خودفریبی غرب درباره آزادی زنان در عربستان

میگن استاک / نیویورک تایمز / صدای آمریکا

نویسنده ستون مقالات یکی از معتبرترین روزنامه‌های آمریکا می‌نویسد آزادی زنان در عربستان سعودی در اثر اصلاحات ولیعهد شاهزاده محمد بن سلمان، چنان نیست که می‌نماید.

میگن استاک در نیویورک تایمز، می‌نویسد شاهزاده محمد بن سلمان که بعد از کشتار فجیع یک منتقد خاندان سلطنتی در کنسولگری عربستان سعودی در استانبول، ترکیه، اعتبار خود را در کشورهای غربی از دست داده بود، در پی تلاش تبلیغاتی سه ماهه، به نظر می‌رسد احترام و محبوبیت خود را در غرب بازیافته است.

نویسنده به دیدا‌رهای بن سلمان با روسای جمهوری آمریکا و فرانسه و سفر او به یونان اشاره می‌کند و می‌نویسد هر چند مقامات خارجی گاهی از جمال خاشقجی و قساوت‌های عربستان سعودی در یمن ذکری به میان می‌آورند، اما محکومیت گذرای اقدامات عربستان سعودی دارد به تدریج به شکل رفع تکلیف برای زودتر رفتن سر اصل مطلب، که موضع‌گیری در باره نفت است، درمی‌آید.

با فشاری که جنگ اوکراین به بازارهای انرژی در جهان وارد کرده، موضع‌گیری اخلاقی، تجملی است که غرب دیگر استطاعت آن را ندارد. البته کسی به صراحت این را نمی‌گوید، اما می‌‌گویند درست است که محمد بن سلمان رقیبان خود را دستگیر کرد، روحانیون را به زندان انداخت، و مخالفان را خاموش کرد، ولی به سرعت با وعده اسلام میانه‌رو، جامعه عربستان سعودی را با جهان نوین آشتی داد. مسابقات اتوموبیل‌رانی «فرمول یک»‌ برگزار کرد، خوانندگان پاپ آمریکایی از جمله جاستین بیبر و مرایا کری را برای برگزاری کنسرت‌ به عربستان سعودی آورد، و در این کشور سینماها و رستوران‌های به راه انداخت که در آنها مرد و زن با هم به آزادی معاشرت می‌کنند.

نویسنده نیویورک تایمز روی عبارت «مرد و زن با هم» تاکید می‌کند، و می‌نویسد به همین دلیل است که گفته می‌شود محمد بن سلمان، زنان عربستان سعودی را آزاد کرده.

افسانه آزادی

از دیدگاه نویسنده، آزادی زنان و حتی مردان در عربستان سعودی، افسانه است. اولا به این دلیل که عربستان سعودی هر کسی اعم از زن و مرد را به جرم اندکی ورود به فعالیت سیاسی به اتهام تروریسم محاکمه می‌‌کند، از جمله هفته گذشته، سلما الشهاب، دانشجوی دکتری و مادر دو فرزند، به جرم توئیت زدن در حمایت از ناراضیان، به ۳۴ سال حبس محکوم شد.

با این حال، اقداماتی مثل لغو منع رانندگی زنان، و حذف قوانینی که بستگان مرد را عملا قیم زنان می‌ساخت، برکناری پلیس مذهبی که قوانین تفکیک جنسیتی را در همه اجتماعات تحمیل می‌کرد، و وارد شدن زنان به نیروی کار در اثر آزادی تحرک بیشتر در اجتماع، اقداماتی واقعی و شایان تقدیر هستند، اما چه کسانی می‌توانند از آنها استفاده کنند؟

خانم استاک می‌نویسد معنی اصلاحات جدید این است که اگر زنی در یک خانواده آزاداندیش که در آن مردان، اجازه کار و زندگی آزاد به او می‌دهند، به دنیا آمده باشد، دولت در کار او دخالت نمی‌کند. اما برای بسیاری از زنان عربستان سعودی که مرد با حسن‌نیتی در کنار خود ندارند، راه چاره‌ای نیست.

نویسنده نیویورک تایمز می‌افزاید کارشناسان حقوقی در عربستان سعودی که او با آنها صحبت کرده است، می‌گویند اصلاحات اجتماعی طوری طراحی شده‌اند که مردان را ناراحت نکنند. دولت، دیگر قانونا به مردان اجبار نمی‌کند که زنان منزل خود را تحت کنترل قرار دهند، اما به مردان فشاری هم نمی‌آورد که زنان را آزاد کنند.

