مرگ درخت ۵۰۰ ساله در جزیره کیش

شهاب میرزایی / بی‌بی‌سی

به گزارش رسانه‌های ایران، درخت سبز معروف کیش، پس از هرس کردن خشک شده است. این درخت ۵۰۰ ساله یکی از نمادهای گردشگری در جزیره کیش بود.

یکی از مقامات گردشگری کیش به خبرگزاری ایرنا گفت:« افرادی از شرکت عمران، آب و خدمات کیش بدون هماهنگی و اطلاع، اقدام به هرس غیر اصولی درخت سبز چند صد ساله کیش کردند که منجر به نابودی این اثر گردشگری شده است.»

او دلیل این کار را «نگاه فضای سبزی به محیط زیست» اعلام کرد.

معاون گردشگری منطقه آزاد کیش در حالی از پیگیری اداری پرونده نابودی این درخت کهنسال می‌گوید که با هرگونه پیگیری و پیگردی، دیگر این نماد کهنسال به این جزیره ایرانی باز نمی‌گردد.

پیشتر هم تک درخت روستای درک چابهار در اسفند ۱۴۰۰ با اره برقی قطع شد. درختی که پیش از آن از آتش گرفتن با گازوئیل نجات یافته بود.

«مبارزه با خرافه گرایی یا ساخت و ساز در زمین‌های اوقاف»

بی توجهی به منابع طبیعی و زیرزمینی از سوی مردم و دولت در ایران در سال‌های پس از انقلاب نمود فراوانی داشته است که به گفته کارشناسان محیط زیستی، در این چهار دهه باعث نابودی بسیاری از حیوانات، جنگل‌ها، روخانه‌ها و دریاچه‌ها شده است.

اما در این میان قطع تک و توک درختان کهنسالی که در سراسر ایران باقی مانده‌اند از روش‌های نامعمول از بین بردن تاریخ محیط زیستی یک کشور است که زیر عنوان‌هایی مانند «هرس کردن با نگاه فضای سبزی» تا «مبارزه با خرافات» ادامه داشته.

در سال‌های گذشته در سراسر ایران و بخصوص در استان های گیلان و مازندران که از معدود مناطق ایران است که پوشش جنگلی دارد، مقامات اوقاف دستور به قطع درختان کهنسال داده‌اند که با اعتراض مردم محلی منطقه و کارشناسان محیط زیستی روبرو شده است.

در دی ماه سال ۸۷ کاظم اشکوری، مديركل اوقاف گيلان با عنوان مبارزه با خرافه پرستی دستور قطع سه اصله درخت كهنسال در اين استان را صادر کرد. شکایت کارشناسان سازمان جنگل‌های ایران هم راه به جایی نبرد و دادگاه ویژه روحانیت به دليل «كافی نبودن ادله» قرار منع تعقيب او را صادر کرد.

مدیر کل اوقاف گیلان در سال ۸۸ هم دستور قطع درخت بقعه سيدرقيه در خيابان صفاری رشت را داد و دلیل آن را«كهولت سن درخت» اعلام کرد‌.

او در ادامه سخنانش یکی دیگر از دلایل قطع درخت را: «ارادت و نیاز مردم محلی به آن با بستن پارچه سبز که از مظاهر خرافه‌گرایی و بت‌پرستی است» عنوان کرد.

در ادامه همین روند بود که دو درخت کهنسال در منطقه رضوانشهر هم قطع شدند. روزنامه اعتماد در گزارشی درباره قطع این درختان نوشت:« درختانی که قرن‌های متمادی در برابر انواع بلایای طبیعی مقاومت کرده بودند حالا در چند دقیقه از بین رفته‌اند.»

هر چند قطع این درختان به بهانه مبارزه با خرافه پرستی صورت گرفته اما به گفته برخی از کارشناسان، دلیل واقعی قطع این درختان«ساخت و ساز بنا درزمین های اوقاف» است. ساخت و سازهایی که نمودهای شاخص آن را می‌توان در طرح‌های توسعه حرم‌های امام رضا در مشهد و شاهچراغ در شیراز دید.

در یکی از آخرین نمونه‌های تخریب این نمادهای طبیعی می‌توان به قطع درخت ارس روستای اصخری شیروان با حدود هزار سال قدمت اشاره کرد که سال گذشته صورت گرفت. یکی از مسئولان گردشگری استان خراسان شمالی، بدون اشاره به اینکه افرادی که این تخریب را انجام دادند چه کسانی بودند از حکم حبس شش ماهه آن‌ها خبر داد.

اعظم بهرامی کارشناس محیط ریست درباره این تخریب‌ها به بی بی سی فارسی به موارد فراوانی که در این سال‌ها رخ داده، اشاره کرد: «تخریب درختان بلوط کهنسال در جنگل‌های زاگرس توسط نهادهای نظامی، تجاوز نهادهای مذهبی به محیط زیست که نتیجه‌اش قطع درختان کهنسال در مناطق ییلاقی شهر بود و همچنین قطع درختان تک افتاده کهنسال در گیلان که مردم محلی حرمت ویژه‌ای برای آن‌ها قائل بودند.»

او در ادامه با اشاره به عدم توجه کافی به محیط زیست ایران از سوی مسئولان حکومتی، دو بخش را محتاج به نگاه ویژه‌ می‌داند: «یکی غارها است که هیچ صاحب مشخصی ندارند و حفاظت خاصی از آن‌ها نمی‌شود و دیگری میراث طبیعی که با گذر زمان تبدیل به میراث تاریخی شده‌اند.»

«سروی که زرتشت کاشت»

به گفته کارشناسان در حدود ۲۰۰۰ درخت کهنسال در ایران وجود دارد که در حدود ۴۰۰ پایه از آن‌ها به عنوان درختان کهنسال در ایران شناسایی شده‌اند.

به گفته آنان این درختان علاوه بر اینکه ذخیره ژنتیکی منحصر به فردی را فراهم کرده‌اند، یک آزمایشگاه طبیعی را هم فراهم آورده اند تا با بررسی این گونه‌ها وضعیت گذشته ایران از نظر زیست اقلیمی و جغرافیایی در طول چند هزار سال گذشته بررسی شود.

یکی از شناخته شده ترین درخت‌های کهنسال ایران، سرو ابرکوه در استان یزد است. به نظر می‌رسد این درخت با قدمت بیش از چهار هزار سال، یکی از کهن‌ترین درختان قاره آسیا و حتی جهان است. در مورد سرو ابرکوه، افسانه ای وجود دارد که می‌گوید این درخت را زرتشت کاشته است.

از دیگر درخت‌های کهنسال ایرانی می‌توان به سرو لار با سن تقریبی ۲۸۰۰ سال، سرو سنگان خاش با ۳۰۰۰ سال و ارس‌های ابرسیچ بسطام، آرچه جاجرم و سیردان قزوین با قدمتی در حدود ۲۷۰۰ تا ۲۸۰۰ سال اشاره کرد.

به نظر می‌رسد علاوه بر تغییرات اقلیمی و خشکسالی و بی آبی و سدسازی که در سراسر جهان، تهدیدات جدی برای محیط زیست‌اند در کشورهایی مانند ایران، عدم آگاهی و اطلاع رسانی عمومی، بی مسئولیتی و منافع جویی برخی از مقامات حکومتی و هم چنین ضعف مدیریتی سازمان‌هایی چون میراث فرهنگی و محیط زیست، روند تخریب این یادگارهای طبیعی و میراث تاریخی را تسریع کرده است.