راهنمای خانواده‌های بازداشت‌شدگان

اگر یکی از اعضای خانواده یا نزدیکان‌تان بازداشت شد، مطالعه این راهنمای کوتاه به شما کمک می‌کند تا بدانید که بهتر است در ساعات و روزهای ابتدایی چه کارهایی انجام دهید.

۱. به کجا مراجعه کنید؟

محل نگهداری بازداشت‌شدگان می‌تواند از زندان‌های رسمی تا بازداشتگاه‌های غیررسمی باشد. این مساله به حجم بازداشت‌ها بستگی دارد. در روزهایی که حجم دستگیری‎ها زیاد است، ممکن است دستگیرشدگان در مکانه‌ای مختلفی نگهداری شوند اما معمولا بعد از یک غربال اولیه و آزاد شدن تعدادی (معمولا افرادی که سابقه بازداشت دارند و یا کسانی که با ابزارهایی مانند سنگ و ... یا به اصطلاح سلاح سرد بازداشت شدند، در این مرحله آزاد نمی‌شوند) به زندان‌های رسمی‌تر منتقل می شوند.

شما باید در اولین زمان پس از اطلاع از دستگیری عزیزانتان به دادگستری، دادسرا و یا دادگاه انقلاب شهرتان مراجعه کنید. گاهی اوقات پلیس امنیت شهرتان نیز می‎تواند محل مراجعه باشد. (بطور مثال در تهران، دادسرای اوین محل مراجعه خانواده‌هاست) ممکن است با پاسخ روشنی مواجه نشوید.

ممکن است چندین بار مراجعه کنید و کسی پاسخگوی شما نباشد یا در مورد محل نگهداری عزیزانتان به شما اطلاعی داده نشود. این وضعیت هم می‌تواند در نتیجه تعداد بالای بازداشتی‌ها باشد و هم یکی از روندهای آزار و اذیت خانواده‌ها است. به هر روی به پیگیری‌تان ادامه دهید و در صورت امکان هر روز به این مکان‌ها مراجعه کنید.

۲. اطلاع‌رسانی کنید

سال‌هاست فعالان مدنی و حقوق بشری در مورد لزوم اطلاع‌رسانی در مورد بازداشت‌شدگان حرف می‌زنند و بر اهمیت آن تاکید می‌کنند. به هر طریقی که می‌توانید تلاش کنید اسم فرد زندانی‌تان را به گوش رسانه‌ها و نهادهای حقوق بشری برسانید. (اینجا خوبه یه لیست قابل اعتماد تهیه و ضمیمه کنیم) ثبت این اسامی و رصد کردن وضعیت آنها توسط نهادها، می‌تواند از اتفاقات ناگوار احتمالی آینده جلوگیری کند، یا احتمال آن را کاهش دهد.

۳. چه زمانی اطلاع‌‌رسانی کنید؟

از نظر زمان اطلاع‌رسانی باید میان نهادهای بازداشت‌کننده کمی تفاوت قائل شد. بازداشتی‌های نیروی انتظامی در برخی مواقع به دادگاه نمی‌رسند و احتمال آن که فرد در ۲۴ ساعت اول آزاد شود وجود دارد. اما بازداشت‌های وزارت اطلاعات و اطلاعات سپاه اغلب هدفمندتر است و با برنامه‌ریزی قبلی صورت می‌گیرد.

از این رو وقتی شهروندی عادی در یک اعتراض خیابانی توسط نیروی انتظامی بازداشت شده توصیه نمی‌شود که فورا اطلاع‌رسانی شود. بهتر است اندک زمانی درنگ شود؛ خصوصا در بازداشت‌های گروهی که معمولا امکان آزادی تعدادی از بازداشت‌شدگان وجود دارد، زیرا اطلاع رسانی ممکن است حساسیتی روی آن فرد ایجاد کند که ابتدا به ساکن وجود نداشته و آزادی وی را به تاخیر بیاندازد. در این شرایط می‌توان معمولا ۲۴ ساعت منتظر ماند.

در مورد سایر نهادهای بازداشت‌کننده، وزارت اطلاعات و اطلاعات سپاه بالاخص اگر بازداشت با حکم منابع قضایی صورت بگیرد لحظه‌ای در اطلاع‌‌رسانی تعلل نکنید.

