قصه پرغصه دریاچه ارومیه

ایرنا- برای اینکه دریاچه ارومیه طی ۱۰ سال به تراز اکولوژیک خود یعنی ۱۴ میلیارد متر مکعب برسد باید سالانه سه میلیارد و ۳۰۰ میلیون متر مکعب آب وارد بستر آن شود در حالی که امسال یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون متر مکعب آب روانه دریاچه شد و این یعنی دو میلیارد متر مکعب کمبود آب.

نگین فیروزه‌ای، بزرگترین دریاچه آب شور خاورمیانه، قایق‌های رنگارنگ، شور، نشاط، تسکین دردها و سخت پوستان آرتمیا، ترکیبی از واژگان است که ناخودآگاه ذهن را به سمت دریاچه ارومیه سرحال و پررونق سوق می‌دهد اما این زیستگاه غنی حدفاصل استان‌های آذربایجان غربی و شرقی دیگر حال خوشی ندارد و وضعیت کنونی آن روایتگر شرح حالی پر غصه است؛ امروز تا چشم کار می‌کند سفیدی و شوری بستر دریاچه را در بر گرفته است، قایق‌های رنگارنگ که زمانی پر از شادی و نشاط زندگی بودند اکنون سر در گریبان بر بستر شوره زده دریاچه آرمیده‌اند تا شاید دوباره تنی به آب بزنند.

اگر گذرتان به حاشیه دریاچه ارومیه بیافتد، می‌بینید که دقیقا زیر پل شهید کلانتری افراد زیادی بیل به دست در حال پر کردن کیسه‌های نمک هستند، با هر بیلی که بر زمین فرو می‌برند گویی قلب دریاچه را سوراخ می‌کنند، کمی آن سوتر اما افرادی تن به آب شور دریاچه داده‌اند تا به گمان پیشینیان درد تن را به دریاچه بسپارند؛ این نگین فیروزه‌ای با تمام آلامی که دارد دردهای دیگران را هنوز با آغوش باز به جان می‌خرد.

دریاچه ارومیه برای رهایی از مرگ به افزایش آب‌های ورودی چشم دوخته است و براساس اعلام ستاد احیای دریاچه ارومیه، رسیدن به تراز اکولوژیک و حیات دوباره آن طی ۱۰ سال نیازمند رسیدن ۱۴ میلیارد متر مکعب آب به بستر دریاچه است که برای این منظور بر حسب نقشه راه ستاد، باید سالانه سه میلیارد و ۳۰۰ میلیون متر مکعب آب وارد دریاچه شود؛ امسال کل آبی که وارد دریاچه شد یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون متر مکعب بود یعنی دو میلیارد متر مکعب کمبود.

انتقال آب، رها سازی آب از سدها، جاری کردن پساب از تصفیه خانه‌های تبریز و ارومیه و همچنین صرفه جویی در بخش کشاورزی و معیشتی به عنوان راه‌های جایگزین برای جان بخشیدن دوباره به دریاچه تعیین شده است، راه‌هایی که تمام نهادهای مرتبط با نظارت ستاد احیای دریاچه ارومیه با تلاش بسیار در حال اجرای آن هستند اما به گفته مسوولان اجرایی، کمبود اعتبارات موجب کندی پیشرفت کار شده است.

در این میان عمل نکردن به برخی از مصوبات ستاد احیای دریاچه ارومیه و مشکلات حاصل از این ناپایبندی، فصل دیگری از داستان دریاچه را تشکیل می‌دهد.

* افزایش ۲۲۰ هزار هکتاری اراضی کشاورزی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه
به گفته سید علیرضا شریعت مدیر دفتر پایش و نظارت ستاد احیای دریاچه ارومیه که خبرنگاران را در جریان یک بازدید از دریاچه ارومیه همراهی می‌کرد، ۲۲۰ هزار هکتار به اراضی کشاورزی منطقه اضافه شده است اما جهاد کشاورزی می‌گوید برخی نقاط از قبل زمین‌های کشاورزی بودند که در این راستا تیمی برای بررسی موضوع تشکیل داده شده تا میزان زمین‌های تصرف شده مشخص شود.

شریعت اظهار داشت: همچنین اعلام کرده بودیم که نباید بیشتر از یک و نیم میلیون تن چغندر در حوضه آبریز دریاچه ارومیه کشت شود اما اکنون بیش از دو و نیم میلیون تن کشت و برداشت می‌شود، این در حالی است که به وزیر جهاد کشاورزی نیز ابلاغ شده بود که بیشتر از یک و نیم میلیون تن چغندر کشت نشود.
وی ادامه داد: زمانی که دریاچه را تحویل گرفتیم ( حدود چهار سال پیش ) ۵۰۰ میلیون متر مکعب آب داشت، سه سال اول کار ستاد احیا به تثبیت دریاچه اختصاص یافت که موفقیت آمیز بود و فاز بعدی مربوط به افزایش تراز بود که زیاد موفق نبوده ایم.

* راضی به تراز سلامت
شریعت ادامه داد: در ابتدا قرار بود طی ۱۰ سال به تراز اکولوژیک ۱۴ میلیارد متر مکعب آب برسیم اما با نوجه به مشکلات موجود، اکنون مقرر شد تراز را به یک متر یعنی تراز سلامت برسانیم تا همه جا آبدار باشد که این میزان تراز به ۷ میلیارد متر مکعب آب نیاز دارد.

وی گفت: امسال هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان اعتبار درخواست کردیم که اعلام کردند بیشتر از ۵۰۰ میلیارد تومان نمی‌توانند بدهند.

مدیر دفتر پایش و نظارت ستاد احیای دریاچه ارومیه ادامه داد: زمان تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه ۶ میلیارد دلار در مدت ۱۰ سال زمان تعیین شده برای احیا، پیش بینی شده بود که اکنون با توجه به شرایط اقتصادی چند برابر شده است.

وی درباره نقش سدها در بروز شرایط فعلی دریاچه ارومیه گفت: باید قبول کنیم خیلی از سدسازی‌های ما، اشتباه بوده است که اکنون تلاش می‌کنیم مقداری از آن را اصلاح کنیم.

به گفته شریعت، دریاچه سال ۷۴ حدود ۳۲ میلیارد متر مکعب آب داشت و از آن زمان، شروع به کاهش کرد.

