سال ۲۰۲۳ و اتفاقات پیش رو
غنی مجیدی
در سال ۲۰۲۳ از طرفی حوادث سیاسی-اقتصادی سال پیش ادامه یافته و اما از سوی دیگر حوادثی اقتصادی-سیاسی نوینی ظهور خواهند کرد. در این میان پوپولیسم سیاسی به حیات خود ادامه خواهد داد. در حوزه اقتصادی، رکود اقتصادی عمیق‌تر گشته و بدهی دولتها افزایش خواهد یافت. و با افزایش نرخ بهره و نرخ تورم در سه ماهه اول سال روبرو خواهیم شد.
اما از تابستان سال ۲۰۲۳ به دلیل احتمالی بازگشت طرف‌های درگیر در جنگ اوکراین به پای میز مذاکره و بهبود تامین عرضه کالا از سوی چین و نیز کاهش تقاضا برای نفت و گاز و در نتیجه کاهش قیمت نفت وگاز، نرخ تورم و نرخ بهره کاهش خواهند یافت. اما با افزایش فقر و شکاف طبقاتی در جهان زمینه برای ادامه سیاست‌های پوپولیستی هموارتر خواهد شد.
سیاست‌های محافظت‌گرایی اقتصادی (پروتکشنیسم) کشورهای غربی به ویژه ایالات متحده آمریکا به دلیل نگرانی از دست دادن انحصار تکنولوژی پیشرفته و به تبع آن از دست دادن بازار به چین بیش از پیش تجارت آزاد را مورد تهدید قرار خواهد داد و به جنگ اقتصادی دامن خواهد زد.ایالات متحده سیاست عدم وابستگی اقتصادی به چین را ادامه داده و در تولید کالاهای سبز و نیز تکنولوژیهای پیشرفته سرمایه‌گذاری‌های زیادی خواهد کرد و شرکت‌های تولیدی که تکنیک سبز را در تولید خود بکار گیرند، بیشتر سوبسیده خواهد نمود.
در سال ۲۰۲۲ سیاست مبارزه با کووید-۱۹ در چین در زنجیره تامین عرضه کالا در اقتصاد جهان اختلال ایجاد کرد و بحران و رکود اقتصادی را شدت بخشید. اما سیاست‌های کرونایی اخیر چین این معضل را بهبود خواهد بخشید. از سوئی توهم روسیه در ایجاد روسیه قدرتمند و شکل دهی نظم نوین بین‌الملل و تجاوز به اوکراین و همچنین فرصت‌طلبی غرب برای گسترش ناتو و عضوگیری اوکراین در ناتو موجب جنگ و در نتیجه بحران اقتصادی در جهان گردید.
تجاوز نظامی روسیه به اوکراین از سوئی صادرات محصولات غذایی از این دو کشور به بازار جهانی را کاهش داده وازسوئی دیگربا تحریم روسیه، صادرات نفت و گاز روسیه به اروپا کاهش یافت واین دو عوامل موجب افزایش قیمت‌‌ها و کمبود کالا و افزایش روزافزون فقر در جهان گردیدند. اما با توجه به عدم پیروزی روسیه و اوکراین در این جنگ و هزینه‌های سنگین انسانی-اقتصادی برای هر دو کشور و نیز تاثیر جنگ بر اقتصاد جهان، دو کشور دیگر طرف‌های درگیر این جنگ در سال ۲۰۲۳ احتمالا بر سر میز مذاکره خواهند نشست.
هر چند بزرگترین تهدیدها در سال ۲۰۲۳ تهدیدهای سیاسی هستند و این تهدیدها مسلمن در اقتصاد جهان تاثیر خواهد گذاشت. اما تغییر و یا پایان برخی از سیاست‌های سال گذشته می‌تواند به بهبود شرایط اقتصادی در جهان بیانجامد.
در اینجا برخی از مسائل سیاسی و اقتصادی که احتمالن در سال ۲۰۲۳ رخ خواهد داد، بشرح زیر آورده شده‌اند:
ا. در سال ۲۰۲۳ با توجه به تغییر در سیاست جدید چین در مبارزه و کنترل کووید-۱۹، احتمالن گشایشی در تامین عرضه کالا ایجاد خواهد شد. اما چین با سرمایه‌گذاری در کشورهای آسیایی و همچنین پیشرفت در عرصه نظامی تهدیدی جدی برای ژاپن و هند خواهد بود.
