سفر المالکی به ایران؛ دعوت یا ماموریت؟
خبرگزاری آناتولی
نوری المالکی، نخست‌وزیر پیشین و رئیس ائتلاف دولت قانون در پارلمان عراق روز یکشنبه 13 سپتامبر جاری به تهران سفر و طی سه روز گذشته با چند مسئول بلندپایه ایرانی؛ مانند علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی، محمدباقر قالیباف رئیس مجلس و علی‌اکبر ولایتی، مشاور رهبر این کشور در امور بین‌الملل دیدار و گفتگو کرده است.
دفتر المالکی، سفر او به تهران را «ویژه» دانسته و اعلام کرده که وی «برای ملاقات با شماری از مسئولین ایران و همچنین آزمایش پزشکی روتین (عادی) چند روز در این کشور خواهد بود. این درحالی است که خبرگزاری «شفق نیوز» عراق به نقل از «یک منبع آگاه سیاسی» نوشته که «انگیزه و اهداف این سفر که بدون اعلام قبلی صورت گرفته، مشخص نیست».
چرا اهداف این سفر «ویژه» و غیرمنتظره هنوز توسط طرفین بیان نشده است؟ نمی‌توان دیدگاه حسن هانی‌زاده، کارشناس سیاسی-امنیتی مبنی بر اینکه المالکی برای پیگیری خروج نیروهای آمریکا از عراق و تقویت روابط بغداد-تهران به ایران رفته را پذیرفت، چون نه توسط دیگران تایید و نه مشروح دیدارهای مذکور در رسانه‌ها منتشر شده است. بحث آزمایش پزشکی نیز جدی نیست، چون با وصف «روتین» از آن یاد شده و اخباری دال بر بیماری حاد المالکی نیز وجود ندارد.
علاوه بر این، المالکی در حال حاضر نه تنها پست دولتی ندارد، بلکه از مخالفان اصلی مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر عراق نیز است. بنابراین تقریبا غیرممکن است که از جانب وی برای تقویت روابط ایران-عراق به تهران اعزام شده باشد. استمداد المالکی از ایران برای فشار بر الکاظمی در زمینه حضور نیروهای آمریکایی از عراق نیز بر تنش بین این دو سیاستمدار می‌افزاید.
اظهارات منفی برخی مسئولین ایران نیز این گمانه را که المالکی برای بهبود روابط دو کشور به تهران رفته است، به شدت تضعیف می‌کند. تا لحظه نگارش این گزارش نه تنها هیچکدام از مسئولین دولت روحانی با المالکی دیدار نکرده، بلکه طی چند روز اخیر انتقادات تندی در زمینه اقتصادی و مالی نیز متوجه عراق کرده‌اند.
حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران ساعاتی پیش از ورود المالکی به تهران اظهار داشت: ‘’الان ما در کشورهای همسایه خودمان پول‌هایی داریم که بر آن قفل زده‌اند. چرا که آمریکا تهدیدشان کرده است.’’ درحالیکه ایران نیاز شدید به ارز خارجی برای ایجاد تعادل در بازار و توقف موج جدید سقوط تومان دارد (ارزش یک دلار ۲۷ هزار تومان شده) میلیاردها دلار پول این کشور در عراق بلوکه شده است. علی شریعتی، عضو سرشناس اتاق بازرگانی ایران در این زمینه گفته است: ‘’آخرین طلب کلی ما از عراق 32 میلیارد دلار است.’‘
عبدالناصر همتی، رئیس بانک مرکزی ایران پس از سفری که برای بازگردان اموال مذکور به عراق انجام داد، گفت: ‘’ارزش صادرات گاز و برق ایران به عراق سالیانه، چندین میلیارد دلار است. ضمن اینکه، میلیاردها دلار از منابع ما در این کشور است که درمورد نحوه استفاده از آن براساس تفاهم‌نامه سال گذشته به توافق رسیدیم. از منابعی که در عراق داریم برای خرید کالاهای غیرتحریمی و اساسی استفاده می‌کنیم.’‘
