بحران مصر؛ مخمصه‌ی اسرائیل، چالش آمریکا

تحولات مصر آمریکا و اروپا را در برابر شرایط پیچیده و بی‌سابقه‌ای قرار داده است. این بحث مطرح است که ثبات و امنیت و تامین منافع را چگونه می‌توان با دموکراتیزاسیون منطقه پیوند زد. برای اسرائیل مسئله از این هم دشوارتر است.


در طول سی‌ سال گذشته دولت‌های مختلف اسرائیل با رژیم حسنی مبارک مناسباتی تنگاتنگ داشته‌اند. در واقع از زمان قرارداد صلح کمپ‌دیوید میان دو کشور در سال 1978، مصر همواره برای اسرائیل لنگر ثبات و امنیت به شمار می‌آمده است. در کنار مصر تنها اردن است که در میان کشورهای عربی با اسرائیل پیمان صلح امضا کرده، ولی اهمیت و وزن مصر در استراتژی امنیت منطقه‌ای اسرائیل به هیچوجه قابل مقایسه با اردن نیست.

مصر هم مرزهای خود با اسرائیل را در آرامش و ثبات نگه داشته، هم نقشی محوری و از نظر آمریکا و اسرائیل "متعادل‌کننده" در مذاکرات صلح خاورمیانه به عهده گرفته و هم به این یا آن میزان فشار بر جنبش حماس وارد کرده تا این نیروی حاکم بر نوار غزه مشکل امنیتی بزرگی برای اسرائیل ایجاد نکند. گازی که مصر به اسرائیل می‌فرستد نیز تولید کننده‌ی 20 درصد برق این کشور است.

از دموکراسی‌خواهی تا حمایت از بقای دولت مبارک

به رغم تاکیدات آشکار و پنهان مقام‌های اسرائیل بر نقش دولت حسنی مبارک برای امنیت کشورشان، این نکته نیز شاه‌بیت اظهاراتشان بوده که اسرائیل به عنوان تنها دمکراسی منطقه در میان اقیانوسی از حکومت‌های استبدادی و ضددمکراتیک گیر افتاده و امنیت واقعی آن زمانی برقرار خواهد شد که بر منطقه دمکراسی حکمفرما شود. حمله به عراق که قرار بود از این کشور مشعل دمکراسی در منطقه بسازد و سرآغازی برای سرنگونی زنجیره‌وار سایر حکومت‌های استبدادی منطقه شود نیز در واشنگتن و اورشلیم قسماً با همین توجیه و استدلال (ایجاد امنیت واقعی برای اسرائیل) زمینه‌سازی وعملی شد.

اما حال که رژیم حسنی‌ مبارک با بحران مواجه شده و خطر سقوط آن می‌رود، بیش از هر کشور دیگری دراسرائیل نگرانی برانگیخته است. مقام‌های اسرائیل درتوضیح این نگرانی خود بدترین سناریو، یعنی به قدرت رسیدن اخوان‌المسلمین در مصر را دلیل می‌آورند. شیمون پرز، رئیس جمهور اسرائیل روز یکشنبه، در جمع سفرای این کشور در این رابطه گفته است:«ما احترام زیادی برای پرزیدنت مبارک قائل بوده و هنوز هستیم...ما نمی‌گوییم هر کاری مبارک کرده درست بوده، ولی او کاری کرده که ما از بابت آن از او سپاسگزاریم: او صلح در خاورمیانه را حفظ کرد.» پرز افزوده است که "حکومت متعصبان مذهبی، از کمبود دمکراسی تحت ریاست‌جمهوری حسنی مبارک بهتر نیست."

مشکل صرفاً اخوان‌المسلمین نیست

نگرانی‌ها در اسرائیل از تحولات مصر اما صرفاً به قدرت‌گیری احتمالی اخوان‌المسلمین برنمی‌گردد. در واقع هر ترکیب جدیدی که در مصر قدرت را در دست بگیرد لزوماً سیاست دولت مبارک در قبال اسرائیل را یک به یک دنبال نخواهد کرد و متاثر از فضای انتقادی در جامعه نسبت به رویکردهای اسرائیل در روند صلح خاورمیانه، لحن و موضعی انتقادی‌تری در قبال دولت اورشلیم خواهد داشت. به عبارتی، کمتر دولتی در مصر که از بطن یک جنبش عمومی بیرون آمده باشد و در بستری نسبتاً دمکراتیک عمل کند، می‌تواند در نزدیکی و دوستی و تامین ثبات برای اسرائیل همچون دولت مبارک عمل کند، مگر آن که اسرائیل در سیاست‌هایی که روند صلح خاورمیانه را به بن‌بست کشانده تجدیدنظرکند و به طرح‌ صلح‌های عربی وبین‌المللی اقبال بیشتری نشان دهد.

همین سرسختی و عدم انعطاف اسرائیل در روند مذاکرات صلح که ادامه‌ی ماجراجویانه شهرک‌سازی در مناطق فلسطینی از نمودهای فعلی آن است، حال که جبهه‌ی جنوبی این کشور (مصر) نیز در معرض بی‌ثباتی قرار گرفته زمینه‌ای شده که انتقادهای بیشتری از واشنگتن و اروپا متوجه رهبران اورشلیم شود.

