شکاف در روابط ارمنستان و روسیه؛ آیا وضعیت از این بدتر خواهد شد؟
بخش مانیتورینگ بی‌بی‌سی
ارمنستان بیش از پیش در حال فاصله گرفتن از روسیه است که دهه‌ها تنها تضمین‌کننده امنیت آن کشور بوده است.
ارمنستان به دنبال حامیان جدید می‌گردد. بعد از آن که متحدانش در «سازمان پیمان امنیت جمعی» به رهبری روسیه، در جریان درگیری مرگبار سپتامبر ۲۰۲۲ در مرز جمهوری آذربایجان، حمایت قاطعی از ارمنستان نکردند، روند دور شدن این کشور از روسیه آغاز شد.
یک سال بعد، وقتی جمهوری آذربایجان کنترل کامل منطقه قره‌باغ کوهستانی را در جریان یک حمله نظامی ۲۴ ساعته، از ارمنی‌های ساکن این منطقه پس گرفت، روابط ایروان و مسکو بیش از پیش شکرآب شد.
ناامیدی از روسیه و سازمان پیمان امنیت جمعی
نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان ماه سپتامبر گفت که «سیستم‌های خارجیِ تامین امنیت که ما عضوی از آن هستیم، دیگر کاربردی ندارد.»
او با اشاره به روسیه و سازمان پیمان امنیت جمعی گفت که آنها «نمایان کردن آسیب‌پذیری‌های ما را جزو وظایف خودشان تعریف کرده‌اند.» او تلویحا گفت که بعد از از واگذار کردن قره‌باغ کوهستانی، مسکو از تظاهرات ضد دولتی در ارمنستان حمایت کرده است.
ماه اکتبر هم پاشینیان گفت که ارمنستان هیچ بهره‌ای از میزبانی پایگاه نظامی روسیه نمی‌برد.
او از نیروهای صلحبان روسیه، که از سال ۲۰۲۰ در منطقه قره‌باغ کوهستانی مستقر شده‌اند، انتقاد کرد که مانع از سقوط جمهوری خودخوانده ارمنی‌ها در این منطقه نشدند.
بعد از این رویدادها ارمنستان گفت که تصمیم گرفته در اجلاس پیمان امنیت جمعی شرکت نکند. پاشینیان در نشست ۲۳ نوامبر این پیمان در بلاروس غایب بود. او گفت که این ائتلاف به تعهداتش در قبال امنیت ارمنستان عمل نکرده است.
وزرای امور خارجه و دفاع ارمنستان هم در نشست روز ۲۲ نوامبر سازمان پیمان امنیت جمعی با همتایان خود در بلاروس شرکت نکردند.
آلن سیمونیان، رئیس پارلمان ارمنستان گفت که او هم در اجلاس ماه دسامبر این سازمان شرکت نخواهد کرد چون این کار در شرایطی که «سازمان پیمان امنیت جمعی به تعهداتش عمل نمی‌کند، و در گذشته هم به تعهداتش عمل نکرده است» اقدامی «ناشایست» خواهد بود. او همچنین گفت که در سال‌های اخیر منافع سیاسی روسیه با ارمنستان سازگار نبوده است.
با وجود همه این انتقادها ارمنستان نگفته است که از سازمان پیمان امنیت جمعی خارج می‌شود.
در جست‌وجوی گزینه‌های امنیتی
پاشینیان گفته است که ارمنستان برای دسترسی به تسلیحات به دنبال شرکای امنیتی جدید می‌گردد. او روز ۲۳ نوامبر گفت که روسیه هنوز سلاح‌هایی را که ارمنستان پول خریدش را پرداخت کرده، تحویل نداده است.
در ماه اکتبر ارمنستان قراردادی برای خرید موشک‌های میسترال و سه سیستم راداری با فرانسه امضا کرد. در همان ماه نفربرهای زرهی باستیون فرانسه تحویل ارمنستان شد.
وزیر دفاع فرانسه گفت که پاریس در روند بازسازی ارتش ارمنستان و آموزش شیوه‌های جدید رزمی، به این کشور کمک خواهد کرد.
در ماه سپتامبر ارمنستان میزبان یک مانور نظامی مشترک با آمریکا با عنوان «شریک عقاب ۲۰۲۳» بود. هم‌زمان ایروان نماینده دائم خود در سازمان پیمان امنیت جمعی را فراخواند و در رزمایش مشترک نظامی با اعضای این سازمان در قرقیزستان شرکت نکرد.
ارمنستان در سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ از هند هم تسلیحات خریده است.
آرارات میرزویان، وزیر امور خارجه ارمنستان، در جریان سفر به بریتانیا و بروکسل در ماه نوامبر، درباره زمینه‌های همکاری بیشتر با غرب با مقام‌های اروپایی صحبت کرد.
روز ۱۳ نوامبر در اولین نشست «مذاکرات استراتژیک» میان ارمنستان و بریتانیا در لندن، درباره موضوع همکاری‌های دفاعی گفت‌وگو شد.
در بروکسل هم در جریان دومین دور «مذاکرات سیاسی و امنیتی ارمنستان و اتحادیه اروپا»، که میرزویان در آن شرکت داشت، دو طرف تایید کردند که منافع‌شان در پیشرفت مذاکرات و همکاری در سیاست‌های خارجی، امنیتی و دفاعی است. آنها موافقت کردند که سال ۲۰۲۴ نشست دیگری در ایروان برگزار کنند.
میرزویان همچنین در دیدار با الیور وارهلی، کمیسیونر امور همسایگان و گسترش اتحادیه اروپا، درباره شراکت ارمنستان با اتحادیه اروپا صحبت کرد.
