در برابر موقعيتی دشوار

.(JavaScript must be enabled to view this email address)

اين روزها فيلمی بر پرده سينماهای جهان نمايش داده می شود، به نام " مونيخ"، ساخته كارگردان نامدار آمريكايی، اسپيلبرگ. اين فيلم كه بحث های بسياری را برانگيخته و قسما به برآشفتن محافلی از يهوديان عليه كارگردان يهودی فيلم منجر شده به ماجرای حمله تروريستی فلسطينی ها به ورزشكاران اسراييلی در جريان بازی های المپيك ١٩٧٢ در مونيخ و ترورهای بعدی عوامل اين حمله توسط جوخه ای از سازمان موساد برمی گردد. در واكنش به اتهامات و انتقادات به فيلم يادشده، اسپيلبرگ پاسخی داده است به اين مضمون:" ترور را با ترور و خشونت را با خشونت پاسخ دادن تنها به باتلاق راه می برد. تنها گفتگو و ديالوگ است كه می تواند راهگشا باشد و به يافتن راه حلی بيانجامد."

نتايج انتخابات پارلمانی روز چهارشنبه در مناطق فلسطينی گويی كه كم وبيش تاييدی بود بر اين داوری اسپيلبرگ. پيروز اين انتخابات سازمانی شده كه خود اسراييلی ها برای تضعيف جنبش فتح و برآمدن رقيبی در برابر آن ابتدائا از ايجادش نه تنها نگران نبودند، بلكه غيرمستقيم تقويتش هم كردند. مهمتر اما اين كه ، روند رو به تزايد نفوذ و قدرت گيری حماس نيز، بيش از همه مرهون اشغالگری اسراييل و خشونت اعمال شده برای تداوم اين اشغالگری بوده است. انتفاضه اول فلسطينی ها در سال ١٩٨٧ بيش از پيش نام حماس را بر سر زبان ها انداخت. اما به جريان افتادن مذاكرات اسلو و بروز برخی چشم اندازها از صلحی پايدار ميان اسراييل و فلسطينيان سبب شد كه جنبش فتح اعتبار و نفوذ برتر خود را حفظ كند و كماكان بازيگر اصلی صحنه سياسی فلسطين باقی بماند. با شكست مذاكرات اسلو در سال ٢٠٠٠ و با روی كارآمدن آريل شارون در اسراييل دوباره دور باطلی از خشونت و خونريزی به راه افتاد كه به ياس تبديل شدن بيشتر اميدها به صلح ، تخريب ساختارهای اجتماعی و اقتصادی در مناطق فلسطينی ، بروز فقر و فاقه مضاعف در ميان مردم اين مناطق و كشش بيشتر اين مردم به شعارها و گفتارهای نيروهای افراطی و راديكالی همچون حماس از جمله پيامدهای منفی آن بود.

اذعان به خطا؟
در هفته های گذشته ، با بروز برخی نشانه ها دال بر قدرت گيری حماس در انتخابات پارلمان فلسطين، اسراييل،اروپا و آمريكا كوشيدند با ترسيم چشم اندازهای فاجعه بار برای روند صلح، تهديد به قطع كمك های مالی خود به مناطق فلسطينی و نيز با كمك های تبليغاتی به جنبش فتح مانع مغلوب شدن آن در برابر حماس شوند. اين تلاش های بی نتيجه شايد در مضمون خود اقرار به اين واقعيت بود كه سياست های عمدتا مبتنی بر مشت آهنين دولت شارون كه تخريب تشكيلات خودمختار فلسطين و بی اعتبار كردن رهبران آن را آماج خود داشت، و يا خروج سال گذشته نيروهای اسراييل از غزه بدون هر گونه مذاكره ای با تشكيلات مزبور و رهبر آن ، محمود عباس، كه با سكوت تاييدآميز آمريكا و قسما اروپا روبرو شد همه و همه در كاهش اعتبار و نفوذ جنبش الفتح و قدرت گيری نيروهای راديكال تر و افراطی تر نقش داشته اند. صد البته فساد ، چنددستگی و ناكارايی دولت فلسطين كه رهبران فتح دست بالا را در آن داشته اند و همچنين اين واقعيت كه حماس با ايجاد شبكه هايی از مدارس و درمانگاه ها و مراكز خيريه نقشی قابل اعتنا در كاهش رنج ناشی از فقر و فاقه مردم فلسطين داشته نيز در شكست فتح و پيروزی حماس نقش مهمی ايفا کرده اند.طبعا جنبش فتح فقدان چهره كاريسمايی همچون عرفات را نيزدر شكست خود بی تاثير نخواهد ديد.