۲. سال نو را با حمله طرفداران بولسرانو به مجلس سنای برزیل و ورود غیرقابل پیش بینی وزیر اسرائیلی آقای بن غفیربه مسجد الاقصی آغاز نمودیم. بنظر می‌رسد که این رفتارهای پوپولیستی در آغاز سال نو نشانگر استمرار سیاست‌های پوپولیستی در جهان درسال ۲۰۲۳ باشد. بنابراین در عرصه سیاسی، سیاست‌های پوپولیستی استمرار یافته و با حضور چهره‌های نو-پوپولیست در عرصه سیاست ما شاهد پلاریزاسیون سیاسی در برخی کشورها خواهیم بود.
۳. اما هند با برخورد دوگانه یعنی هم ادامه خرید نفت و گاز از روسیه و هم تقاضای کمک نظامی از غرب به عبارتی سیاستی غیر متعهدانه اختیار کرده است، و بنابراین در کنار ژاپن و دیگر کشورهای آسیایی برای ایجاد توازنی نظامی-سیاسی در مقابل چین قرار خواهد گرفت. از سوئی دیگردولت پوپولیست هند همچون دیگر سیاستمداران پوپولیست در کشورهای اروپایی و برزیل به سیاست ضد دموکراتیک خود ادامه خواهد داد.
۴. از شگفتی‌های سال ۲۰۲۳ میلیتاریزه شدن ژاپن و ظهور آن به عنوان بازیگری ژئوپلتیک در آسیا خواهد بود. ژاپن دو درصد از تولید ناخالص ملی خود را به سرمایه‌گذاری در تولید اسلحه و نیز خرید اسلحه اختصاص خواهد داد و با ایالات متحده آمریکا جهت جلوگیری از بحران‌های سیاسی در آسیا همکاری استراتژیک خواهد نمود.
۵. اتحادیه اروپا
در سال ۲۰۲۳، بخشی از سیاست اقتصادی اتحادیه اروپا احتمالن برای یافتن راه حل‌هایی برای مقابله با طرح یارانه‌های بالای ایالات متحده برای فناوری‌های سبز، متمرکز خواهد بود، اما قوانین مالی، سیاست تجاری، بازسازی اوکراین نیز در فهرست برنامه‌های اقتصادی این اتحادیه قرار خواهند داشت. آنچه مسلم است نرخ تورم و نرخ بهره در سه ماهه سال ۲۰۲۳ در اروپا افزایش خواهد یافت و اروپا نیز از رکود اقتصادی رنج خواهد برد. و احتمالن جنگ تجاری بین ایالات متحده آمریکا و اروپا به دلیل سیاست پروتکشنیستی اقتصادی ایالات متحده آمریکا ، شدت خواهد گرفت.
۶. لاتین آمریکا
در سال‌های اخیر، رای دهندگان آمریکای لاتین به نامزدهای چپ در آرژانتین، بولیوی، برزیل، شیلی، کلمبیا، هندوراس، مکزیک و پرو رآی داده اند. پیروزی آن‌ها این تصور را دامن زده است که همچون دگرگونی ایدئولوژیک دو دهه پیش، زمانی که رهبرانی مانند هوگو چاوز ونزوئلا و اوو مورالس بولیوی، سیاست‌های منطقه را به شدت تغییر دادند، این بار هم ما با دگرگونی‌های مشابه روبرو خواهیم بود.
اما شرایط سیاسی و اجتماعی در این کشورها نشان می‌دهد که اولاً، شواهد کمی دال بر ترجیحات ایدئولوژیک در میان رأی دهندگان وجود داشته باشد. برای این مشاهده می‌کنیم که رهبری چپ‌گرا چون پدرو کاستیو در انتخابات پرو پیروز می‌گردد. اما چپ‌گرایی دیگری مانند گابریل بوریک در شیلی، به سرعت محبوبیت خود را از دست داده است. در انتخابات ریاست‌جمهوری برزیل در اکتبر، رئیس‌جمهور سابق لوئیز ایناسیو لولا داسیلوا، رقیب راست افراطی خود، ژایر بولسونارو را به سختی شکست داد ولی بسیاری از متحدان بولسونارو کرسی‌های زیادی در کنگره را به دست آوردند.