یک پژوهشگر و فعال حقوق زنان در عربستان سعودی به نویسنده نیویورک تایمز گفته اکثریت زنان عربستان سعودی که در خانواده‌های محافظه‌کار زندگی می‌کنند، عملا نمی‌‌توانند از آزادی‌های جدید استفاده کنند.

محمد بن سلمان قانون جدید خانواده را جهشی در حقوق زنان کشور قلمداد کرده اما نویسنده نیویورک تایمز این قانون را که ترجمه انگلیسی آن وجود ندارد، به عربی خوانده و حیرت می‌کند که اصلاحات آن، به مراتب از شعارهای مربوط به اصلاحات اجتماعی محمد بن سلمان، ناچیزتر است.

زنان عربستان سعودی همچنان نیاز دارند برای ازدواج از مرد قیم خود، اجازه بگیرند، هر چند قانون جدید به مردان اجازه نمی‌دهد زنان تحت قیمومت خود را به ازدواج با کسی که نمی‌خواهند، مجبور کنند.

کنترل پدرسالارانه مردان به طور کامل دراین قانون رده‌بندی شده و از نظر اهمیت، از پدر شروع می‌شود و به شوهر، عمو، برادر، و حتی فرزند ذکور منتقل می‌شود. از آن جا که ازدواج با پیشنهاد قیم زن به خواستگار امکان‌پذیر می‌شود، قیم می‌تواند عملا از ازدواج زن با مرد دلخواه خود جلوگیری کند.

نویسنده نیویورک تایمز به نام رعایت انصاف، یاد‌آور می‌شود که قوانین سقط جنین در عربستان سعودی از قوانین برخی از ایالات آمریکا، آزادتر است، و مثلا اگر سلامت فکری یا جسمی مادر در خطر باشد، اجازه سقط جنین داده می‌شود.

خانم استاک می‌نویسد زن سعودیائی طبق قانون مجبور است از شوهر خود اطاعت کند، تمکین کند، و مثل دیگر کشورهای اسلامی، در صورت فوت همسر، زن کمتر از مرد ارث می‌برد.

انتقاد آمریکا

از دیدگاه این نویسنده نیویورک تایمز، دولت آمریکا هیچوقت راه موثری پیدا نکرد تا از حقوق بشر در خارج، به ویژه در خاورمیانه،‌ به طرزی پایدار و موثر، دفاع کند، و شاید هم هرگز دنبال آن نبود.

او عقیده دارد که در پس‌زمینه خونریزی و بی‌ثباتی سیاسی ناشی از، به گفته‌ او، جنگ‌های متعدد آمریکا در خاورمیانه، انتقادهائی که مقامات دولت‌های پیاپی آمریکا از فشار سیاسی، انتخابات و به خصوص رعایت حقوق زنان در عربستان سعودی مطرح می‌کردند، ریاکارانه می‌نمود، و اغلب در برابر اولویت‌های امنیتی یا اقتصادی، می‌پلاسید.

خانم استاک آمریکای امروز را در کشورهای خاورمیانه، از مصر و عربستان سعودی گرفته تا سرزمین‌های اشغالی فلسطینی، به تمامی کردارگرا می‌بینند که اعتصاب غذای زندانیان سیاسی یا کشته شدن روزنامه‌نگاران آمریکائی، بازدار آن نیست. او می‌نویسد سئوال شاید این باشد که این موضع در وطن چگونه توضیح داده می‌شود.

او می‌نویسد این‌جا است که موضوع حقوق زنان مطرح می‌شود. جایگاه شهروند درجه دو که عربستان سعودی به زنان کشور تحمیل می‌کند، مدت‌ها در روابط آمریکا و عربستان سعودی، منبع شرمساری و انتقاد بوده است. سیاستمداران و شرکت‌های آمریکائی دائم به انتقاد کشیده شده‌اند، به خاطر نادیده گرفتن یا ملایم انتقاد کردن یا حتی در مورد رستوران‌ها و هتل‌های زنجیره‌ای، رعایت کامل قوانینی که زنان را از حق اساسی حضور در مکان‌های عمومی محروم می‌کنند. اگر گاهی دیپلمات‌های آمریکائی انتقاد کوچکی کردند یا از دیدار با همتاهای سعودیای خود طفره رفتند، عربستان سعودی خشمگین می‌شد. این چیزی است که شاهزاده بن سلمان می‌خواست از سر خود وا کند.