* آنگاه که نمک دریاچه ما را بگیرد
در این میان، برخی با اشاره به دشواری و هزینه کار احیای دریاچه ارومیه از ضرورت توقف تلاش‌ها سخن می‌گویند.

اما فرهاد سرخوش مدیر دفتر استانی ستاد احیای دریاچه ارومیه در آذربایجان غربی از جمله کارشناسانی است که مرگ دریاچه را موجب بحرانی به مراتب بزرگتر می‌داند و می‌گوید: اگر دریاچه را رها کنیم، انتشار ریزگردهای نمکی امکان زندگی را می‌گیرد، به طوری که ساکنان دو استان آذربایجان غربی و شرقی باید در مدت دو تا سه روز منطقه را تخلیه کنند چون در آن وضعیت هیچ موجود زنده‌ای توان تنفس و زندگی نخواهد داشت.

* برداشت نمک از بستر دریاچه
دریاچه ارومیه در برخی قسمت‌ها دیگر آب ندارد، اما نمک را از متقاضیان آن دریغ نمی‌کند.

به گفته سرخوش، کارگروهی با نظارت سازمان حفاظت محیط زیست و همکاری سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور در دانشگاه صنعتی شریف تشکیل شده است تا نقاطی در دریاچه که امکان برداشت نمک از آن وجود دارد و آسیبی به دریاچه وارد نمی‌کند، مشخص شود و متقاضیان در آن نقاط نسبت به برداشت نمک اقدام کنند.

وی تاکید کرد: استحصال نمک از بستر دریاچه ارومیه تا پارسال ممنوع بود اما امسال با نظر سازمان محیط زیست و همان کارگروه مجوز برداشت داده می‌شود. مخالفت قبلی با برداشت از این جهت بود که شناسایی مناطق قابل برداشت مستلزم مطالعه بود، زیرا همین برداشت هم موجب ریزگرد نمکی می‌شود.

سرخوش اظهار داشت: رسوب گذاری نمک در قسمت‌های مختلف متفاوت است؛ برخی قسمت‌ها ۴۰ سانت و در برخی دیگر به ۸۰ تا یک متر هم می‌رسد، وسط دریاچه رسوب گذاری زیاد و بالغ بر یک متر است.

وی با بیان این که مجوز برداشت نمک از دریاچه ارومیه صرفا به افراد مورد تایید کارگروه یاد شده و محیط زیست داده می‌شود، ادامه داد: تنها نقاطی از بستر دریاچه که رطوبت دارد، قابل برداشت است تا بعد از برداشت، آب آن منطقه را پر کند و مانع از تبدیل شدن به کانون ریزگرد نمکی شود.

سرخوش گفت: طبق تصمیم گیری همان کارگروه، قرار است منطقه به بخش‌هایی تقریبا به وسعت ۲۰ هکتار تقسیم شود و سرمایه گذاران با نظارت محیط زیست و وزارت صنعت، معدن و تجارت، برداشت را انجام دهند.

وی درباره بازگشت شوری به دریاچه گفت: دریاچه ارومیه ذاتا شور است و در بستر کوه‌های نمکی قرار دارد، اردبیهشت ماه که حجم آب دو میلیارد و ۱۰۰ تا دو میلیارد و ۲۰۰ متر مکعب بود، آنالیزها نشان داد که درصد نمکی آن ۲۲۰ تا ۲۵۰ گرم بر لیتر است که اکنون به ۳۸۰ تا ۴۰۰ گرم در لیتر رسیده است. اگر دریاچه به تراز اکولوژیک که داشتن ۱۴ میلیارد متر مکعب آب است، برسد درصد نمکی آن به ۱۵۰ تا ۱۶۰ گرم در لیتر خواهد رسید.

* تغییر رفتار بستر دریاچه با برداشت نمک
وی درباره اجرای مطالعاتی در این مورد که با حل شدن نمک به عمق دریاچه اضافه شده است یا خیر گفت: مطالعات این موضوع به دانشکده فضایی دانشگاه شیراز سپرده شده است که هنوز نتایج آن مشخص نیست اما براساس یک گزارش ارسال شده از دانشگاه، امسال نسبت به سال‌های قبل تغییر بستر داشتیم که نشان می‌دهد با بالا رفتن حجم آب، نمک کف دریاچه هم بیشتر حل می‌شود و تغییر رفتار بستر هم به همین خاطر بود.
مدیر دفتر استانی ستاد احیای دریاچه ارومیه در آذربایجان غربی افزود: برداشت نمک امسال اتفاق افتاد و سال دیگر هم ادامه می‌یابد، در واقع قرار شد برداشت‌ها هم در فصل آبی و هم فصل غیر آبی ادامه یابد تا بفهمیم که تغییر رفتار بستر چگونه بوده است.

* سهم ۷۰۰ میلیون متر مکعبی سدها به دریاچه
وی با اشاره به سهم این مقدار آب از محل رهاسازی سدها گفت: البته عدد رهاسازی از سدها ثابت نیست و با توجه به میزان بارش است اما به طور متوسط ۵۰۰ تا ۷۰۰ میلیون متر مکعب در نقشه راه دیده شده است.

* انتقال ۳۰۰ میلیون متر مکعب پساب از تصفیه خانه‌ها به دریاچه
سرخوش ادامه داد: به علت عقب بودن پروژه‌ها نتوانستیم سه میلیارد متر مکعب آب را وارد دریاچه کنیم چون از سال ۹۶ باید تصفیه خانه‌های حوضه آبریز دریاچه ارومیه افتتاح می‌شد و پساب ناشی از آن به داخل دریاچه می‌رسید که نشد؛ ۱۳ تصفیه خانه در کل حوضه باید افتتاح می‌شد که تا حالا یکی هم افتتاح نشده است.

به گفته وی سالانه باید ۳۰۰ میلیون متر مکعب پساب از محل تصفیه خانه‌ها وارد دریاچه ارومیه شود.

* انتقال آب از سد سیلوه به دریاچه
وی گفت: پروژه بعدی برای آبرسانی به دریاچه ارومیه سد سیلوه است که باید در دو نوبت ۱۸۰ تا ۱۹۰ میلیون متر مکعب آب به دریاچه وارد می‌کرد که این نیز محقق نشد البته سد سیلوه پارسال اردیبهشت ماه آبگیری شد، در فصل آبی سد پر و سرریز شد.

