بازار همچنان به توافق ایران و آمریکا امیدوار است / سعید لیلاز
یادداشت منتشرشده در شماره ۵۷ هفته‌نامه صدا
پایین یا بالا رفتن قیمت‌ها در کشور تابع سیاست‌های داخلی است. زمانی که سردار سلیمانی در دی‌ماه ۹۸ ترور شد، به مدت ۱۰ روز ایران و آمریکا در لبه پرتگاه جنگ تمام‌عیار بودند که می‌توانست منطقه خاورمیانه را به آتش بکشد. در این مدت هیچ نشانه‌ای از افزایش ناگهانی و شدید قیمت دلار نبود.
افزایش قیمت دلار تابع کاهش ارزش ریال و تقاضای دلار است نه چیز دیگر. اساساً تأثیر هرگونه تحول خارجی در حوزه سیاست بین‌المللی محدود و تاکتیکی بر اقتصاد ایران است. زمانی که ما مشکل نقدینگی ۳۰ تا ۳۵ درصدی داریم، به‌ویژه در سال ۹۹ که رشد پایه پولی‌مان وحشتناک بالا بوده، به‌طوری‌که این رشد بیش از ۴۰ درصد است، نمی‌توانیم انتظار ثبات قیمت‌ها را داشته باشیم.
واقعیت قضیه این است که تصور نمی‌کنم حتی اگر همین امروز توافق اولیه بین ایران و آمریکا صورت گیرد تاثیر فنی و خاصی بر قیمت دلار در ایران رخ دهد، اگر هم اتفاقی بیفتد رشد شدید نقدینگی آن را خنثی خواهد کرد. اگر قیمت دلار به تدریج در حال بالا رفتن است به خاطر رشد نقدینگی است. معتقدم بازار همچنان تلقی‌اش از آینده روابط ایران و آمریکا مثبت است و باورش این نیست که شرایط دوران ترامپ دوباره بازخواهد گشت. این هم ناشی از ناتوانی آمریکا از به زانو درآوردن ایران است.
اینکه گفته شود انتظارات بازار نسبت به توافق ایران و آمریکا از بین رفته است، حرف کاملاً نادرستی است. هم‌اکنون بازار چنین نگاهی ندارد. معتقدم همه روندهای واقعی به یک توافق بین ایران و آمریکا در حال منجر شدن است. بر اساس یک مصالحه محدود نه ژئوپلیتیک دو طرف به برجام و به یک توافق بر‌خواهند گشت. تصور بازار هم جز این نیست.
نوساناتی هم که الان در بازار می‌بینیم همیشه در شب عید وجود داشته است. اگر نگاه کنید رشد قیمت‌ها در بازار بسیار خزنده است، علت هم این است که رشد نقدینگی داریم. یعنی از بهمن‌ماه تا آخر اسفندماه عرضه پول در اقتصاد ایران تقریباً دو برابر ماه‌های قبل می‌شود. به همین دلیل همواره در تاریخ ایران ماه‌های اسفند تا خرداد، ماه‌های تورم‌زا است و چیز عجیبی برای من نیست.
برای بررسی دقیق‌تر باید تورم کنونی را با مدت مشابه سال گذشته مقایسه کنیم اما به نظرم کاهنده است. من در سپهر سیاسی ایران و روابط ایران و آمریکا یک توافق محدود در حول‌وحوش برجام کنونی را گریزناپذیر می‌دانم و این ناشی از موازنه قوا بین دو طرف است.
اینکه به دلیل گزارش‌هایی از روند فعالیت‌های هسته‌ای ایران روند توافق برجام تغییر یابد را نمی‌پذیرم. بر اساس فرمایش‌های مقام معظم رهبری و اظهارات آقای روحانی، متوجه خواهید شد که ایران کاملاً آماده بازگشت به برجام است، به شرطی که طرف مقابلش برگردد. آنها هم این را می‌گویند، پس مسئله فقط تقدم و تأخر است.
همان‌طور که آقای رئیس‌جمهور گفت ایران در حال شکستن سدها است که بخشی از دیپلماسی است که من بسیار طرفدار آن هستم. من معتقدم ایران فقط از موضع قدرت ممکن است آمریکا را به برجام برگرداند، بدون اینکه امکان ژئوپلیتیکی جدیدی به آمریکایی‌ها بدهد. آمریکایی‌ها هم متوجه شده‌اند که نه جنگ ایران را به زانو درمی‌آورد و یا ممکن است و نه تحریم اقتصادی.
بگذارید من اینجا برای اولین‌بار بگویم حجم تولیدات صنعتی ایران در شش ماه اول امسال به رکورد قبل از تحریم‌ها برگشته است. ارزش‌افزوده کنونی ایران به قبل از تحریم‌ها برگشته است. در مورد خدمات نیز همین‌طور. ما الآن باید بخش نفت‌مان را جبران کنیم. از سه ماه دوم امسال اقتصاد ایران وارد منطقه رشد شده و این را غربی‌ها در حوزه اقتصاد کلان خیلی خوب می‌دانند.