نظرسنجی های قبل از انتخابات از رای بالای حماس حكايت داشت ، اما كمتر پيش بينی می شد كه اين رای چنان باشد كه جنبش مزبور را به نيروی محوری در صحنه سياسی فلسطين بدل كند و كليد دولت را در دست آن قرار دهد. اينك كه انتخابات به چنين نتايجی انجاميده ، محافل سياسی از خود فلسطين گرفته تا تل آويو و بروكسل و واشنگتن با شرايط جديدی روبرو شده اند كه رويارويی با آن، با شعارها و رويكردهای قبل از انتخابات كمتر قرين توفيق و ثمربخشی خواهد بود. هستند گرايش ها و محافل قدرتمندی در اسراييل و غرب كه به رسميت نشناختن نتيجه انتخابات و تشويق محمود عباس ، رييس تشكيلات خودمختار فلسطين به رويكردی مشابه را بر هرگونه سياست ديگری ترجيح می دهند. اميد اين محافل آن است كه انزوای منطقه ای و بين المللی حماس و روبرو كردن مردم فلسطين با عواقب زيانبار انتخابی كه كرده اند چنان شرايطی ايجاد كند كه دوباره نيروهای ميانه رو ستاره بختشان درخشيدن بگيرد.

تجربه ای نه چندان تازه
در مقابل اما می توان بر اين واقعيت تاكيد كرد كه انتخابات ديروز از يك سو در شرايطی دمكراتيك و عاری از زدوبند و تقلب برگزار شده و در بروز نتيجه آن سياست های دولت شارون و هماهنگی و يا سكوت آمريكا و اروپا در قبال اين سياست هم نقش بارزی داشته است. اينك نيز ناديده گرفتن رای ولو ناخوشايند مردم و اعمال فشار برای ملغی كردن خودسرانه اين نتيجه، به هيچوجه اطمينانی نيست كه به نتايج مورد نظر بيانجامد و بر عكس، راديكاليسم و افراطی گری بيشتری را در پی نداشته باشد. از ديگر سو، ظرف يكی ، دو سال اخير در رويكردها و سياست های حماس پراگماتيسمی را می توان مشاهده كرد كه معطوف به شراكت بيشتر آن در روندها و پروسه های سياسی و فاصله گيری محسوس از اقدامات مسلحانه و تروريستی بوده است. به رغم تهديدها به شكستن آتش بس، حماس كماكان به آتش بسی كه از يكسال پيش در توافق با تشكيلات خودمختار فلسطين حاصل شده پايبند است و تداوم آن را به گشايش های بيشتر در پيشرفت مذاكرات صلح، گشودن چشم اندازی برای خروج اسراييل از ساحل غربی، و قول آزادی ٨٠٠٠ اسير فلسطينی از زندان های اسراييل منوط كرده است، چنين رويكردی در تناقض آشكار با يكی از اصول اساسی منشور اين جنبش است كه نابودی اسراييل را هدف استراتژيك مقاومت فلسطينيان می داند. ضمن آن كه ، اين نيرو در انتخابات سال ١٩٩٦ با اين دليل كه بر اساس نتايج مذاكرات "خائنانه" اسلو برگزار می شود شركت نكرد. اينك اما آن موضع را كنار گذاشته و ورای انتخابات شهرداری ها در انتخابات پارلمان ملی نيز شركت جسته است. تقويت آتي اين پراگماتيسم بطئي در درون جنبش حماس می تواند حاصل سياست های چندگانه ای باشد. اول اين كه اسراييل، آمريكا و اروپا احتمالا غافل از اين رهيافت نيستند كه جنبش الفتح نيز زمانی برخی از مواضع افراطی حماس را نمايندگی می كرد و از عرفات نيز در رسانه های غرب و اسراييل به عنوان تروريست بزرگ نام برده می شد. اما با شروع مذاكرات و تعامل و گفتگو، و با حدی از به رسميت شناخته شدن، مشی و رويكردهای سياسی در الفتح رو به تشديد گذاشت و نابودی اسراييل در منشور آن جای خود را به لزوم ايجاد دو كشور داد. اسراييل و آمريكا و اروپا اينك نيز به اعتبار وزن سياسی، ديپلماتيك و كمك های مالی خود به تشكيلات فلسطينی در موقعيتی هستند كه به جای نفی كامل پيروزی حماس، حد و كيفيت مذاكرات و تماس ها با آن را به ميزان دوری جستن آن از رويكردهای و شيوه های تروريستی منوط كنند و بيش از پيش به ادغام اين جنبش در روندها و پروسه های سياسی ياری رسانند.