وی افزود: آب سد سیلوه قرار است از طریق یک خط انتقال شامل تونلی یک کیلومتری که آماده شده همچنین یک کانال بتنی ۲۲ کیلومتری به نام کانال جلدیان به سمت سد چپر آباد که آن هم آماده شده است به دریاچه وارد شود اما در این میان ۵ کیلومتر بین سد چپرآباد و انتهای کانال جلدیان مشکل خرید تملک اراضی و موانع وجود دارد که باید خریداری شود تا خط انتقال کامل شود که هنوز انجام نشده است.

سرخوش ادامه داد: بعد از سد چپرآباد رودخانه کانی دشت وجود دارد که تا رودخانه گدار ۱۱ کیلومتر فاصله دارد اما چون قبلا آب وارد آن نمی‌شد مردم برخی از جاهای آنرا تملک کردند و خانه ساختند که اکنون دنبال آزاد سازی این بستر هستیم بعد رها سازی انجام می‌دهیم این ۱۱ کیلومتر را در برنامه زمان بندی تعیین شده سه ماهه است که باید انجام دهیم اگر تحقق یابد امسال رها سازی سد سیلوه را هم خواهیم داشت که هر سال انجام می‌شود.
وی افزود: سد سیلوه بر روی رودخانه لاوین احداث شده که آبهای مرزی را مهار می‌کند یعنی اگر بارش داشته باشیم این سد پر می‌شود و باید هم در فصل پاییز هم بهار رها سازی داشته باشیم، در واقع یعنی مهار کردن آبهای مرزی و هدایت به سمت دریاچه است.

* ورود سالانه ۱۰۵ میلیون متر مکعب پساب از تصفیه خانه‌ها
کوروش ستار دباغی مدیر دفتر برنامه ریزی ارزیابی و کنترل طرح‌های شرکت آب و فاضلاب استان آذربایجان غربی نیز گفت: سال ۹۳ طرح‌های احیای دریاچه ارومیه کلید خورد شرکت آب و فاضلاب استان نیز مانند سایر دستگاه‌ها یک سری برنامه‌ها و یک سری اعتبارات داد و سهم خودش را در احیای دریاچه مشخص و مصوب کرد.

وی افزود: مقرر شد سالانه ۱۰۵ میلیون متر مکعب پساب به پیکره دریاچه ارومیه فرستاده شود که برای این کار باید یک سری اقدامات انجام شود از جمله احداث هزار و ۱۰۰ کیلومتر شبکه فرعی و اصلی، ایجاد ۱۱۵ هزار متر مکعب ظرفیت تصفیه خانه، ساخت ۳۰ تلمبه خانه و پمپاژ، ایجاد دو خط انتقال پساب فاضلاب ارومیه و گلمانو با اعتبار ۵۷۰ میلیارد تومان برخی از آنها است.

به گفته وی تا به امروز ۱۶۰ میلیارد تومان یعنی ۲۸ درصد از این اعتبارات تخصیص یافته و پیشرفت کل پروژه هم حدود ۳۸ درصد بوده است.

وی افزود: تصفیه خانه فاضلاب ارومیه دارای ۴ فاز است که دو فاز آن در حال بهره برداری است یک فاز هم در حال اجرا است.

فاز سوم تصفیه خانه فاضلاب ارومیه که در قالب طرح‌های احیای دریاچه ارومیه در حال اجرا است ۶۰ هزار متر مکعب در شبانه روز و به عبارتی ۲۱.۹ میلیون متر مکعب در سال ظرفیت دارد که پیشرفت کل آن ۷۹ درصد است و از نظر نوع فرایند تصفیه سیستمی پیشرفته است که در اروپا استفاده می‌شود.

وی گفت: برای فاز سوم تصفیه خانه ۲۲۵ میلیارد تومان از کل اعتبار ۵۷۰ میلیارد تومان را درخواست کرده بودیم که تا امروز ۱۶۰ میلیارد تومان از این اعتبار تخصیص داده شد، سال ۹۷ هم برای تصفیه خانه ارومیه ۴۵ میلیارد تومان و تصفیه خانه گلمان ۵ میلیارد تومان درخواست کرده بودیم که تصویب شد.

* پایان پروژه در ۶ ماهه اول سال ۹۷ در صورت تامین اعتبار
ستار دباغی افزود: ظرفیت تصفیه خانه گلمان ۶ تا ۷ هزار متر مکعب در شبانه روز است که ۹۱ درصد پیشرفت فیزیکی دارد،
اگر این مبلغ را به ما بدهند با توجه به اینکه ۸۵ درصد تجهیزات را خریداری کرده ایم و در کل هم ۷۹ درصد پیشرفت فیزیکی داشته ایم، در سال ۹۷ عملیات را به پایان خواهیم رساند و در ۶ ماهه اول سال ۹۸ به بهره برداری می‌رسد که با این حساب حدود ۷۰ درصد جمعیت شهر ارومیه تحت پوشش فاضلاب مدرن قرار می‌گیرند.

وی گفت: میانگین پوشش فاضلاب در کشور حدود ۴۵ درصد است چون در کشور مهمترین مساله آب است فاضلاب از نظر محیط زیست و بهداشت و جلوگیری از آبهای زیر زمینی مهم است اما اکنون میانگین استان آذربایجان غربی نسبت به میانگین کشوری تحت پوشش فاضلاب ۱۰ تا ۱۵ درصد بالاتر است، شهرهایی مانند مهاباد، بوکان و نقده ۹۷درصد تحت پوشش فاضلاب هستند اما شهری مانند ارومیه که توسعه یافته است و مناطق الحاقی جدیدی به آن اضافه شده فعلا ۷۰ درصد تحت پوشش است که نسبت به میانگین کشوری عدد خوبی است اما از نظر پوشش آب شرب ۱۰۰ درصد هستیم.

وی افزود: قرار است از محل تصفیه خانه‌های ارومیه و گلمان و نقده سالانه ۶۰ میلیون متر مکعب پساب به دریاچه ارومیه برسد که اگر مبلغ ۴۵ میلیارد تومان را که برای سال ۹۷ برای فاز سوم تصفیه خانه فاضلاب ارومیه درخواست کردیم به ما تخصیص دهند در ۶ ماهه اول سال ۹۸ به طور کامل به بهره برداری خواهیم رساند.