خالد ابو الفضل، استاد برجسته حقوق در شعبه لس آنجلس دانشگاه کالیفرنیا، می‌گوید شاهزاده بن‌سلمان مایل است که در غرب یک اصلاح‌گر بزرگ دانسته شود و نماد آزادی‌خواهی و نیک‌خواهی، و منتقد پرشور عقیده ابرمحافظه‌کار وهابی‌گری غالب در عربستان سعودی. این استاد دانشگاه می‌گوید: «همه ما روی می‌گردانیم که وجدان خود را زیاد ناراحت کنیم.»

آن‌سوی پیشرفت

خانم استاک می‌نویسد تصویر عربستان سعودی امروز تصویری واقعا خیره‌کننده است. زنان و دخترانی که در جاده ملک فهد به سرعت می‌رانند،‌ یا در میدان مسابقه اسبدوانی ملک عبدالعزیز به معاشرت می‌پردازند. روزنامه‌نگاران خارجی در گزارش‌های خود، تابلوهای روشنی از مسابقات کشتی یا گردهمائی‌های بزرگ رقص، ترسیم می‌کنند.

اما وقتی از نزدیک بنگریم، هر جزء پیشرفت با لایه‌ای همراه بود از پیام‌های هشدار‌آمیزی که برای تماشاگران سعودیائی، غیرقابل اشتباه است.

نویسنده به بازداشت فعالان آزادی رانندگی برای زنان اشاره می‌کند، که بلافاصله بعد از لغو منع رانندگی زنان انجام گرفت. خانواده خانم لجین الهذلول، یکی برجسته‌ترین فعالان رانندگی زنان، فاش کردند که او در بازداشت مورد تهاجم جنسی و شکنجه قرار گرفته بود. این زن‌ها حتی بعد از ‌آزادی از زندان، از سخنرانی سیاسی، مسافرت، و خروج از کشور، حتی به همراه خانواده، منع شدند.

نویسنده نیویورک تایمز در آزادی رانندگی و بازداشت فعالان آزادی رانندگی زنان، دو اقدام ظاهرا متناقض، منطق خشنی می‌بیند: شاهزاده بن سلمان علیه دو عنصر شرمسار کننده از نظر سیاسی، یکجا اقدام کرد: منع رانندگی زنان و جسارت انتقاد از خاندان سلطنتی، هر دو شرمساری برانگیز بودند.

عبدالله العوده، پژوهشگر قوانین عربستان سعودی و رئیس اندیشکده حقوق بشری «دمکراسی برای جهان کنونی عرب»،‌ یا DAWN، که بازداشت فعالان رانندگی زنان را طی مصاحبه‌ با آنها و اسناد دادگاه‌ها، مستند کرده است می‌گوید، در ضمن، محمد بن سلمان، پرچم به اصطلاح توان‌بخشی به زنان را بدست گرفته است.

نویسنده نیویورک تایمز می‌افزاید ماجرای خانم الهذلول که اخیرا بنا به توئیت خواهرش لینا الهذلول،‌ از زندان آزاد شده، یک تضاد دیگر در پیگیری ظاهری آزادی زنان در عربستان سعودی را نیز آشکار می‌سازد: موضوع گزینش سفرا. عربستان سعودی در سال ۲۰۱۹ میلادی، ۱۳۹۸، با اعزام شاهزاده خانم ریما بنت بند بن سلطان آل سعود به واشنگتن، برای نخستین بار یک سفیر زن برگزید. در پی او، خانم آمال المعلمی به عنوان سفیر به نروژ گسیل شد. خانم المعلمی خواهر عبدالله یحیی المعلمی، سفیر عرستان سعودی در سازمان ملل است.

بنا به گزارشی که موسسه «داون» تهیه کرده، خانم الهذلول، در دیداری در زندان، هنگامی که ممنوع الملاقات بود، از خانم المعلمی، فرستاده کمیسیون حقوق بشر عربستان سعودی، در خواست حمایت کرد و به او گفت در زندان با برق شکنجه شده، مورد تهاجم جنسی قرار گرفته و به مرگ تهدید شده است. این موسسه مدعی است خانم المعلمی شکایت خانم الهذلول را نادیده گرفت و تحقیق و اقدامی صورت نداد.