اين نيز هست که بر خلاف تصور رايج، نفوذ برخی از كشورهای عربی همچون اردن، مصر و عربستان بر جنبش حماس اگر بيشتر از جمهوری اسلامی نباشد، كمتر از آن هم نيست؛ رويكرد پراگماتيستی اخير در سياست های اين جنبش هم از جمله حاصل تاثير و تعاملات با كشورهای يادشده است. طبيعی است كه حماس در صورت به دست گرفتن قدرت نيز نمی تواند خود را از برد و تاثير اين مناسبات بيرون كشد و بی اعتنا به حساسيت ها و نقطه نظرات اين كشورها سياستی كاملا افراطی را راهنمای عمل دولتش قرار دهد.

ايستادن بر زمين سخت واقعيت ها
در درون فلسطين نيز مقامات فتح در روزهای قبل از انتخابات گرچه به كسب برتری نسبت به حماس اميدوار بودند، اما با توجه به وزن و تركيب احتمالی آراء، تشكيل دولت را بدون مشاركت اين نيرو دشوار می ديدند، و از همين رو از لزوم تشكيل دولت ائتلاف ملی سخن می گفتند. اينك كه نتيجه انتخابات به گونه ديگری رقم خورده است برخی از مقامات فتح گفته اند كه از شركت در دولتی كه سهم شير آن از آن حماس شده است امتناع خواهند كرد. در شرايطی كه حماس پس از پيروزی نيز از تشكيل دولت ائتلاف ملی سخن می گويد، سخن رهبران فتح شايد بخشی از شطرنج سياسی برای واداشتن حماس به واگذاری سهم هر چه بيشتری از قدرت به آنها باشد. در صورت حضور فتح در دولت حماس و كسب سهم قابل اعتنايی از قدرت توسط آن، می توان انتظار داشت كه در كنار عوامل و تعاملات بين المللی و منطقه ای ، اين عامل داخلی نيز در تشديد ادغام هر چه بيشتر حماس در روندهای سياسی و دوری جستن آن از رويكردهای تروريستی و خشونت بار موثر واقع شود و منطقه شاهد زمستان يخ زده تری برای روندهای صلح و مردم فلسطين و اسراييل نباشد.

علاوه بر همه عوامل يادشده، تجارب چندسال اخير در تركيه، لبنان و عراق نيز حاوی اين آموزه است كه نيروهای راديكال اسلامی مادام كه در موقعيت اپوزيسيون قرار دارند شعارها و وعده وعيدهاشان چون به محك تجربه نخورده و مابه ازاء عملی پيدا نمی كند هر چه بيشتر تند و عوام پسندانه است. با شراكت اين نيروها در قدرت اما، روند اسطوره زدايی از سيما و شعارهای آنها شروع می شود و پای رويكردها و سياست هايشان بيش از پيش بر زمين سخت واقعيت ها فرومی آيد. نتيجه انتخابات ديروز پارلمان فلسطين نيز، آغازی برای قرارگرفتن يكی ديگر از نيروهای راديكال و افراطی منطقه ، يعنی حماس، در اين مسير اجتناب ناپذير است.