مدیر دفتر برنامه ریزی ارزیابی و کنترل طرح‌های شرکت آب و فاضلاب استان آذربایجان غربی گفت: این مبلغ در گروه تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه تصویب شده و اکنون در سازمان برنامه و بودجه است چون محل تامین اعتبار ما ماده ۱۰ و ۱۲ یعنی محل بحران است از این رو تا حدودی زمان می‌برد.

* اولویت احداث دو تصفیه خانه ارومیه و گلمان
همچنین فرهاد سرخوش مدیر دفتر استانی ستاد احیای دریاچه ارومیه در آذربایجان غربی گفت: قرار بود تا سال ۹۳-۹۴ تصفیه خانه ۹ شهر در حوضه آبریز دریاچه ارومیه از جمله شاهین دژ، تکاب، میاندوآب، مهاباد، نقده، ارومیه و سلماس به مدار بهره برداری برسد.

وی افزود: اما با توجه به اینکه درصد اعتبارات کاهش یافت قرار بر این شد طرح‌هایی که پیشرفت فیزیکی بالایی دارند و می‌توانند پساب را زودتر وارد دریاچه کنند در اولویت قرار گیرند که در این میان ارومیه و گلمان در اولویت اول بودند.

سرخوش اظهار داشت: دو فاز تصفیه خانه ارومیه از سال ۸۴ بهره برداری شده و پساب دارد اما به دریاچه نمی‌رسید چون کشاورزان آنرا برداشت می‌کردند برای همین می‌خواهیم پساب را از طریق لوله انتقال دهیم.

وی درباره اظهار نظر یکی از نمایندگان مجلس مبنی بر ورود فاضلاب به دریاچه ارومیه گفت: اینکه یکی از نمایندگان مجلس گفته که فاضلاب وارد دریاچه ارومیه می‌شود مربوط به یک شهر صنعتی است که آنهم وارد دریاچه نمی‌شود زیرا کشاورزان اجازه نمی‌دهند به دریاچه برسد.

* پساب تصفیه خانه ارومیه در حد استاندارد
مهرعلی فتاحی مدیر دفتر اجرایی طرح‌های فاضلاب شرکت آب و فاضلاب استان آذربایجان غربی و نماینده مدیر طرح فاضلاب ارومیه گفت: تعهد ما در ارومیه برای ستاد احیای دریاچه اجرای حدود ۴۰۰ کیلومتر شبکه جمع آوری فاضلاب به اضافه ۱۱.۱ کیلومتر خط انتقال پساب و ۶۰ هزار متر مکعب در شبانه روز تحویل پساب است.

وی افزود: از کل شبکه ۴۰۰ کیلومتری تا امروز حدود ۱۱۰ کیلومتر، از خط پساب ۱۱.۱ کیلومتری حدود ۷ کیلومتر را کار کردیم و تصفیه خانه فاضلاب هم حدود ۷۹ درصد پیشرفت فیزیکی دارد که اگر اعتبارات سال ۹۷ به موقع تخصیص داده شود قرار است در سال ۹۸ به بهره برداری برسد.

فتاحی اظهار داشت: با افتتاح فاز سوم تصفیه خانه و با توجه به اینکه دو فاز از تصفیه خانه را در مدار بهره برداری داریم می‌توانیم حدود ۵۲ میلیون متر مکعب در سال پساب تحویل دریاچه بدهیم.

وی افزود: تا امروز برای فاز سوم تصفیه خانه فاضلاب حدود ۳۰ میلیارد تومان هزینه شده و کل برآوردی که پیش بینی کردیم حدود ۴۵ میلیارد تومان است که با تخصیصی که قرار است امسال به پروژه داده شود که حدود ۱۵ میلیارد تومان است می‌توانیم پروژه را به بهره برداری برسانیم.

وی درباره شاخص آلودگی فاضلاب گفت: شاخص آلودگی فاضلاب واحدی به اسم BOD است که میلیگرم در لیتر است که BOD ورودی فاضلاب این تصفیه خانه حدود ۳۰۰ میلیگرم در لیتر است خروجی ما به ۱۰ میلیگرم در لیتر تبدیل می‌شود.

فتاحی افزود: محیط زیست زیر ۴۰ BOD را برای تزریق آبهای سطحی یا کشاورزی مجاز می‌داند ما ۴ برابر پایین تر تصفیه می‌کنیم به خاطر اینکه سیستم‌هایی که برای فرایند تصفیه انتخاب کردیم جزو مدرن ترین فرایندها است در ایران هم برای اولین بار در ارومیه استفاده شده است.

* ۶ میلیون متر مکعب صرفه جویی با آبیاری تحت فشار
یکی دیگر از مصوبات احیای دریاچه ارومیه صرفه جویی در بخش کشاورزی است که باید از این محل ۴۰ درصد صرفه جویی شود بر این اساس طرح‌هایی مانند شبکه‌های تحت فشار نیز در حوضه آبریز دریاچه ارومیه در حال اجرا است که احمد نباتی طراح و ناظر پروژه شبکه آبیاری تحت فشار دراین باره گفت: این طرح در ۳۵۰ هکتار از اراضی تجمیعی آبخور «خان ارخی» در حال اجرا است، خان ارخی یک رودخانه فصلی است که آب را از آن می‌گیریم و به صورت پمپاژ به شبکه تزریق می‌کنیم.

وی با بیان اینکه خط اصلی انتقال از رودخانه کار شده و اکنون خطوط فرعی در حال انجام است افزود: این طرح تقریبا ۳۵۰ هکتار را پوشش می‌دهد و ۱۲.۸ کیلومتر خطوط اصلی است و نزدیک ۴۰ حوضچه و چهار ایستگاه پمپاژ خواهیم داشت.
وی با تاکید بر اینکه اجرای این طرح صرفه جویی آب را به همراه دارد گفت: تا کنون ۴ میلیارد تومان هزینه شده و ۴ میلیارد تومان دیگر هم در راه است.

نباتی اظهار داشت: بخشی از نهر خان ارخی تقریبا هزار و ۲۴۰ هکتار است که در این طرح به چهار بخش تقسیم شده است که در صورت کامل شدن پروژه حدود ۶ میلیون متر مکعب صرفه جویی به همراه خواهد داشت.

