کج‌سلیقه‌گی در نقد یک عروسی ی باشکوه
اکبر کرمی
 |
نمایش عروسی ی دختر شمخانی، اگر درست باشد (و به‌قول اسرافیل حضرتیان سایه و بدل او نباشد)، که چنددهه دبیر شورای امنیت ملی بوده است، خشم همه‌گانی را درآورده است و ریختی از بی‌زاری همه‌گانی را از پندار، گفتار و کردار کارگزاران جمهوری اسلامی نمایش می‌دهد؛ و به‌نمایش گذاشته است. اما ماندن در این لایه چیزی بیشتر از شکایت‌ها و گلایه‌ها ی حافظ و سعدی شیرازی از ریاکاری نخواهد بود و با هر ادبیاتی چیده و پیچیده شود، بزرگ‌تر، کوبنده‌تر، انسانی‌تر و زیباتر از آن‌چه و گونه‌ای که آن بزرگان آفریده اند، نخواهد شد.
حتا اگر این مهمانی با مهمانی‌ها ی خاندان پهلوی و لباس عروس با لباس عروسی فرح پهلوی همانند کنیم، باز هم پیش نرفته‌ایم و هنوز گرفتار پسند تنگ و زمان‌‌پریشی و جهان‌پریشی هستیم؛ و حرف‌ها ی مفت برای برخی از ذهن‌ها ی هرز فراهم می‌کنیم که دست بالا می‌خواهند علی خامنه‌ای را بردارند و رضا پهلوی را جا ی آن بگذارند.
این مهمانی باید با مهمانی‌ها ی امروز و تازه‌به‌دوران‌رسیده‌هایی همانند شود که برای آن که بگویند کسی شده‌اند و هستند، هزینه‌ها ی بسیار می‌پردازند.
در این سطح ما با یک مهمانی باشکوه و دل‌انگیز روبه‌رو هستیم که کم‌تر دختری آرزو ی آن را ندارد. و باید پدری را که هنوز می‌تواند چنین مهمانی ی باشکوهی را برای دختر خود فراهم کند ستود. و بیشتر و پیش‌تر، پدری را که می‌تواند از جنگ و جبهه بیاید و همه ی ترهات جنگ و جبهه و جبهه ی نادانی را که در آن‌جا بالاآمده است، دور بریزد و برای دختر خود جست‌وجو ی آزاد خوش‌بختی را جشن بگیرد، باید آفرین گفت.
نقد این مهمانی و چشم‌بستن بر شکوه دل‌انگیز آن، چون عروس، دختر شمخانی است، چیزی بیش از کینه‌توزی و خشونت‌ورزی آرام (Passive aggression) و واکنشی نیست که از چیره‌گی ی اخلاق برده‌گانی بر هم‌بودمان و گستره ی همه‌گانی ی ما داستان‌ها دارد.
کسانی که منتقد و واسنجنده ی رفتار پدر عروس هستند، باید از لاک پدرسالاری بیرون بیایند و اگر نمی‌توانند داد و دهشی داشته باشند، دست‌کم باید با دشمن خود در میدان سیاست مردامرد زورآزمایی کنند! اگر نمی‌توانند، به این پلشتی و پستی نباید تن داد. نباید و نشاید که چشم فرشته ی عدالت را کور خواست و حساب دختران را با حساب پدران درهم‌آمیخت.
باید از نمایش جست‌وجو ی آزاد خوش‌بختی که به خانه ی شمخانی هم رسیده است، لذت برد و این پیروزی را به حساب جوانان ایران گذاشت که هرجا باشند ازپانمی‌نشینند که پدران را از پادرآورند و ارزش‌ها ی خود و زمانه ی خود را چیره‌کنند.
آن‌چه در این نمایش اهمیت دارد و می‌تواند در سنگری که جنبش زن، زنده‌گی، آزادی گرفته است و حکومت را از آن رانده است یاری‌گر باشد، همین است. پرچم «پوشش اجباری» و سبک زیست زورکی (که برای آن که فرورود چرب‌شده و اسلامی خوانده شده است) در این فیلم کوتاه در درونی‌ترین خانه‌ها ی حکومت ولی‌فقیه (یعنی خانه‌ای که خداوند آن برای چنددهه دبیر شورا ی امنیت ملی بوده است) بر زمین افتاده است. یعنی پوشش زورکی و سبک زنده‌گی اسلامی/خرکی حتا در خانه و خانواده ی شمخانی هم بی‌سیرت و بی‌صورت شده است.