در جلسه‌ای دیگر با یکی از معاونان کمیسیون اروپا، میرزویان درباره زمینه‌های همکاری با «فرانتکس»، سازمان ناظر بر مرزهای اتحادیه اروپا، و «منافع دوجانبه در حوزه امنیت» گفت‌وگو کرد.
نیلز آنن، از مقام‌های وزارت همکاری و توسعه اقتصادی آلمان، روز ۲۲ نوامبر بعد از دو روز مذاکره در ایروان، گفت که ارمنستان کمک‌های مالی و وام‌هایی معادل ۸۴/۶ میلیون یورو دریافت خواهد کرد. او گفت که دو طرف بر «تقویت استقلال انرژی ارمنستان» تمرکز می‌کنند.
انتخاب غرب برای مذاکره با جمهوری آذربایجان
ناامیدی ارمنستان از مسکو را می‌توان در گام‌هایی دید که این کشور در جریان مذاکرات صلح با جمهوری آذربایجان برداشت تا از روسیه به سوی غرب تغییر جهت دهد.
پاشینیان در ماه اکتبر در نشست سران کشورهای مستقل مشترک‌المنافع شرکت نکرد؛ جایی که مسکو پیشنهاد مذاکرات سه‌جانبه برای عادی‌سازی روابط را مطرح کرد.
موضوع عادی‌سازی روابط ارمنستان و جمهوری آذربایجان در جریان دیدار ماه نوامبر میرزویان، وزیر خارجه ارمنستان از لندن و همین طور سفرهای لیو داکرتی، یک مقام بریتانیایی به ایروان و باکو هم مطرح شد.
آرمن گریگوریان، رئیس شورای امنیت ارمنستان، گفت که کشورش خواهان میانجیگری از سوی کشورهایی است که طرح‌های مشخصی درباره یک پیمان صلح ارائه داده‌اند. او گفت که روسیه چنین طرحی پیشنهاد نکرده است.
اقداماتی که به مذاق مسکو خوش نمی‌آید
ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه، انتقادهای ارمنستان از مسکو را رد کرده و ایروان را متهم کرده است که تلاش می‌کند «تقصیر اشتباهات خودش را به گردن دیگران بیندازد».
او گفت که تصمیم ارمنستان برای شرکت نکردن در اجلاس سازمان پیمان امنیت جمعی «در جهت منافع بلندمدت مردم ارمنستان نبود» و افزود که این اقدام به تقویت ثبات و امنیت ارمنستان کمک نخواهد کرد.
زاخارووا گفت که ایروان تلاش کرده قصد خود برای «تغییر عمده» در سیاست خارجی‌اش را پنهان کند. او همچنین هشدار داد که ارمنستان نباید در مذاکرات صلح با جمهوری آذربایجان به میانجیگری غرب اتکا کند.
زاخارووا گفت که ایروان بعد از به رسمیت شناختن دیوان کیفری بین‌المللی بر مبنای اساسنامه رم، به دنبال اهداف خودش رفته و منافع روسیه را نادیده گرفته است.
او گفت که غرب «به زور یقه ارمنستان را گرفته» تا این کشور را از روسیه جدا کند.
در جریان میزگردی در شبکه یک تلویزیون دولتی روسیه، نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان به عنوان فردی «تندرو، بی‌ثبات، پرخاشجو، و به سادگی قابل کنترل» توصیف شد و گفته شد که او خودش محرک جنگ قره‌باغ در سال ۲۰۲۰ بوده و بعد از آن در سپتامبر ۲۰۲۳ قره‌باغ را به جمهوری آذربایجان «واگذار کرده است».
سرگی لاورف، وزیر امور خارجه روسیه هم دولت پاشینیان را «یک کابینه موقت» توصیف کرده است.
او روز دوم اکتبر گفت: «اگر از روسیه و سازمان پیمان امنیت جمعی ناامید شده‌اند و می‌خواهند جای دیگری دنبال شریکی بگردند که به امنیت آنها کمک کند، این انتخاب خود آنهاست… من امیدوارم نابود کردن قرن‌ها رابطه میان روس‌ها و ارمنی‌ها، دست یک کابینه موقت نیفتند.»
خطرات تنش در روابط
بحران روابط هنوز در عمل از مرحله بحث و اختلاف نظر بالاتر نرفته و اقتصاد ارمنستان هنوز رابطه تنگاتنگی با روسیه دارد. روابط تجاری دو طرف بین در بین ماه ژانویه و سپتامبر ۲۰۲۳ بیش از ۴۰ درصد افزایش داشته است.
وابستگی روزافزون ارمنستان به روسیه ممکن است فضای مانور سیاسی ایروان را محدود کند.
وبسایت «سیویل‌نت نیوز» در ارمنستان فهرستی از اقدامات احتمالی متقابل از سوی روسیه را در صورت فاصله گرفتن بیشتر ارمنستان از آن کشور تهیه کرده است.
این سایت می‌گوید مسکو ممکن است قیمت گاز صادراتی به ارمنستان را افزایش دهد که در حال حاضر با نرخی بسیار پایین‌تر از قیمت بازار ارائه می‌شود. روسیه همچنین ممکن است به عنوان بزرگترین بازار صادرات ارمنستان، واردات کالا از این کشور را محدود کند. اقدام احتمالی دیگر این است که مسکو تامین سوخت نیروگاه هسته‌ای متسامور را متوقف کند و برای کارگران مهاجر ارمنستان ممنوعیت ورود به روسیه وضع کند.