این در حالی است که خانم المعلمی، به عنوان سفیر، از گام‌های بلند زنان عربستان سعودی، مشتاقانه حرف می‌زند، ولی وزارت خارجه عربستان سعودی، درخواست نویسنده نیویورک تایمز برای مصاحبه با خانم المعلمی برای پاسخ به اتهامات این موسسه را بدون جواب گذاشت.

نویسنده نیویورک تایمز می‌افزاید سفیر عربستان سعودی در واشنگتن هم در همبستگی خواهرانه، تاریخچه خاصی دارد. او مدتی هشتگ «ماندن را انتخاب کردم» را اشاعه می‌داد، که سرزنش زنانی تلقی می‌شد که می‌خواستند از محدودیت‌های سخت عربستان سعودی فرار کنند. یکی از این زنان «دینا علی السلوم» بود که در سال ۲۰۱۷ تا مانیل، پایتخت فیلیپین، دور رفت، ولی اقوام محافظه‌کار او را دنبال کردند و به زور به عربستان سعودی بازگرداندند و دیگر خبری از او نبود.

سکوت رازآلود

هواداران شاهزاده محمد بن سلمان او را در عربستان سعودی محبوب توصیف می‌کنند. نیویورک تایمز می‌نویسد قبول دارد که بن سلمان در میان برخی از اتباع خود، به خصوص جوانان سکولار محبوب است، اما نمی‌تواند شک کند که جوامع واقعی عربستان سعودی، در لفاف پرزرق و برقی از تبلیغات پیچیده‌‌اند.

یاسمین فاروق، پژوهشگری که تحقیقات دامنه‌داری برای بنیاد صلح کارنگی در باره عربستان سعودی انجام داده، به نویسنده نیویورک تایمز می‌گوید برخی از محبوب‌ترین ابتکارهای شاهزاده بن سلمان در خارج کشور انعکاس چندانی نداشتند. مثلا مردم رضایت دارند که او سازوکار پیچیده نظام اداری عربستان سعودی را در یک پایگاه اینترنتی، آسان و قابل دسترس ساخت. خانم فاروق می‌افزاید که البته، جنبه زیان‌بار آن این است که بلافاصله و به راحتی، داده‌های شخصی همه شهروندان به چنگ دستگاه‌های نظارتی دولت افتاد.

میگن استاک، نویسنده نیویورک تایمز می‌نویسد در مقایسه به زمان جنگ عراق که او خبرهای عربستان سعودی را برای نیویورک تایمز پوشش می‌داد، سکوت رازآلودی بر عربستان سعودی حکمفرماست و از خبرنگارها و منتقدهای مزاحم مثل جمال خاشقچی و اعضای ناراضی خاندان سلطنتی که سر میز قهوه به خبرچینی و شایعه‌پراکنی می‌پرداختند، دیگر خبری نیست. او می‌نویسد همه این‌ اشخاص یا خفه شده‌اند یا زیر زمین رفته‌اند به طوری که دیگر به منابع سابق خود دسترسی ندارد.

خانم فاروق تائید می‌کند و می‌گوید تماس گرفتن با مردم عادی و افراد جامعه برای درک عمیق‌تر واقعیت آنچه بن‌ سلمان می‌‌کند، امکان‌پذیر نیست. او می‌گوید آنها را دستگیر می‌کنند و متاسفانه خیلی هم خودسانسوری وجود دارد. خانم فاروق می‌گوید خود او هم ملاحظه می‌کند که مبادا طرف تماس او در داخل کشور، به زحمت بیافتد.

نویسنده نیویورک تایمز مقاله خود در باره واقعیت‌ اصلاح قوانین مربوط به حقوق زن در عربستان سعودی را با نقل قول جمله‌ای به پایان می‌برد از جارد کوشنر، داماد و مشاور ارشد دونالد ترامپ، که در کتاب خاطرات خود می‌نویسد با بن سلمان دوست شد چون اصلاحاتی که او دارد اجرا می‌کند، تاثیر مثبتی بر میلیون‌ها شهروند، به ویژه زنان، گذاشته است. نویسنده نیویورک تایمز برجسته کردن این جمله را طبیعی می‌داند، زیرا به گفته او «ماله‌کشی کمتر شرمسارکننده‌ای در باره رابطه با بن سلمان» است.