بمباران ایران و درس ناخواسته احتمالی
مارک لندلر / نیویورک تایمز
چهارشنبه ۲۵ ژوئن ۲۰۲۵
برگردان: شریف‌زاده و آزاد
نزدیک به دو دهه از زمانی که کشوری خود را به آستانه ورود به باشگاه کشورهای مسلح به سلاح هسته‌ای رسانده، می‌گذرد. رئیس‌جمهور ترامپ با بمباران سه تأسیسات هسته‌ای ایران در آخر هفته گذشته، قسم خورده است که این در را بسته نگه دارد.
پیش‌بینی اینکه آیا حمله پیش‌گیرانه آقای ترامپ در انجام این کار موفق خواهد شد یا خیر، دشوار است، آن هم کمی پس از حمله و آتش‌بس شکننده‌ای که پس از آن برقرار شده است. اما همین حالا این نگرانی وجود دارد که ایران و سایر کشورها به نتیجه‌ای بسیار متفاوت از آنچه کاخ سفید در نظر داشت، برسند: اینکه داشتن بمب تنها راه محافظت در جهانی پر از تهدید است.
آخرین کشوری که به تسلیحات هسته‌ای دست یافت، کره شمالی، هرگز با چنین حمله‌ای مواجه نشده است. پس از سال‌ها سرپیچی از درخواست‌ها برای برچیدن برنامه هسته‌ای خود، این کشور اکنون تا حد زیادی غیرقابل نفوذ تلقی می‌شود. آقای ترامپ با دیکتاتور این کشور، کیم جونگ‌اون، نامه‌های دوستانه رد و بدل کرد و دو بار با او دیدار کرد تا توافقی را مذاکره کند که در نهایت بی‌نتیجه ماند. اما در مورد ایران، آقای ترامپ تنها چند هفته پس از پیشنهاد دیپلماتیک جدید به رهبران این کشور، بمب‌افکن‌های B-2 را به کار گرفت.
رابرت جی. اینهورن، کارشناس کنترل تسلیحات که در دولت اوباما با ایران مذاکره کرده بود، می‌گوید: «خطر دستیابی ایران به یک زرادخانه هسته‌ای کوچک حالا بیش از پیش افزایش یافته است.» او افزود: «می‌توان فرض کرد که تعدادی از تندروها در ایران استدلال می‌کنند که باید از آستانه هسته‌ای عبور کنند.»
به گفته آقای اینهورن، ایران حتی اگر تصمیم به تلاش جدی برای ساخت بمب بگیرد، با موانع بزرگی مواجه خواهد شد، به ویژه با این آگاهی که اگر ایالات متحده و اسرائیل چنین حرکتی را تشخیص دهند، دوباره حمله خواهند کرد. مشخص نیست که رهبران ایران، که منزوی، ضعیف و آشوب‌زده‌اند، بخواهند آنها را تحریک کنند.
با این حال، منطق گسترش تسلیحات هسته‌ای در جهانی که قدرت‌های بزرگ هسته‌ای — ایالات متحده، روسیه و چین — به طور فزاینده‌ای غیرقابل اعتماد و حتی تهاجمی نسبت به همسایگان خود تلقی می‌شوند، برجسته است. تحلیلگران می‌گویند، از خلیج فارس و اروپای مرکزی گرفته تا شرق آسیا، کشورهای غیرهسته‌ای به وضعیت دشوار ایران نگاه می‌کنند و درس‌هایی را که باید از آن بیاموزند، محاسبه می‌کنند.
کریستوفر آر. هیل، که در سال‌های ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸ مذاکرات طولانی و در نهایت ناموفقی را با پیونگ‌یانگ برای متقاعد کردن کره شمالی به برچیدن برنامه هسته‌ای‌اش هدایت کرد، گفت: «قطعاً کره شمالی از روزی که تسلیحات هسته‌ای به دست آورد پشیمان نیست.»
آقای هیل افزود که جذابیت بمب هسته‌ای برای متحدان آمریکا در خاورمیانه و آسیا قوی‌تر شده است. از زمان جنگ جهانی دوم، این کشورها زیر چتر امنیتی آمریکا پناه گرفته‌اند. اما حالا با رئیس‌جمهوری مواجه‌اند که در قالب دیدگاه «اول آمریکا»ی خود، اتحادها را ناسازگار می‌بیند.
آقای هیل، که در دولت‌های دموکرات و جمهوری‌خواه به عنوان سفیر در کره جنوبی، عراق، لهستان و صربستان خدمت کرده، می‌گوید: «من در مورد این فرض که چتر هسته‌ای ایالات متحده وجود دارد، بسیار محتاط خواهم بود. کشورهایی مانند ژاپن و کره جنوبی در حال بررسی این موضوع هستند که آیا می‌توانند به ایالات متحده تکیه کنند یا خیر.»
حمایت از توسعه تسلیحات هسته‌ای در کره جنوبی افزایش یافته است، هرچند رئیس‌جمهور تازه‌منتخب این کشور، لی جائه‌میونگ، قول داده روابط با کره شمالی را بهبود ببخشد. در سال ۲۰۲۳، رئیس‌جمهور جوزف بایدن توافقی با سئول امضا کرد تا این کشور را بیشتر در برنامه‌ریزی هسته‌ای با ایالات متحده مشارکت دهد، تا این کشور را بیشتر در برنامه‌ریزی هسته‌ای با ایالات متحده مشارکت دهد، تا حدی برای جلوگیری از فشار سیاستمداران و دانشمندان کره جنوبی برای توسعه توانایی سلاح‌های هسته‌ای خود.