مهم:
- معمولاً خانواده و اطرافیان فرد بازداشت‌شده توسط نهادهای امنیتی و انتظامی تهدید می‌شوند که اطلاع‌رسانی، آزادی عزیزانشان را به تاخیر انداخته یا برای خودشان درد سرایجاد می‌کند. تجربه نشان داده که این تهدیدات با علم این نهادها به اهمیت اطلاع‌رسانی، تنها برای متوقف کردن روند آن اتفاق می‌افتد. برای خنثی شدن و یا کم‌اثر شدن این تهدید‌ها، آنها را هم اطلاع‌رسانی کرده و به گوش رسانه‌ها برسانید.
- این روزها که اعتراضات خیابانی در جریان است، اگر فرزندانتان در خیابان دستگیر شده‌اند، احتمال اینکه با اتهام‎های مختلف مواجه شوند زیاد است. با اطلاع‌رسانی در مورد وضعیت آنها، دست بازجویان برای تهدید، شکنجه و پرونده‌سازی برای عزیزان شما بسته خواهد شد.

بکوشید ابتدا با یک روزنامه‌نگار حقوق بشری قابل اعتماد ارتباط برقرار کنید. می‌توانید با مخفی کردن هویت خویش با رسانه‌ها یا نهادهای حقوق بشری تماس بگیرید. فعالان مدنی می‌توانند فرآیند اطلاع‌رسانی صحیح را به خانواده‌ها آموزش دهند. در هر صورت اطلاع‌‌رسانی را تا روز آزادی ادامه دهید.

۵. اطلاع‌‌رسانی صحیح و اصولی را در میانه راه رها نکنید

مراجعه شما به اماکن، دادگاه، دادسرا و زندان‌های مختلف برای اطلاع از وضعیت فرد بازداشت‌شده، شما را با خانواده‌های دیگری در شرایط مشابه آشنا می‌کند. از این ارتباط و آشنایی استقبال کنید.

خانواده‌های زندانیان سیاسی در دوران‌های مختلف، این اتحاد و ارتباط را یکی از راه‌کارهای مقابله با فشارهای بازجویان و رنج‌های دوران زندانی بودن عزیزانشان دانسته و از آن قدرت گرفته‌اند. این حلقه ارتباطی همچنین باعث می‌شود شما امکان بیشتری برای اطلاع از عزیز بازداشت شده‌تان داشته باشید. کسانی که آزاد می‌شوند می‌توانند به شما اطلاعاتی در مورد افراد در بازداشت مانده و شرایط بازداشتگاه بدهند.

ارتباط با سایر خانواده‌ها باعث می‌شود در برابر بی‌خبری و برخوردهای غیرقانونی احساس تنهایی و ترس کمتر و توان مقاومت و مقابله بیشتری داشته باشید.

۶. وکلای داوطلب را پیدا کنید

با وجود آن که روندهای قضایی غیرقانونی در ایران پرتکرار و معمول است اما آشنایی به حقوق شهروندی و کمک گرفتن از وکلا برای احقاق آن کمک می‌کند که تجاوز به حقوق بازداشت‌شدگان برای به اصطلاح «مجریان قانون» سخت‌تر شود. در عین حال در میان اضطراب و سردرگمی روزها و ساعات ابتدایی بازداشت حضور یک وکیل در مسیر پیگیری پرونده به خانواده‌ها آرامش و اطمینان می‌دهد.

بسیاری از وکلا، وکالت پرونده‌های بازداشت‌شدگان اعتراضات را به طور رایگان و یا دریافت هزینه‌ای اندک می‌پذیرند. هر چند که معمولا وکلا اجازه حضور در دوران بازجویی و بازپرسی را ندارند، اما اگر می‌توانید در مورد وضعیت فرد بازداشتی با یک وکیل حقوق بشری مشورت کنید.

تاکید بر وکیل حقوق بشری به این دلیل است که وکلای مورد اعتماد سیستم قضایی معمولا در چنین شرایطی کمک حال شما نیستند و حتی ممکن است پرونده عزیزانتان را سنگین‌تر کنند.

به زودی لیستی از وکلای داوطلب شهرهای مختلف ایران را منتشر می‌کنیم.

کمیته پیگیری وضعیت بازداشت‌شدگان اعتراضات