ثانیاً، برخلاف اوایل دهه ۲۰۰۰، رهبران چپ‌گرای جدید آمریکای لاتین در زمان رکود اقتصادی در این کشورها قدرت سیاسی را بدست گرفته‌اند. رشد اقتصادی در آمریکای لاتین از دوران همه‌گیری کرونا رو به کاهش بوده است. اقتصاد کشورهای این منطقه از کاهش رشد اقتصادی در جهان، تورم بالا و بدهی اقتصادی ناشی از کووید-۱۹ رنج می‌برند. بنابراین با توجه به مشکلات اقتصادی نامبرده رهبرانی مانند گوستاوو پترو در کلمبیا در تحقق وعده‌های انتخاباتی برای کاهش نابرابری با دشواری روبرو خواهد شد.
۷. آفریقا
اقتصاد آفریقا در مسیر بهبودی از اثرات همه‌گیری کووید-۱۹ در سال ۲۰۲۲ بود. اما شوک‌های داخلی و خارجی چون شرایط نامساعد جوی، حمله ویرانگر ملخ‌ها، و تهاجم روسیه به اوکراین به رکود اقتصادی در آفریقا دامن زد. این عوامل موجب افزایش تورم در آفریقا شده و هزینه استقراض را برای کشورهای آفریقایی را افزایش دادند.
اقتصادهای مهم و رو به رشد آفریقا مانند آفریقای جنوبی و نیجریه اکنون با رشد پایین اقتصادی روبرو بوده و بسیاری از کشورهای آفریقایی حجم بدهی بالایی دارند. نسبت بدهی بخش دولتی به تولید ناخالص ملی کشورهای آفریقایی بطور متوسط در سال ۲۰۲۲ بالای ۶۰ درصد بوده است. و به دلیل وجود مشکلات اقتصادی در چین دوران وام‌های بزرگ و پروژه‌های بزرگ با حمایت دولت چین در آفریقا، با وجود سرمایه‌گذاری‌های بخش خصوصی چین در این قاره، احتمالن کاهش خواهد یافت.
کشورهای آفریقایی که بدهی مالی بالایی دارند، به سیاست استقراض در سال ۲۰۲۳ ادامه خواهند داد. بنابراین دولت‌های آفریقایی قادر به افزایش هزینه‌‌ها در بخش‌های رفاه عمومی نخواهند بود و فقر و شکاف طبقاتی در آفریقا شدت خواهد گرفت. مضافن رقابت ژئوپلیتیکی در آفریقا میان قدرت‌های بزرگی مانند چین، روسیه، ایالات متحده و اتحادیه اروپا و همچنین میان قدرت‌های متوسط مانند ترکیه، ژاپن و کشورهای حوزه خلیج فارس در سال ۲۰۲۳ تشدید خواهد شد.
۸. خاورمیانه
سال ۲۰۲۳ سال آب و هوا در خاورمیانه است. کنفرانس همکاری میان کشورها برای بهبود آب و هوا در جهان در مصر برگزار گردید، اما تلاش کشورهای غربی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه ای به دلیل عدم همراهی دیگر کشورها از جمله مخالفت کشورهای تولید کننده هیدروکربن مانند عربستان سعودی و امارات متحده عربی و نیز ادامه توسعه میدان‌های گازی در آفریقا و مصر ناموفق ماند.
در نوامبر ۲۰۲۳، کشورهای جهان برای بررسی وضعیت آب و هوا در جهان در ابوظبی گرد هم خواهند آمد، و احتمالن بررسی وضعیت بحرانی آب و هوا در خاورمیانه از موضوعات اصلی این کنفرانس خواهد بود.
به سبب تجاوز روسیه به اوکراین و محاصره اقتصادی روسیه از سوی کشورهای غربی، نقش قطر برای صادرات گاز مایع طبیعی به کشورهای اروپایی پررنگ خواهد شد و صادرات گاز طبیعی از سوی قطر و ایالات متحده آمریکا جای صادرات انرژی روسیه را پر خواهد کرد.
در سال ۲۰۲۲ چند کشور در خاورمیانه و شمال آفریقا با بحران‌های اقتصادی روبرو بودند. این کشورها با کمبود مواد غذایی و منابع انرژی مواجه گشتند، که این خود موجب افزایش غیرقابل کنترل نرخ تورم و نیز کاهش ارزش پول ملی این کشورها گردید.
مصر تنها کشوری در خاورمیانه است که بیشترین آسیب را از جنگ در اوکراین متحمل شده است. روسیه، اوکراین و بلاروس بزرگترین تامین کنندگان غلات و نیز گردشگران مصر هستند. مصر به طور متوسط سالانه چهار میلیون تن گندم مصرف کرده و جز پنج کشور اول وارد کنندگان گندم در جهان است. حداقل ۸۰ درصد واردات گندم مصر از روسیه و اوکراین است.