بنابراین، من فکر نمی‌کنم که سیاست فعلی جمهوری اسلامی برای توافق جدید زیان‌بار باشد و اتفاقاً این توافق را محکم‌تر و محتمل‌تر می‌کند و آینده و ثباتش را تضمین خواهد کرد. از موضع قدرت هیچ توافقی را نمی‌توانید نگه‌دارید، حتی در ماجرای زن‌وشوهری از موضع قدرت، حتی توافق‌های زن‌وشوهری هم دوام نمی‌آورد؛ وای به برجام و غیربرجام!
درباره اینکه کدام کشور گام اول را برمی‌دارد، باید بگویم، اگر ما اصل را بر این بگذاریم که چنین مساله‌ای گریزناپذیر است، این تقدم و تأخر اهمیتش را از دست می‌دهد. از سویی به لحاظ فنی خیلی ساده می‌شود این را حل کرد. دو طرف یک مذاکره هم‌زمان این را اعلام کنند یا فرض کنید ایران تمام اورانیوم غنی‌شده مازاد بر برجام را در برابر یک پول خوب به روسیه واگذار کند. می‌دانید که روس‌ها یک‌چنین پیشنهادی به ایران داده‌اند. اگر این‌گونه شود، در کسری از ثانیه به برجام برگشته‌ایم. نباید اجازه بدهید انبوه درختان مانع دیدن جنگل شود.
فکر می‌کنم ظرف دو سه ماه آینده قبل از انتخابات ۱۴۰۰ به یک توافق اولیه خواهیم رسید. مسئله اینجاست که دولت آقای بایدن الآن درگیر مسائل داخلی خود است. یکی از مشکلات بزرگ ما به‌ویژه اصلاح‌طلبان این است که قدرت آمریکا را مافوق آن چیزی که واقعاً هست ارزیابی می‌کنیم.
آمریکا غرق در گرفتاری است و شاید به‌طور تدریجی به جمهوری اسلامی ایران اطلاع داده باشد که ما الآن اولویت‌مان حل مسائل داخلی خودمان است. امروز اعلام شد که رئیس‌جمهور آمریکا تا ماه‌ها به دیدار هیچ رهبر خارجی نخواهد رفت و هیچ رهبر خارجی را نخواهد پذیرفت.
می‌دانید که روسای‌جمهور جدید بلافاصله با نخست‌وزیر بریتانیا ملاقات می‌کردند اما این اتفاق تا الآن نیفتاده و بعید می‌دانم بیفتد؛ برای اینکه آمار مرگ‌ومیر کرونا در آمریکا از مرز ۵۰۰ هزار نفر عبور کرده است. اگر کسی در سال گذشته می‌گفت در یک سال آینده ۵۰۰ هزار نفر آمریکایی در یک روز کشته خواهد شد، تنها تشخیص این بود که فقط در اثر یک جنگ اتمی این اتفاق خواهد افتاد. هیچ تصوری جز اینکه یک جنگ اتمی چنین تعداد کشته‌ای برایشان بر جای بگذارد نداشتند.
آمریکا در عمق و ژرفای بحران خودش قرار دارد. ژانویه ۲۰۲۱ مرگبارترین ماه در تمام تاریخ ایالات‌متحده آمریکا بود. مجموع فوتی‌های یک سال گذشته کرونا در آمریکا از مجموع جنگ‌های آمریکا از روز استقلال تا امروز بیشتر شده است. این آمارها همه نشان‌دهنده عمق مشکلاتی است که در آمریکا وجود دارد.
امروز ۵۰ میلیون آمریکایی گرسنه هستند، ۴۰ میلیون آمریکایی سرپناه ندارند و ۷۰ میلیون آمریکایی زیر خط فقرند. آقای بایدن برای حل مسائل داخلی آمریکا مأموریت خیلی دشواری دارد. نه فقط ایران بلکه آمریکا روی هیچ حوزه‌ای الآن متمرکز نمی‌شود. تحولات ژئوپلیتیک در دنیا در حال رخ دادن است و ممکن است در اثر این گرفتاری آمریکا حتی برجام اهمیت اولیه خود را از دست بدهد؛ همان‌گونه که همین الآن نیز کم‌رنگ‌تر شده است.
مقام معظم رهبری به‌صراحت در مورد ضرورت حضور حداکثری و بانشاط در انتخابات تأکید کردند و این مستلزم این است که گشایش در حوزه اقتصاد رخ دهد. یعنی، مقام معظم رهبری کاملاً بر این هدف تأکید کردند و وسیله این هدف بهبود اوضاع اقتصادی است. شاید در این زمینه دولت و حکومت کاملاً هم‌نوا باشند؛ اما اینکه این الزاماً مثلاً به تائیدصلاحیت کاندیدای اصلی اصلاح‌طلبان بیانجامد، مطمئن نیستم.
ممکن است مشارکت حداکثری با یک حضور حداقلی در حوزه کاندیداها میسر و دنبال شود. به‌هرحال، اگر شرایط اقتصادی بهبود پیدا کند ممکن است به دست آوردن ۵۵- ۶۰ درصد نرخ مشارکت مردم بدون حضور اصلی کاندیداهای اصلی اصلاح‌طلبان میسر شود.