در ژاپن، افکار عمومی مدت‌هاست که به دلیل میراث بمب‌های اتمی آمریکا که در سال ۱۹۴۵ بر هیروشیما و ناکازاکی انداخته شد، طرفدار خلع سلاح هسته‌ای بوده است. اما اخیراً بحث‌هایی درباره ذخیره تسلیحات هسته‌ای ایالات متحده در خاک این کشور، مشابه آنچه برخی اعضای ناتو انجام می‌دهند، آغاز شده است. شینزو آبه، نخست‌وزیر پیشین ژاپن، اظهار داشت که اگر اوکراین برخی از بمب‌های دوران شوروی خود را حفظ کرده بود، شاید از تهاجم روسیه در امان می‌ماند.
تهدیدهای ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، برای استفاده از تسلیحات هسته‌ای تاکتیکی در اوایل جنگ اوکراین، دولت بایدن را در مورد میزان تهاجمی بودن تسلیح ارتش اوکراین به تأمل واداشت. این تهدیدها همچنین ترس از این را عمیق‌تر کرد که دیگر قدرت‌های تجدیدنظرطلب ممکن است از باج‌خواهی هسته‌ای برای ارعاب همسایگان خود استفاده کنند.
بروس ریدل و مایکل اُهانلون، تحلیلگران مؤسسه بروکینگز در واشنگتن، در سال ۲۰۲۲ نوشتند: «درس اوکراین ممکن است این باشد: اگر تسلیحات هسته‌ای دارید، آنها را نگه دارید. اگر هنوز ندارید، آنها را به دست آورید، به‌ویژه اگر متحد قدرتمندی مانند آمریکا ندارید و اگر با کشوری بزرگ دشمنی دارید که ممکن است به جنگ منجر شود.»
عربستان سعودی، متحد ایالات متحده و رقیب اصلی ایران، با نگرانی به جاه‌طلبی‌های هسته‌ای تهران نگاه کرده است. کارشناسان می‌گویند اگر ایران روزی به تسلیحات هسته‌ای دست یابد، عربستان تحت فشار شدیدی برای توسعه سلاح هسته‌ای خود قرار خواهد گرفت. ایالات متحده تلاش کرده با پیشنهاد کمک به برنامه هسته‌ای غیرنظامی عربستان، این کشور را آرام کند، اما این مذاکرات به دلیل جنگ اسرائیل علیه حماس در غزه متوقف شد.
با این حال، برخلاف پیش‌بینی‌ها درباره یک رقابت تسلیحاتی منطقه‌ای، چنین چیزی هنوز رخ نداده است. کارشناسان می‌گویند این نشان‌دهنده موفقیت سیاست‌های منع اشاعه و همچنین تاریخچه پرنوسان کشورهایی است که به دنبال تسلیحات هسته‌ای بوده‌اند.
خاورمیانه منظره‌ای آشوب‌زده از رؤیاهای هسته‌ای ناکام است. عراق، سوریه و لیبی همگی برنامه‌های هسته‌ای خود را به دلیل دیپلماسی، تحریم‌ها یا نیروی نظامی متوقف کردند. در میان داستان‌های هشداردهنده، مورد لیبی شاید گویاترین باشد: معمر قذافی در سال ۲۰۰۳ تسلیحات کشتار جمعی خود را کنار گذاشت. هشت سال بعد، پس از عملیاتی نظامی با حمایت ناتو که دولت او را سرنگون کرد، او از یک لوله فاضلاب بیرون کشیده شد و به دست مردم خود به شکلی وحشیانه کشته شد.
استراتژی ایران برای غنی‌سازی تهاجمی اورانیوم، در حالی که از ساخت بمب خودداری می‌کرد، در نهایت نیز از این کشور محافظت نکرد.
گری سامور، استاد دانشگاه براندیس که در دولت‌های اوباما و کلینتون در مذاکرات کنترل تسلیحات فعالیت داشت، گفت: «تا جایی که مردم به ایران به عنوان یک مورد آزمایشی نگاه می‌کنند، ترامپ نشان داده که این استراتژی تضمینی برای جلوگیری از حمله نظامی نیست.»
آقای سامور افزود که هنوز زود است بگوییم حملات اسرائیل و آمریکا به ایران چگونه بر محاسبات دیگر کشورها تأثیر خواهد گذاشت. او پرسید: «این ماجرا چگونه پایان می‌یابد؟ آیا با یک توافق به پایان می‌رسد؟ یا ایران برای پیگیری تسلیحات هسته‌ای رها می‌شود؟»
کارشناسان منع اشاعه به طور طبیعی محتاط هستند. اما برخی تلاش می‌کنند در رویدادهای هفته گذشته نکته مثبتی بیابند. آقای اینهورن گفت که با اجرای تهدید خود برای بمباران ایرانِ هسته‌ای‌طلب، آقای ترامپ پیامی اطمینان‌بخش به متحدان آمریکا که با ناامنی‌های هسته‌ای خود مواجه‌اند، فرستاده است.
آقای اینهورن افزود: «در مسکو، پیونگ‌یانگ و پکن، آنها نه تنها به برد و ظرفیت نظامی ایالات متحده توجه کرده‌اند، بلکه به اراده این رئیس‌جمهور برای استفاده از این ظرفیت نیز پی برده‌اند.»
———————-
* مارک لندلر رئیس دفتر نیویورک تایمز است که بریتانیا و همچنین سیاست خارجی آمریکا در اروپا، آسیا و خاورمیانه را پوشش می‌دهد.