وی تاکید کرد: بحث برداشت‌های غیر مجاز از مشکل اصلی ما در این زمینه است چون نهر رو باز است که اگر بتوانیم به صورت لوله انتقال دهیم بحث صرفه جویی کاملا محقق می‌شود، اگر کانال رو باز باشد بالادستی آب را به راحتی بر می‌دارد و به پایین دست نمی‌رسد اما اگر آب از طریق لوله منتقل شود سهم هر روستا مشخص و حقابه آنرا می‌دهیم، به هر روستا به اندازه میزان زمین زراعی و کشاورزی که دارد آب داده می‌شود.

طراح و ناظر پروژه شبکه آبیاری تحت فشار اظهار داشت: اکنون در مراحل ابتدایی پروژه هستیم و درفاز اول ۳۵۰ هکتار را از آن هزار و ۲۴۰ هکتار را جدا کرده ایم و در حال اجرا هستیم ، زمان بهره برداری سال آینده خواهد بود.
وی ادامه داد: برای هر روستا یک ایستگاه پمپاژ قرار می‌دهیم که به وسیله آن آب مورد نیاز را به روستاها تخصیص خواهیم داد.

نباتی گفت: برای اینکه بتوانیم کشاورزی را از حالت سنتی و ثقلی خارج کنیم و ذخیره آب داشته باشیم در نظر داریم آبیاری تحت فشار را در ۱۷ هزار هکتار حوضه آبریز دریاچه ارومیه انجام دهیم که تا امروز ۱۲ هزار و ۳۰۰ هکتار را انجام داده ایم که در این راستا می‌خواهیم ۴۰ درصد آب صرفه جویی کنیم و آنرا به سمت دریاچه هدایت می‌کنیم.

وی افزود: پروژه شبکه آبیاری تحت فشار از روستای بالو آغاز شده و ظرفیت ایستگاه پمپاژ آن ۲۳۰ لیتر بر ثانیه است که از طریق اینترنت و با کمک تلفن همراه می‌توان کنترل کرد یعنی می‌توان آب را از طریق اینترنت از یک مزرعه به مزرعه دیگری منتقل کرد.

* صرفه جویی ۲۵ میلیون متر مکعبی از محل آبیاری قطره‌ای
اسکندر علیزاده مدیر جهاد کشاورزی شهرستان ارومیه گفت: از آغاز کار آبیاری قطره‌ای در این شهرستان حدود پنج هزار و ۶۰۰ هکتار آبیاری قطره‌ای انجام شده است که موجب صرفه جویی ۲۵ میلیون متر مکعب در سال می‌شود.

وی افزود: با هدف صرفه جویی در مصرف آب کشاورزی و کاهش تلفات در سیستم انتقال احداث شبکه آبیاری، اجرای ۴۲ کیلومتر پوشش بتنی انهار ، اجرای حدود ۲۹۵ کیلومتر خط انتقال، لایروبی انهار سنتی به طول ۲۳۸ کیلومتر، مرمت و بازسازی ۷۲ رشته قنات انجام شده است.

وی ادامه داد: همچنین در حال اجرای آبیاری قطره‌ای در ۹۰۰ هکتار هستیم که صرفه جویی آبی که از این طریق حدود ۴ میلیون متر مکعب در سال خواهد بود، دو هزار هکتار هم در دست مطالعه است که در صورت تامین اعتبار انجام می‌شود.

مدیر جهاد کشاورزی شهرستان ارومیه گفت: سطح زیر کشت این شهرستان حدود ۹۷ هزار هکتار است که ۵۲ هزار هکتار اراضی باغی است و بقیه اراضی زراعی است ، از این ۹۷ هزار هکتار، ۵ هزار و ۶۰۰ هکتار تحت پوشش آبیاری قطره‌ای است و ۹۰۰ هکتار نیز در دست اجرا است.

* اجرای معیشت جایگزین در ۳۶ روستا به صورت پایلوت
معیشت جایگزین با هدف صرفه جویی در کشاورزی از دیگر طرح‌های مصوب ستاد احیای دریاچه ارومیه است که در این راستا تاکنون اقدامات خوبی انجام شده است که کاشت گیاهان دارویی و گلخانه‌ای یکی از آنها است که سید جعفر ایرانی معاون آموزشی جهاد دانشگاهی استان آذربایجان غربی دراین باره گفت: جهاد دانشگاهی آذربایجان غربی در زمینه معیشت جایگزین همکاری خوبی با ستاد احیای دریاچه ارومیه دارد.

وی افزود: در ادامه این همکاری در سال ۹۷ در حال اجرای سه طرح برای ستاد است که یکی از آنها ظرفیت سازی برای معیشت جایگزین یا معیشت پایدار در روستاهای پایلوت استان آذربایجان غربی است که برای اجرای آن ۳۶ روستای پایلوت در ۶ شهرستان جنوب استان آذربایجان غربی شامل نقد، اشنویه ، میاندوآب ، بوکان ، شاهین دژ و پیرانشهر انتخاب شده‌اند تا معیشت پایدار در آنها گسترش یابد.

ایرانی ادامه داد: برای اجرای این طرح ابتدا دارایی‌های روستاها شامل زمین ، نیروی انسانی و دارایی‌های فیزیکی را مشخص کردیم و بر اساس همان دارایی‌ها کسب و کار جایگزین پیشنهاد می‌کنیم، این طرح اسفند ۹۶ آغاز شد و اکنون در حال طی کردن مراحل نهایی است تا به سمت شناسایی معیشت‌های پایدار حرکت کنیم.

وی افزود: در تمام کسب و کارهای جایگزین، ارزیابی‌های زیست محیطی، مالی و تسهیلات ارزیابی و بررسی و در نهایت برای هر روستا یک یا دو کسب و کار اصلی پیشنهاد می‌می شود ،اکنون بر روی گیاهان دارویی و بوم گردی تمرکز کردیم.

وی ادامه داد: قرار است برای بوم گردی شرکت‌های تعاونی ایجاد شود و در زمینه گیاهان دارویی نیز کشت گیاهان دارویی در برنامه است ، در نظر داریم در ۹ شهرستان استان در هر شهرستان یک هکتار کشت گیاهان دارویی همراه با خرید تضمینی داشته باشیم.

