پدیده‌ای به نام مرگ پنهان خاک: فرونشست زمین

فرونشست زمین زمانی اتفاق می‌افتد که مقدار زیادی آب زیرزمینی از انواع خاصی از سنگ‌ها مانند رسوبات ریزدانه برداشت می‌شود. سنگ‌ها فشرده می‌باشند زیرا آب تا حدی مسئول نگه داشتن زمین است. وقتی آب سنگ‌ها برداشت می‌شود، آنها فرو می‌ریزند. ممکن است زیاد متوجه فرونشست نشوید زیرا ممکن است در مناطق وسیع تا در یک نقطه کوچک مانند یک گودال اتفاق بیفتد. این بدان معنا نیست که فرونشست یک اتفاق بزرگ نیست. ایالاتی مانند کالیفرنیا، تگزاس و فلوریدا طی سال‌های گذشته صدها میلیون دلار از این پدیده، خسارت دیده‌اند. اگر تمایل دارید با این پدیده آشنا شوید و در مورد مهم ترین عوامل ایجاد آن، علایم و نشانه‌های آن و رویکردهای جلوگیری از آن اطلاعات بیشتری را کسب کنید، در ادامه مطلب با ما همراه باشید.

فرونشست زمین به چه معناست؟

فرونشست زمین (به انگلیسی: Land subsidence یا subsidence) نشست تدریجی یا فرو رفتن ناگهانی سطح زمین است. فرو رفتن زمین به دلیل جابجایی مواد در زیر زمین غالباً به دلیل حذف آب، نفت، گاز طبیعی یا منابع معدنی از زمین با فعالیت‌های پمپاژ، شکستن قطعات یا استخراج از معادن ایجاد می‌شود. بهتر است بدانید فرونشست بیشتر به خاطر برداشت بی رویه از آب‌های زیرزمینی رخ می‌دهد. به خاطر این عمل و خروج آب از منافذ سنگ‌ها این امکان وجود دارد که مواد زیرزمینی متراکم تر شده و با افزایش میزان برداشت آب، میزان این تراکم نیز افزایش می‌یابد. در نتیجه در سطح زمین شکاف‌های عمیقی ایجاد می‌شود، لوله‌های چاه کج می‌شوند، ساختمان‌ها ویران شده یا ترک بر می‌دارند و بخشی از لوله‌های چاه به خارج از سطح زمین رانده می‌شوند.

فرونشست همچنین می‌تواند در اثر حوادث طبیعی مانند زمین لرزه، تراکم خاک، فرسایش، تشکیل گودال و افزودن آب به خاک‌های ریز رسوب شده و… ایجاد شود. فرونشست می‌تواند در مناطق بسیار وسیعی مانند کل ایالت‌ها یا استان‌ها یا مناطق بسیار کوچکی مانند گوشه حیاط شما اتفاق بیفتد. اگر این پدیده در مناطقی با سازه‌های زیربنایی مثل پالایشگاه‌ها، نیروگاه‌ها، خطوط انتقال انرژی، راه آهن، فرودگاه، پل و … رخ دهد، شاهد وقوع حوادث ناگواری در این مناطق خواهیم بود.

اگر حجم مخازن زیرزمینی به شدت کاهش یابد، لایه‌های خاک می‌شکنند و آب دیگر نمی‌تواند به لایه‌های پایینی زمین رسوب کند، در نتیجه مخازن آبی کم کم تخلیه شده و ممکن است سفرهای زیرزمینی برای همیشه از بین بروند یا راه‌های نفوذ آب‌های زیرزمینی بسته شده و به تبع آن قنات‌ها کم کم خشک می‌شوند و از این رو بخش کشاورزی و… با مشکلات جدی مواجه می‌شود.

