

جاه‌طلبی‌های بزرگ ایران برای کسب قدرت

توانایی ارایه تجهیزات پیشرفته نظامی به ابرقدرت‌ها نمایشی از توان نظامی تهران نیز هست.

حسین سلامی فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در اوایل ماه سپتامبرگفته بود «قدرت‌های برتر» مایل‌اند سلاح‌های ایرانی را بخرند و در حال حاضر ایران مشغول «آموزش» آن‌ها در زمینه استفاده از این تسلیحات است.

یحیی رحیم صفوی، فرمانده پیش از سلامی نیز که حالا مشاور رهبر جمهوری اسلامی است روز ۱۸ اکتبر گفته بود که «۲۲ کشور در نوبت قرار دارند» تا پهپادهای ساخت ایران را خریداری کنند.

تهران شاید مایل نباشد اذعان کند که کشوری را که علیه همسایه‌اش اعلام جنگ کرده مسلح می‌کند ولی قطعأ مایل است به مثابه قدرت نظامی مهمی دیده شود که در سطح ابرقدرت‌های جهانی باید جدی‌اش بگیرند.