معاون آموزشی جهاد دانشگاهی استان آذربایجان غربی اظهار داشت: در نظر داریم ۳۶ روستا را در سال ۹۸ به ۳۶۰ روستا و سال ۹۹ به سه هزار و ۶۰۰ روستا برسانیم.

* صرفه جویی ۲۵ میلیون متر مکعبی در سد حسنلو
آب قصه پرغصه دریاچه ارومیه است که برای رساندن این مایه حیات به بستر خشک دریاچه طرح‌های زیادی تعریف شده که انتقال آب از سد مخزنی حسنلو در مهاباد یکی از آنها است که جواد محمدی مدیر بهره برداری از تاسیسات آبی و برقابی شرکت آب منطقه‌ای استان آذربایجان غربی در این باره گفت: سد مخزنی حسنلو در سال ۷۹ آبگیری شد و از سال ۸۵ به شبکه آب می‌دهد، حجم مخزن سد نیز ۹۴ میلیون متر مکعب است.

وی افزود: اصلی ترین هدف ایجاد این سد تامین آب بخشی از اراضی شهرستان نقده به وسعت هشت هزار و ۵۰۰ هکتار است و ۵ هزار و ۳۰۰ هکتار هم اراضی توسعه‌ای که جهاد کشاورزی به روش تحت فشار ایجاد کرده و ما به وسیله سه ایستگاه پمپاژ آبرسانی می‌کنیم.

وی ادامه داد: بر اساس الگوی کشت اولیه‌ای که جهاد کشاورزی در طراحی شبکه دیده بود انواع و اقسام محصولات شامل چغندر قند، یونجه، گندم، جو و ذرت و برخی حبوبات برای کشت در منطقه در نظر گرفته شده بودند اما از سال آبی ۹۲-۹۳ بر اساس سیاست‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه یک سری محدودیت‌هایی در الگوی کشت شبکه حسنلو ایجاد شد که با همکاری جهاد کشاورزی و ستاد احیای دریاچه ارومیه سعی شد الگوی کشت به سمت محصولات کم آب بر هدایت شود.
محمدی گفت: در سال ۹۳-۹۴ حدود ۴۰ میلیون متر مکعب برای حدود سه هزار و ۵۰۰ هکتار از اراضی آب دادیم آن زمان سیاست‌های کاهش مصرف اعمال نمی‌شد که این میزان در سالجاری به حدود ۱۵ میلیون متر مکعب کاهش یافته است یعنی سال آبی ۹۶ - ۹۷ فقط ۱۵ میلیون متر مکعب به شبکه آب دادیم.

وی تاکید کرد: در واقع از ۴۰ میلیون متر مکعب به ۱۵ میلیون متر مکعب رسیده است که علت آن تغییر الگوی کشت در منطقه است، بر اساس تصمیم ستاد احیا و جهاد کشاورزی کشت چغندر و ذرت در سال زراعی جاری متوقف شد و فقط کشت غلات و کلزا بود که آب کلزا هم از اواخر شهریور تامین می‌شود.

وی گفت: امسال به یونجه به هیچ وجه آب ندادیم و فکر می‌کنم امسال آخرین سالی باشد که یونجه در شبکه دیده می‌شود و از سال بعد فقط به غلات آب داده می‌شود که از این راه ۲۵ میلیون متر مکعب صرفه جویی شده است.

مدیر بهره برداری از تاسیسات آبی و برقابی شرکت آب منطقه‌ای استان آذربایجان غربی افزود: سد حسنلو یک سد خارج از بستر است یعنی این طور نیست که رودخانه‌ای به طور مستقیم برای مخزن سد آب بیاورد بلکه در رودخانه گدار آب بندی داریم که به وسیله کانال انتقال تغذیه و سد را آبگیری می‌کند.

وی با بیان اینکه این آب برای سال بعد ذخیره می‌شود، گفت: یعنی امسال حدود ۸۵ میلیون متر مکعب از رودخانه گدار به دریاچه آب فرستادیم اگر می‌خواستیم کل آب کشاورزان را تامین کنیم آبگیری سد از این حد بیشتر می‌شد و آبی که به دریاچه هدایت می‌شد کمتر می‌شد.

وی درباره سهم این سد برای دریاچه ارومیه اظهار داشت: چون سد حسنلو خارج از بستر است از این رو سهم خاصی برای آن پیش بینی نشده است فقط به اندازه مصرف کشاورزی مجاز هستیم از رودخانه گدار آبگیری کنیم در حالی که قبلا اینطور بود که حجم ۹۴ میلیون متر مکعبی سد را پر و برای کشاورزی استفاده می‌کردیم اما اکنون محدودیت لحاظ می‌کنیم و ستاد احیا به طور دقیق رصد می‌کنند که چقدر آب بر می‌داریم، وقتی در کشاورزی آب کمتری مصرف می‌کنیم بقیه آب ذخیره می‌شود و به سمت دریاچه می‌رود.

وی تاکید کرد: سال‌های قبل نیاز آبی ما ۴۰ میلیون متر مکعب بود اما اکنون به ۱۸ میلیون متر مکعب رساندیم یعنی تاکنون ۱۵ میلیون متر مکعب آب به کشاورز داده ایم و برای کلزا هم حدود ۳ میلیون متر مکعب می‌دهیم وقتی نیاز پایین می‌آید آب باقیمانده برای مصرف دریاچه بیشتر می‌شود.

محمدی گفت: ما باید به اندازه مشخصی آبگیری کنیم که این اندازه هم از سوی ستاد احیای دریاچه ارومیه به ما ابلاغ می‌شود این حجم مشخص را در آن بازه زمانی تعیین شده برای کشاورزی بر می‌داریم و ما بقی با کنترل‌هایی که انجام می‌شود به سمت دریاچه رها می‌شود.

وی افزود: کاربرد سد حسنلو برای کشاورزی و صنعت است البته صنعت خیلی کم است در واقع فقط آب مورد نیاز یک کارخانه چغندر قند را تامین می‌کند که حدود ۴۰۰ هزار متر مکعب در سال است.

وی تاکید کرد: در واقع کشاورز باید خودش را سازگار کند البته کشاورزان این بخش بعد از احداث سد حسنلو وارد کار شدند از این رو تغییر الگوی کشت راحت تر است.