مهم ترین عوامل ایجاد فرونشست زمین

* برداشت بی رویه آب‌های زیرزمینی، نفت و گاز
* آب شدگی یخ‌ها
* حرکت کردن آهسته و آرام زمین معدن کاری و استخراج مواد معدنی
* خروج گدازه‌ها
* ریزش سازه‌های زیرزمینی مثل تونل
* حفر تونل
* شیوه‌های نادرست کشاورزی
* هدررفت میزان زیاد آب
* خالی شدن آب بافت‌های متراکم و لایه‌های زیرزمینی
* حفر غیر اصولی و بی رویه چاه‌های آب
* پمپاژ زیاد آب‌های زیرزمینی

عوامل خطر فرونشست در ساختمان

فرونشست مسئله خاصی است که وقتی زمین زیر خانه شما خراب می‌شود یا پایین می‌رود، برخی از پایه‌های ساختمان را با خود به زیر می‌برد. با فرو رفتن یک طرف، ساختار خانه شما تحت فشار قرار می‌گیرد و باعث ایجاد ترک می‌شود. به طور خلاصه، فرونشست زمانی اتفاق می‌افتد که زمین زیر یک ملک شروع به فروپاشی می‌کند و پایه‌های ساختمان را با خود می‌برد. این باعث می‌شود که یک طرف خانه فرو برود و شکاف‌های مشکوکی ظاهر شود. فرونشست مسئله متفاوتی با بالا آمدن زمین است که زمانی رخ می‌دهد که زمین به سمت بالا حرکت می‌کند و نیاز به یک اقدام متفاوت دارد.

فرونشست زمین یکی از جدی ترین مشکلاتی است که یک ساختمان ممکن است متحمل شود چون نه تنها بر ایمنی ساختاری خانه بلکه بر ارزش فروش مجدد آن نیز تأثیر می‌گذارد. اگر فکر می‌کنید علائم فرونشست در خانه یا خارج از خانه خود را مشاهده کرده اید، نگران نباشید. مشاهده سریع علائم به شما این امکان را می‌دهد که اقدام مثبتی انجام دهید و از پیشرفت بیشتر خسارت جلوگیری کنید. حتی در بدترین سناریوها روش‌هایی برای اقدامات احتیاطی وجود دارد. همه خانه‌ها در معرض خطر یکسان نیستند. همچنین تعدادی تغییرات زمین شناختی، مصنوعی و فصلی وجود دارد که باعث می‌شود خانه شما کم و بیش دچار فرونشست شود.

* سطح رطوبت در زمین می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند. خاک رس خصوصاً می‌تواند در هوای گرم و خشک منقبض شود، ترک بخورد و تغییر مکان دهد، زمین را ناپایدار کرده و احتمالاً باعث فرو رفتن پایه‌ها شود.
* مناطق مستعد خشکسالی بیشتر در معرض خطر هستند زیرا زمین خشک تر است و در نتیجه احتمال ترک خوردن آن بیشتر است.
* وجود درختان یا درختچه‌های زیاد در نزدیکی خانه شما نیز می‌توانند عاملی برای فرونشست باشند خصوصاً اگر نزدیک به پایه‌های ساختمان باشند. برخی از ریشه‌های گونه‌های گیاهی آب بسیار بیشتری جذب می‌کنند و باعث خشک شدن خاک می‌شوند.
* خانه‌های قدیمی ممکن است پایه‌های کم عمق تری داشته باشند ،اگرچه از آجر و ملات آهک نرم ساخته شده باشند، ممکن است انعطاف پذیرتر نیز باشند و در اثر هر حرکتی آسیب جدی ببینند.
* بیش از حد مرطوب شدن زمین نیز می‌تواند یک مسئله باشد. نشت زهکشی در خاک می‌تواند خاک را بشویید یا نرم کند و باعث فشرده شدن و فرو رفتن زمین زیر خانه شما شود.
* فعالیت محلی استخراج یکی دیگر از فاکتورهای مهم خطر است. به همین ترتیب محل‌های سابق استخراج معدن یا گودال می‌توانند باعث بی ثباتی در هنگام تجزیه مواد شوند.
* نشت فاضلاب و شبکه آب می‌تواند باعث شسته شدن و یا نرم شدن خاک شود و باعث جمع شدن آن در زیر زمین خانه شما شود.