توصیه‌ای که به آن اقتدا نمی‌شود

روز دوشنبه روزنامه اسرائیلی هاآرتص از نامه محرمانه‌ای خبر داد که بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسراییل در ارتباط با تحولات مصر برای رهبران آمریکا و اروپا فرستاده است. او در این نامه ضمن تاکید بر ضرورت بقای دولت مبارک برای "حفظ منافع غرب و کل خاورمیانه"، از رهبران یادشده خواسته است که از انتقاد علنی به زمامدار مصر خودداری کنند.

اما دولت‌های غربی، اقتدا به توصیه‌های اسرائیل را خطرناک‌تر از آن دیده‌اند که به آن عمل کنند. در روزهای گذشته کاخ سفید بر خلاف تقاضای دولت اسرائیل و برای این که رشته‌های ارتباط با معترضان و امکان تاثیرگذاری بر آنها را از دست ندهد از حمایت ضمنی یا صریح اولیه از دولت مبارک به سوی تندکردن انتقادها علیه آن و تاکید بر تغییرات بیشتر در مصر سمت‌گیری کرده است. سه‌شبنه‌ شب که مبارک در تلویزیون مصر ظاهر شد و از کناررفتن تا 8 ماه دیگر خبر داد، واکنش آمریکا بلافاصله این بود که گذار به دوران پسامبارک باید زودتر انجام شود و 8 ماه وقت درازی است.



"مقابله با دموکراسی‌خواهی به افراط‌گرایی بیشتر کمک می‌کند"

در دستگاه رهبری آمریکا به تدریج این درک در حال جاافتادن است که اشاعه دموکراسی در خاورمیانه از برخی تبعات، همچون سهیم‌شدن اسلام‌گرایان افراطی در قدرت بری نیست، ولی تداوم سرکوب دموکراسی‌خواهی هم، بیشتر به قدرت‌گیری این نوع نیروها کمک می‌کند. با این همه تمامی شواهد و قرائن نشان می‌دهد که سیاست آمریکا در خاورمیانه و به ویژه در قبال بحران مصر و مشابه آن همچنان با میزانی از حیرت و سردرگمی توام است و تا رسیدن به تلفیقی متوازن از حفظ منافع با حمایت از روندهای دموکراتیزه‌سازی در منطقه (با همه‌ی جنبه‌های مطلوب و غیرمطلوب آن) راه پرچالشی پیش رو دارد. همین حالا هم که واشنگتن کاملاً با مبارک و دولت او وداع نکرده است، با موجی از انتقاد و اتهام در اسرائیل و در میان حامیان این کشور در آمریکا روبروست. برخی از این منتفدان حتی این "خطر" را مطرح کرده‌اند که از کجا معلوم که سیاست رهاکردن پشت مبارک فردا در مورد اسرائیل هم تکرار نشود!

اسرائیل از یک موضع منفی به یک موضع منفی دیگر

بحران کنونی در مصر صرفاً چالشی برای کل سیاست‌های منطقه‌ای آمریکا و غرب نیست، بلکه عواقب رویکرد اسرائیل در تدوام بحران خاورمیانه و ایجاد بن‌بست‌ در مذاکرات صلح را هم برجسته کرده است. در پایتخت‌های غربی و درگفت‌وگوهای رهبران این کشورها با مقام‌های اسرائیل (از جمله در مذاکره‌ی روز دوشنبه آنگلا مرکل با نتانیاهو) این نکته به صراحت بیشتری مطرح می‌شود که اسرائیل زمان را از دست داده است و اگر حالا هم بی‌اعتنا به تشدید بحران‌های سیاسی در کشورهای عرب منطقه همچنان در مذاکرات صلح انعطاف نشان ندهد "به انزوایی دچار خواهد شد که از دست آمریکا و اروپا هم کمکی برنخواهد آمد."

درمجموع اگر اسرائیل تا کنون به عدم انعطاف در مذاکرات صلح و به بن‌بست رساندن آن متهم بود، با تاکیدی که اینک بر حفظ دولت مبارک دارد صریح و غیرصریح موضعی در مخالفت با برچیده‌شدن نظام‌های استبدادی و فاسد درمنطقه را هم به نمایش می‌گذارد. این هر دو رویکرد اورشلیم در درازمدت در خدمت هر چه که باشد در خدمت صلح و دموکراسی در منطقه و امنیت پایدار برای خود اسرائیل نخواهد بود.

دوم ژانویه 2011

.(JavaScript must be enabled to view this email address)

---

نظر کاربران:


سلام آقای شروینی گرامی
از بحث منطقی و محتملتان بسیا لدت بردم و به باور من غرب و از جمله امریکا از اشتباه خود در حمایت تا به اخر از دولتهای استبدادی که منجر به پیشی گرفتن تندروها در صحنه تحولات میشود درسهای زیادی گرفته، عکس العمل سریع در تونس و موضع زود موقع در مصر موید این مدعاست.
برایتان ارزوی موفقیت را دارم