* تامین حقابه چهار تالاب در حوضه آبریز دریاچه ارومیه
مدیر بهره برداری از تاسیسات آبی و برقابی شرکت آب منطقه‌ای استان آذربایجان غربی گفت: همچنین دو تا سه سال است که آب چهار تالاب موجود در منطقه شامل آق قله، طالقان، یادگارسولدوز و درگه سنگی را تامین می‌کنیم، در واقع ۲۳ میلیون متر مکعب آب مورد نیاز این تالاب‌ها را از محل صرفه جویی تامین کردیم این حقابه تالاب‌ها است و اینطور نیست که از سهم دریاچه گرفته باشیم.

وی درباره هدف احداث سد حسنلو گفت: هدف از احداث این سد تامین آب هشت هزار و ۵۰۰ هکتار از اراضی این بخش شامل ۲۴ روستا بود ، آب این سد برای حدود ۵ هزار هکتار از اراضی کشاورزی این بخش پیش بینی شده بود ، آن زمان یعنی اوایل دهه ۶۰ که کار مطالعات طرح انجام شد مشکل خاصی در زمینه آب وجود نداشت و تاثیر خاصی نیز در کاهش ورودی به دریاچه نداشته است.

وی تاکید کرد: اگر بتوانیم میزان آبی را که ستاد احیای دریاچه ارومیه تعیین کرده وارد دریاچه کنیم مشکلی پیش نخواهد آمد ، مشکل ما فقط برداشت بی رویه یا آبیاری بی رویه است که می‌توان از عملکرد سد حسنلو به عنوان پایلوت استفاده کرد.

محمدی گفت: در حوضه دریاچه ارومیه سدهای اصلی مانند سد شهید کاظمی بوکان یا سد مهاباد مربوط به قبل از دهه ۵۰ هستند و سال ۴۹ به بهره برداری رسیده‌اند و از طرفی اسناد و مکاتباتی داریم در دهه ۶۰ وزارت نیرو و مشخصا سازمان آب متهم به این بود که برای کنترل آبهای ورودی به دریاچه کاری انجام نمی‌دهد و دریاچه در حال پیشروی است و زمین‌های زراعی را تهدید می‌کند ، آن زمان کمبود آب معنا نداشت.

وی ادامه داد: بعد برنامه ریزی کردند و این سدها را ساختند و الان ۷ سد مخزنی شامل شهرچای ، ارومیه ، زولا ، دریک ، ساروق ، حسنلو ، مهاباد و بوکان وجود دارد که مخزن سد بوکان با ۸۰۸ میلیون متر مکعب بیشترین حجم را دارد.

* انتقال سالانه ۶۰۰ میلیون متر مکعب آب به دریاچه از طریق سد کانی سیب
طرح انتقال آب به دریاچه ارومیه از دیگر برنامه‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه است که طرح انتقال آب از سد کانی سیب به دریاچه یکی از آنها است که میکاییل بهادری معاون اجرایی طرح انتقال آب سد کانی سیب به دریاچه ارومیه در این باره گفت: اجرای طرح انتقال آب از سد کانی سیب به دریاچه ارومیه با هدف تنظیم بخشی از نیاز زیست محیطی دریاچه انجام می‌شود.

وی افزود: المان‌های مختلفی که برای انتقال آب از بخش جنوب استان احداث می‌شود تا آب را به سمت دریاچه انتقال دهد شامل سدی است نزدیک پیرانشهر در حال احداث است و تعبیه مخزنی که نزدیک ۲۳۰ میلیون متر مکعب آب را از طریق یک رشته تونل به طول ۳۶ کیلومتر به صورت ثقلی منتقل و بعد از طی این مسافت از طریق کانال روباز به سمت دریاچه ارومیه هدایت می‌شود.

وی درپاسخ به اینکه آیا با کانال روباز امکان برداشت آب در میان راه وجود ندارد؟ اظهار داشت: مسیری که کانال از آن عبور می‌کند زمین‌های کشاورزی به کمترین میزان رسیده هم اینکه زمان انتقال آب زمان‌هایی از فصول سال است که خارج از محدوده زمانی کشت است بنابراین نگران نیستیم اما در هر حال تمهیدات لازم را در مسیر کانال اتخاذ خواهیم کرد، همچنین تبخیر هم به حدی نیست که تاثیر گذار باشد.

بهادری گفت: از این طریق نزدیک ۶۰۰ تا ۶۴۰ میلیون متر مکعب آب را در سال به سمت دریاچه انتقال خواهیم داد و طبق برنامه ریزی صورت گرفته نیمه سال آینده امکان شروع آبگیری سد فراهم می‌شود.

وی درباره حفر تونل انتقال اظهار داشت: برای احداث تونل انتقال که ۳۶ کیلومتر است دو دستگاه تی بی ام در نظر گرفتیم یکی از سمت انتها و یکی هم از ابتدای تونل در حال حفاری هستند، دستگاهی که از انتها کار می‌کند سال ۹۴ عملیات حفاری داخل تونل آن آغاز شد و دستگاهی که از ابتدا یعنی ورودی تونل حفاری می‌کند سال ۹۵ کار را آغاز کرد، همچنین وسط راه یک خروجی تعبیه کردیم تا وقتی که دستگاه‌ها به هم رسیدند بتوانند خارج شوند برای این کار یک تونل دسترسی به طول هزار و ۳۶۰ متر حفاری کرده ایم و آماده است.

وی گفت: از کارگاه خروجی تا مغار یا همان تونل خروجی که ۲۰ کیلومتر است حدود ۱۳ کیلومتر را حفاری کرده ایم و سهم دستگاه دیگر که ۱۵ کیلومتر است حدود ۷.۵ کلیومتر حفاری انجام داده است.
معاون اجرایی طرح انتقال آب از وزارت نیرو افزود: باید تونل را سال آینده تمام کنیم اما آبگیری سد در چند مرحله انجام می‌شود و امکان آبگیری آن در یک مرتبه وجود ندارد.

وی به برخی مشکلات در مسیر حفاری اشاره کرد و گفت: در این حفاری‌ها به سنگ سفت گرانیت برخورد کردیم که امکان نفوذ و حفاری در این سنگ‌ها بسیار سخت است و برای اینکه از زمان عقب نمانیم به صورت دستی حفاری می‌کنیم و انفجار می‌دهیم.