علایم و نشانه‌های فرونشست زمین

مهم است که قبل از تصور بدترین حالت، هر نشانه‌ای را که مشاهده می‌کنید با جزئیات بررسی کنید. ترک‌ها معمولاً صاحبان خانه را به سوءظن فرونشست سوق می‌دهند. با این حال این ترک‌ها به دلیل تغییر دما و رطوبت طبیعی است. ترک‌های کوچک در بیشتر خانه‌ها به چشم می‌خورند و هیچ جای نگرانی نیست.

با این حال ترک‌های بزرگتر که از پنجره‌ها، درگاه‌ها یا گوشه‌ها نمایان می‌شوند، می‌توانند نشان دهند که پایه‌های ملک شما دچار آسیب شده به خصوص اگر با گذشت زمان میزان آنها افزایش یافته باشد. البته بهتر است بدانید در خانه‌های جدید یا تازه گچ کاری شده معمولاً با خشک شدن گچ و نشست سازه، ترک‌های کوچکی ایجاد می‌شود.

* اگر ترک خوردگی ناشی از فرونشست باشد، بیش از ۳ میلی متر ضخامت دارد. یعنی ترک‌های ناشی از فرونشست زمین معمولاً به اندازه‌ای گسترده هستند که می‌توانید انگشت کوچک تان را در آن جای دهید و از داخل و خارج قابل مشاهده هستند.
* اگر ترک خوردگی ناشی از فرونشست باشد، مورب و در قسمت بالا پهن تر از پایین می‌باشد.
* هر ترک و شکافی که در دیوارها، مسیرهای ماشین رو و مسیرهای عبور خانه شما ایجاد می‌شود، به صورت زیگ زاگ می‌باشند.
* اگر ترک خوردگی ناشی از فرونشست باشد، نزدیک در و پنجره یافت می‌شود.
* فرو رفتن یا شیب دار بودن کف ساختمان می‌تواند نشانگر فرو ریختن زمین زیر خانه شما باشد و نیاز به توجه فوری دارد.
* تشکیل حوضچه‌ها در اطراف محیط خانه شما می‌تواند نشان دهنده مشکل در زهکشی باشد. این آب جمع شده می‌تواند خاک را نرم کند و زمین را در زیر خانه شما بی ثبات کند.
* ترک خوردگی کاغذ دیواری در اتصالات سقف و دیوار به چشم می‌خورد.
* وقتی فریم یا اسکلت ساختمان منحرف می‌شود، درها و پنجره‌ها گیر می‌کنند.
* جایی که قسمتی به ساختمان اضافه شده، ترک میخورد.

جلوگیری از فرونشست زمین

مثل همیشه پیشگیری بهتر از درمان است و چند مرحله وجود دارد که می‌توانید برای کاهش احتمال فرونشست انجام دهید. اگر فکر می‌کنید ملک شما در معرض فرونشست قرار دارد، اولین کاری که باید انجام دهید این است که خطرات را تا حد ممکن کاهش دهید.