جست‌وجوی آزاد خوش‌بختی را برای دختر کارگزاران جمهوری اسلامی هم باید خواست و ستود! باید امیدوار بود که آتش این جنگ در همه این‌دست خانه‌ها بیفتد و همانند خانه ی شمخانی با مرگ پدران و پیروزی دختران و فیلم‌هایی چنین نمایش داده شود. اگر فریادی دارید بر سر جمهوری اسلامی، آخوندسالاری، ستم‌سالاری بکشید، که نمی‌گذارد و نگذاشته است این منطق، چم‌گویی و حرف حساب از اندرونی‌ها بیرون بیاید و منطق سیاست هم بشود.
اگر نتوانید این‌گام را بردارید و منطق
آن را در سپهر سیاسی روان کنید، در به‌ترین ریخت، ریخت پیش‌پاافتاده‌ای از کارها ی حافظ و سعدی شیرازی را زیر پا ی خواننده‌گان آن متن‌ها ریخته‌اید. خواننده‌گانی و خوکانی که در به‌ترین برآورد در اخلاق و ادب آن دوران مانده‌اند؛ و چیزی از ادب‌ها و اخلاق‌ها ی این دوران نمی‌دانند. در بدترین ریخت کار حتا بدتر و ناپسندتر است؛ زیرا از ما نقش مترسکانی را خواهد ریخت که از دلیری برای هم‌آوردی مردامرد در میدان سیاست گریخته‌ایم و همانند ترسوها به دشمنان خود از پشت‌بام ناسزا می‌گوییم.
اگر نتوانید به حساب دختر شمخانی از روی داد و دهش بپردازید در پرداخت حساب پدر هم به‌جایی نمی‌رسید.
از لاک کینه‌توزی، اخلاق برده‌گانی و ادب شهربندی بیرون شوید تا بتوانید پیروزی‌ها ی این مهمانی را که به همت جوانان ایران رقم می‌خورد ببینید؛ و دختران و پسران و کودکان ایران‌زمین را حتا اگر در اندرونی ی این خوکان سیاسی پرویده‌‌اند، دست‌کم نگیرید. پشت کردن به ادب شهربندی و گریختن از چس‌ناله‌ها ی آن آغاز شهروندی است. این پیروزی‌ها را باید دید تا شکست‌ها و بنیادها ی آن‌ها هم در جنجال‌ها ی سیاسی از چنگ ما نگریزد.
متر دمکراسی‌خواهی پس از «جنبش زن، زنده‌گی، آزادی» زنده‌گی، آزادی و زن و همه ی ارزش‌هایی است که می‌تواند به زنان و دختران آزادی و زنده‌گی و جست‌وجوی آزاد خوش‌بختی بدهد و بیاورد. و زنان همه ی زنان (حتا دختر شمخانی) و آزادی‌ها همه ی آزادی‌ها (حتا آزادی جشن عروسی) و زنده‌گی همه ی زنده‌گی‌ها هستند. کج‌سلیقه‌گی کمکی به گشودن گره‌ها ی کور ایران ویران نمی‌کند، باید واژه‌ها و داوها را بتراشیم و به کله ی ستم‌سالاری در ایران بسیار سفته و پخته شلیک کنیم.
نظر خوانندگان:
■ کرمی عزیز، با نکوهش شما همراهم، که جشن عروسی برای هر دختری را، فرزند هر که باشد، فرخنده بپنداریم. در باب تجملات هم همینطور. چیزی که در ویدئو دیده می‌شود برای قشر مرفه ایرانی بسیار عادیست. اما میزان تزویری که از دیدن این صحنه‌ها در سال ۲۰۲۵ دستگیرمان می‌شود بی‌نهایت است. تنها ۲۰ -۱۰ سال قبل چنین جشنی اگر بوسیله کمیته و سپاه کشف می‌شد زندان‌های طولانی، شلاق، جریمه سنگین، و فاجعه برای چندین خانواده بوجود می‌آورد. چگونه باید آن را تعبیر کنیم؟ که به لطف جنبش مهسا سران خونخوار رژیم می‌توانند مهمانی تجملی بی‌حجاب بدهند و فیلمش را به رخ مردم بکشند؟ همین آقایان در دوران جنبش ژینا در تکاپوی چشم در آوردن بودند. آیا هرگز شمخانی یا امثال او در راس رژیم گفتند که اشتباه می‌کردیم؟ حق زنان و دختر ها بود که از هویت خود دفاع کنند؟ نه تنها نمیگویند بلکه هنوز شاخ و شانه می‌کشند که می‌گیریم و حبس می‌کنیم. این حجم از ریا و دغل کاریست که خون مردم بویژه زنان و دختران ایران را به جوش می‌آورد. مردم ایران شمخانی را شکنجه‌گر خود و چندین نسل ایران زمین می‌دانند. و محترما بر این باورم که چالش های سیاسی از قبیل سلطنت و غیره را با مسائلی که مردم همه در مورد آن همفکرند مخلوط نکنیم.