بهادری با اشاره به اینکه از کل تونل ۲۲.۷۰۰ کیلومتر حفاری شده است افزود: به طور متوسط ماهانه حدود ۷۰۰ تا ۸۰۰ و برخی موارد ۹۵۰ متر بسته به نوع خاک حفاری انجام می‌شود.

* هدایت آب به سمت دریاچه از طریق رودخانه گدار
وی ادامه داد: بعد از حفر تونل گام بعدی احداث کانال است، این کانال تا به دریاچه برسد باید حدود ۵۰ تا ۵۵ کیلومتر مسافت را طی کند که البته باید ۱۱ کیلومتر سازه احداث کنیم که از این میزان ۶.۵ کیلومتر کار احداث داریم و ۴ کیلومتر از سازه‌ای که از قبل موجود بود و زه کش شهرستان نقده است استفاده کنیم که در ادامه ۱۱ کیلومتر آب وارد رودخانه گدار می‌شود و از آنجا به سمت دریاچه حرکت می‌کند.

معاون اجرایی طرح انتقال آب از وزارت نیرو اظهار داشت: برنامه ما این است که تونل و کانال انتقال انتهای سال ۹۸ تمام شود و آبرسانی به سال بعد موکول می‌شود.

وی گفت: برای بیشتر کردن ظرفیت انتقال آب از سد کانی سیب به دریاچه ارومیه رودخانه‌ای است به اسم ‘بادین آباد’ که بندی بر روی آن احداث می‌کنیم و پشت سد کانی سیب قرار می‌گیرد و از همین طریق به سمت دریاچه ارومیه می‌رود این بند و کانال آن به طول ۵.۵ کیلومتر نیز در حال اجرا است.

بهادری در خصوص بحث تملک در محدوده سد گفت: به محدوده ۹۰۰ هکتار برای مخزن سد نیاز به تملک داشتیم که نصف آن انجام شده و تا زمان بهره برداری بقیه نیز انجام می‌شود.

وی اظهار داشت: برای مخزن سد کانی سیب سه سرشاخه وجود دارد که تمام آنها داخل ایران است اما با تمام اینها تمام ملاحظات مرزی رعایت می‌شود.

* تامین حقابه داخل کشور
بهادری گفت: از محل احداث سد تا مرز ۱۰۰ کیلومتر فاصله است و حقابه داخل خاک کشور را تامین کنیم چون باید حقابه‌های زیست محیطی نیز رعایت شود از این رو ۵ تا ۱۰ درصد از این آب را برای محیط زیست در نظر گرفته ایم.

وی با اشاره به اینکه برنامه این است که ۱۰ سال بعد از بهره برداری آبی برداشت نشود اظهار داشت: اکنون دریاچه ۱۳ میلیارد متر مکعب کمبود آب دارد که در مدت ۱۰ سال می‌شود ۶ میلیارد متر مکعب، بنابراین به آن حد نیاز نمی‌رسد چون سر جمع آبی که باید سالانه وارد دریاچهه شود یک و نیم میلیارد متر مکعب است که از طریق سد کانی سیب، تصفیه خانه تبریز ، تصفیه خانه ارومیه و کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی تامین می‌شود.

وی افزود: بعد از احیای دریاچه هم انتقال آب از این سد به دریاچه قطع نمی‌شود هم اینکه قرار است بحث گردشگری ، صنعت و کشاورزی را نیز برای این سد و تونل داشته باشیم.

* سومدیریت علت ۸۰ درصد وضعیت فعلی دریاچه ارومیه
بهادری تاکید کرد: ۸۰ درصد وضعیت فعلی دریاچه ارومیه به روند مدیریتی حوضه آبریز آن بر می‌گردد چون قاعدتا نباید این اتفاق می‌افتاد، قبل از اینکه به این وضعیت برسیم دریاچه حدود ۲۰ تا ۲۳ میلیارد متر مکعب آب داشت و از این مقدار آوردی که از رودخانه‌ها وارد آن می‌شد نزدیک ۲ تا ۲.۴ دهم میلیارد متر مکعب بود.

وی افزود: همچنین سالانه ۳ میلیارد متر مکعب تبخیر داشتیم که کمبود آن حدود ۶۰۰ میلیون متر مکعب می‌شود که این طرح انتقال برای جبران کسری در آن زمان انجام گرفت اما چون اکنون سطح دریاچه محدود شد و تبخیر به ۴۰۰ تا ۵۰۰ میلیون متر مکعب رسیده است کار با سرعت بیشتری پیش می‌رود.

وی به نقش بارندگی‌ها در احیای دریاچه ارومیه اشاره کرد و گفت: باید بارندگی هم داشته باشیم در غیر اینصورت این برنامه‌ها تا حدودی تحت تاثیر قرار می‌گیرند، دو سال پیش حدود دو هفته پشت سر هم در حوضه دریاچه ارومیه بارش داشتیم که در این مدت حدود ۵۰۰ میلیون متر مکعب آب وارد دریاچه شده بود.

* داشتن ارزیابی زیست محیطی
بهادری درباره ارزیابی زیست محیطی این طرح گفت: اجرای این طرح زیست محیطی است چون با هدف احیای دریاچه ارومیه انجام می‌شود که طرح ارزیابی زیست محیطی نیز دارد. مخزن سد کانی سیب دو روستا را به زیر آب می‌برد اما برای احداث تونل سطح زمین را تخریب نمی‌کنیم بلکه تمام عملیات در دل زمین است و تمام چشمه‌ها نیز در مسیر بررسی شده‌اند تا آسیب نبینند.

به گفته وی قبل از احداث تونل نزدیک ۲۰ چشمه را رصد و تاثیرات آنرا بررسی کردیم تا اگر فرضا زمانی چشمه‌ای خشک شد تمام مباحث حقوقی را بررسی کرده باشیم.

وی اظهار داشت: میزان آبدهی و آورد در این بخش بیش از یک میلیارد متر مکعب است که ۶۰۰ میلیون متر مکعب آن از طریق سد کانی سیب و تونل انتقال به دریاچه ارومیه هدایت می‌شود، در واقع این طرح مربوط به قبل از بحران دریاجه بود آن زمان بحث نیاز بین حوضه‌ای مطرح بود و گفته شده بود آبی که می‌رود و بلا استفاده است داخل کشور استفاده شود، در واقع حقابه ما ار مرز خارج می‌شد و با این طرح می‌خواستیم که از آن استفاده کنیم.