* در حالی که همه به یک باغ زیبا و پرگل و درخت علاقه دارند، بهتر است رشد درختان و بوته‌های بزرگ را محدود کنید تا از خشک شدن خاک جلوگیری شود.
* اطمینان حاصل کنید که هر درخت جدید در فاصله مناسبی از خانه شما کاشته شود. یعنی درختان یا بوته‌ها را خیلی نزدیک به خانه خود نکارید. مثلاً درخت سیب را در فاصله ۱۰ متری خانه خود، درختان چنار را در فاصله ۲۲ متری و درختان بید را در فاصله ۴۰ متری خانه خود بکارید.
* به نوع درختی که انتخاب کرده اید نیز توجه داشته باشید زیرا بعضی از آنها آب بیشتری از سایر درخت‌ها جذب می‌کنند. اگر شک دارید به دنبال گونه‌ای همیشه سبز بروید که زباد آب جذب نکند.
* اگر شاخ و برگ‌های آسیب دیده از قبل وجود دارد، آن را حفاری نکنید. این می‌تواند باعث ورود آب یا بی ثباتی شود. هرس منظم می‌تواند به کاهش میزان جذب آب درختچه‌ها کمک کند اما اگر مطمئن نیستید یا می‌خواهید اقدامات بیشتری انجام دهید از یک هرس کننده ماهر درخت راهنمایی بخواهید.
* اطمینان حاصل کنید که برای جلوگیری از نشت، آبچکان‌های خارجی، لوله‌ها و لوله کشی به خوبی حفظ شده‌اند. زهکش‌های مسدود شده یا نشتی‌ها را بررسی کرده و آبچکان‌ها را تمیز نگه دارید. به خصوص در زمستان ناودان‌ها و لوله‌ها را از نظر شکاف و نشت بررسی کنید.
* آب باران را در بشکه‌ها جمع کنید و از این آب برای آبیاری باغ استفاده کنید.

علاج واقعه قبل از وقوع باید کرد!

اگر فکر می‌کنید خانه شما رو به فرونشست است در اسرع وقت با بیمه گر خود تماس بگیرید. آنها ترتیب یک بررسی کامل را می‌دهند تا تأیید کنند که آیا این یک مورد واقعی از فرونشست است یا نه. با بیمه ساختمان، در برابر فرونشست و جابجایی زمین تحت پوشش قرار می‌گیرید اگرچه تعداد زیادی استثنا وجود دارد به عنوان مثال اگر فرونشست زمین نتیجه ساخت و ساز یا تخریب باشد، یا به دلیل نقص مواد باشد، تحت این بیمه‌ها قرار نمی‌گیرد. در بعضی موارد ممکن است مشکل مثلاً با حفر یک سوراخ در کنار خانه شما برای پیدا کردن علت ایجاد مشکل و ردیابی مسافت و سرعت جابجایی ساختمان کنترل شود. این کار ممکن است حدود یک سال طول بکشد. در بیشتر موارد این کار با پیدا کردن و از بین بردن علت فرونشست پایان می‌یابد. اگر فرونشست پیدا شود به طور معمول دو گزینه در دسترس است: زیر سازی بتونی و تزریق رزین.

زیرسازی بتون نیاز به بالا بردن، سطح بندی مجدد و پشتیبانی مجدد ساختمان با یک لایه زیرین اضافی دارد. این می‌تواند یک روند آهسته و پرهزینه باشد و ممکن است شما مجبور به ترک خانه تان در حین کار شوید. تزریق یک پلیمر رزینی در نقاط خاص زمین یک راه حل مدرن تر می‌باشد. این ماده با ورود به خاک زیری منبسط می‌شود و شکاف‌ها را پر می‌کند. در بیشتر موارد، یک خانه در عرض چند ساعت قابل ترمیم بوده و لازم نیست که خانه تان را ترک کنید.

تزریق رزین معمولاً ارزان تر از زیرسازی است زیرا انجام آن کار کمتری می‌برد و در مدت زمان کمتری به اتمام می‌رسد. با این حال اگر این فرونشست فقط در قسمت کوچکی از پایه‌های ساختمان شما وجود داشته باشد که نیاز به زیرسازی داشته باشد، روش قدیمی ممکن است مقرون به صرفه باشد. نقشه بردار شما می‌تواند در این مورد شما را راهنمایی کند سپس باید ترک‌های ایجاد شده برطرف کنید. موارد جزئی که بر یکپارچگی ساختاری خانه شما تأثیری نمی‌گذارد غالباً پس از رفع علت پر شده و رنگ آمیزی شوند. ترک‌های عریض تر که خود سازه را تحت تأثیر قرار می‌دهند ممکن است نیاز به نوک تیز شدن دیوارها و تعمیر آنها با اتصالات فلزی باشد.

منبع: زیست‌آنلاین