از سویی دیگر، بخش گردشگری مصر که بیش از ۹ درصد از تولید ناخالص داخلی مصر را تشکیل می‌دهد، به گردشگران روسی و اروپای شرقی وابسته است که به دلیل جنگ سفر این گردشگران به مصر برای گذراندن تعطیلات کاهش یافت. و به دلایل یاد شده، مصر با نرخ تورم بالا، بیکاری و فقر و شکاف طبقاتی در سال ۲۰۲۳ دست و پنجه نرم خواهد کرد.
در سال ۲۰۲۲ ترکیه نقش مهمی در کاهش تاثیر جنگ در حوزه‌های اقتصادی، دیپلماتیک و نظامی بر سایر نقاط جهان ایفا کرده است. ترکیه نقش میانجی در مذاکرات بین روس‌ها و اوکراینی‌ها و حفظ امنیت در دریای سیاه در برابر پیامد‌های جنگ و عبور کشتی‌‌های باری غلات که از اوکراین به کشورهای دیگر سفر می‌کنند، تسهیل نموده است و این کار به نوبه خود موجب نجات میلیون‌ها نفر از قحطی در جهان شده است.
در سال ۲۰۲۲، ترکیه همچنین توانست روابط گسسته خود را با عربستان سعودی، امارات، اسرائیل و مصر ترمیم نماید. که در این میان بهبود رابطه بین مصر و ترکیه، می‌تواند راه را برای تعادل ژئوپلیتیکی جدید در منطقه مدیترانه شرقی هموار نماید. مضافن، ترکیه می‌تواند نقش بازیگری استراتژیک در ایجاد تعادل در روابط میان رقیبان سیاسی همچون ایالات متحده-اروپا و روسیه و اوراسیا و نیز میان رقبای سیاسی در خاورمیانه و آسیای جنوب غربی بازی نماید.
انتظار می‌رود که درگیری‌‌ها در لیبی، سوریه و یمن کاهش یابد. مذاکرات میان ایران و عربستان می‌تولند به کاهش تنش‌‌ها در یمن و سوریه کمک نماید و هم چنین نزدیکی امارات متحده عربی به سوریه و کمک در بازسازی این کشور به بهبود شرایط در سوریه می‌انجامد. تلاش‌های اتحادیه اروپا در لیبی و نیز خروج نیروهای طرفدار روسیه از لیبی به دلیل نیاز روسیه به سربازان واگنر در جنگ اوکراین، شاید بتواند از شدت جنگ در لیبی بکاهد. اما با توجه به پیروز شدن حزب راست افراطی در اسرائیل و نیز ادامه شهرک سازی در مناطق اشغالی فلسطینی و ضعف شدید سیاسی-اقتصادی دولت خودگردان فلسطینی در کرانه غربی هرگونه راه حل و مذاکره برای ایجاد دو دولت در سال ۲۰۲۳ و شاید آینده وجود نخواهد داشت.
اما در ایران لمپن-الیگارش‌های نظامی و غیرنظامی به سرکوب و غارت منابع کشور مشغول و قصد رها کردن خوان بادآورده‌ای را که به اسم مستضعفان کسب کردند، نخواهند بود. از سویی دیگر به‌نظر نمی‌رسد اپوزیسیون ایرانی زبانی مشترک برای اتحاد و کنار زدن رژیم را پیدا کرده باشد و همچنان با نارسیسیسم سیاسی و طرح خواسته‌های غیر عقلائی خود برای یافتن راه حلی مقبول همگان برای اتحاد، به ادامه حیات سیاسی رژیم کمک خواهد نمود.
از سوئی به‌نظر می‌رسد که گفتمان پوپولیسم سیاسی جهانی نیز بر نگرش و عملکرد اپوزیسیون ایرانی از چپ تا راست آن گرفته، تاثیر گذار است. و از سوئی دیگر احزاب اپوزیسیون ایرانی از پختگی دموکراتیک، که برای چانه زنی سیاسی دموکراتیک ضرورت دارد، برخوردار نیستند.
منابع:
۱. بانک جهانی۲۰۲۲
۲. صندوق بین المللی پول۲۰۲۲
۳. موسسه اوکسفام ۲۰۲۲
۴. ریچارد هاس پروجکت سیندیکات ۲۰۲۳