موفق باشید، پیروز
■ جناب کرمی گرامی درود بر شما. من هم با جناب پیروز همسو هستم. برای نشان دادن دموکراسی خواهی و انصاف، نباید از آن سوی بام پایین بیفتیم. آنهم هنگامی که پای گروهی آدمکش و دزد در میان باشد.
پیروز باشیم. بهرام خراسانی یکم آبان ۱۴۰۴
■ جناب کرمی، درود بر شما.
بسیار درست به موضوع پرداخته‌اید. آزادی و حق زیستن به میل خویش، نباید مرز و اما و اگر داشته باشد. در عین حال، همه‌ی انسان‌ها در معرض تحول و دگرگونی‌اند؛ از جمله خانواده‌ی جناب شمخانی، همان‌گونه که حضرت رضا پهلوی دیگر پدرشان نیستند. به همین سیاق، تک‌تک ما نیز مشمول این تغییرات هستیم ــ یا دست‌کم باید می‌بودیم. به‌ویژه اگر بخواهیم در این بازار مکاره، قلم به دست گرفته و قلم‌فرسایی کنیم، باید مترصد عوارض اجتماعی آن نیز باشیم.
با این همه، در کشور فلاکت‌بارمان، ایران، قواعد عمومی رشد و توسعه، به‌ویژه در عرصه‌ی علوم اجتماعی و تاریخی، هنوز چندان عمومیت نیافته و بسیار کند پیش می‌رود. خصوصاً در روزگاری که میدان از آنِ غوغاسالاران است و تکنولوژی نیز همه ابزارهای لازم را در اختیار آنان نهاده است.
از حافظ و سعدی یاد کرده‌اید و بی‌گمان ذکاوت و درایت و فرهیختگی آنان، مدّنظرتان بوده است. اگر تنها به پاسخگویی همین دو مورد بالا توجه فرمایید، درمی‌یابید که نخبگان جامعه‌ی ایران ــ به‌ویژه غوغاسالاران ــ تا چه اندازه از قافله‌ی اندیشه و درایت بازمانده‌اند.
شارلاتانیسم، یا به تعبیر غربی‌ها «پوپولیسم»، فرصت رشد و توسعه‌ی طبیعی را، به‌ویژه در عرصه‌ی سیاسی و اجتماعی ایران، بسیار تنگ و کند کرده است.
در میان نخبگان ایرانی، به‌ویژه در سال‌های اخیر، سنگ را بسته‌اند و سگ را رها کرده‌اند؛ بخصوص که این روزها، گرگ و سگ نیز چنان در هم آمیخته‌اند که، تشخیص سره از ناسره، برای دغدغه‌مندان، دلسوزان و شرافتمندان ایران، بسی دشوار شده است.
پایدار باشید. م ـ قجاوند
■ این اصولا نگاهی است که با خجالت امید به تغییر از داخل رژیم را هنوز از دست نداده و مروتش هم از همین جاست. در عروسی ای که زن و مردش از هم جداست و آدمکشش هم معذبانه وارد حریم زنانه شده، از “زن زندگی آزادی” مایه گذاشتن هم طرز تفکر کسانی را نشان می‌دهد که معتقد هستند هیچ کس نباید طرد شود و در امتدادش به بیت رهبری هم می‌رسد. سخنانی از قبیل “مهمانی باشکوه و دل‌انگیز” و ستودن پدری که با قتل و غارت ملت ایران برای دخترش عروسی می‌گیرد و دختری که می‌داند پدرش چه کاره است و دستبوسش، نشان از دموکراسی خواهی پا در هوای نویسنده مقاله دارد و به آن هم “باید آفرین گفت”.
“خوش بختی که به خانه‌ی شمخانی” و امثال او رسیده تازگی ندارد و قبل از آن هم بوده، از سفارش لباس و عطر از اروپا بگیر و تا عروسی‌های مجلل برای آقا و خانوم زاده‌ها مانند عروسی مجلل دختر قالیباف در سال ۹۵ و ماجرای سیسمونی‌گیت. حساب دختران و پسران را نمی‌شود کیلویی از “پدرانشان” جدا کرد، در آن صورت داماد و برادرزاده‌ها و پسرانش خصوصا حسین شمخانی هم می‌شوند کار آفرین. سبک زندگی این جماعت ربطی به مبارزه جوانان این آب و خاک ندارد و نویسنده مقاله شیپور را وارونه گرفته و در آن می‌دمد، مقاله را به دقت بخوانید تا با صدای ناموزنش بیشتر آشنا شوید. با عادی جلوه دادن شر احتمالا در عروسی مجلل بعدی برای ایشان کارت دعوت فرستاده خواهد شد. اینجا دیگر صحبت از کج سلیقگی در تمجید “از یک عروسی ی باشکوه” نیست بلکه وارونه دیدن است.
با درود سالاری