این سخنان همتی نشان می‌دهد که عراق وعده خود مبنی بر پرداخت دینار به جای دلار در ازای خرید گاز و برق و غیره از ایران را نیز نادیده گرفته و به سیاست تبادل کالا در مقابل انرژی روی آورده است. وضعیت چنان بغرنج شده که یحیی آل‌اسحاق، وزیر اسبق بازرگانی، از مسئولین بنیاد مستضعفان و رئیس فعلی اتاق مشترک ایران و عراق امروز در گفتگو با روزنامه «آفتاب یزد» گفته است:
‘’چنین موضوعی که ایران در برابر صادرات گاز و برق خود به عراق از این کشور کالا وارد کند صحت ندارد، چرا که اساسا عراق کالایی برای صادرات به ایران ندارد. هنوز قانون ترانزیت هم به تصویب مجلس عراق نرسیده است. بنابراین آنها نمی‌توانند کالاهای خارجی را به ایران ارسال کنند و چنین توافقی از اساس وجود ندارد که در برابر پول گاز و برق به ایران کالا صادر کنند.’‘
با توجه به آنچه گذشت می‌توان این سفر را دعوت یا اگر کمی فراتر برویم احضار المالکی به تهران و به‌منظور انجام مانور قدرت سیاسی برای وی، اعلام حمایت از او در مقابل دولت عراق و الکاظمی دانست، به ویژه اینکه نخستین دیدارش نیز با علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی بوده است، تا یک شخصیت دیپلماتیک و پارلمانی. دو میزبان بعدی او نیز بیشتر وجهه امنیتی دارند.
المالکی به دلیل ریاست بر «ائتلاف دولت قانون» که دارای ۲۵ نماینده در مجلس عراق است؛ فردی قدرتمند و همچنین در حال حاضر از نزدیکترین افراد به ایران در میان سیاستمداران کشورش به شمار می‌رود. چون ائتلاف «الفتح» به رهبری هادی العامری و قیس خزعلی به دلیل اقدامات حشدالشعبی و ارتباط با سپاه پاسداران تحت فشارهای بین‌المللی و همچنین دولت الکاظمی و آیت‌الله علی سیستانی مرجع شیعیان عراق برای انحلال این گروه شبه‌نظامی قرار دارند. رویکرد دیگر جریانات شیعی مانند صدر و حکیم در قبال ایران طی چند سال اخیر چندان خوشایند این کشور نبوده است.
در این زمینه همچنین می‌توان به درخواست سیستانی برای ادغام شبه‌نظامیان وابسته به حشدالشعبی در نیروهای رسمی دولتی مانند ارتش عراق و یا موافقت (سه روز پیش او در دیدار جینین هنیس پلاسخارت، نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل متحد در عراق) با برگزاری انتخابات زودهنگام اشاره کرد. درحالیکه المالکی و ایران در این دو زمینه موضع کاملا متفاوتی دارند.
از سوی دیگر، عمار الحکیم، رهبر فراکسیون «جنبش ملی الحکما» در مجلس عراق نیز حمله مسلحانه ۳ روز پیش به کاروان سفارت انگلیس در بغداد را محکوم کرد. کانال تلگرامی «الغالبون» وابسته به بسیج سپاه پاسداران نیز در واکنش به او نوشته است: ‘’صحنه سیاسی عراق هنوز هم پر است از سیاستمدارانی که پُست و مقام را به شرف ترجیح می‌دهند. عمار حکیم هدف قراردادن انگلیسی‌ها را محکوم کرده است. روز گذشته یک کاروان متعلق به سفارت انگلیس در بغداد توسط هسته‌های مقاومت (حشدالشعبی) هدف قرار گرفت.’‘
یکی دیگر از دلایل دعوت از المالکی برای سفر به تهران، می‌تواند کنش پیشگیرانه ایران در مقابل مواخذه احتمالی او در رابطه با خشونت و حملات حشدالشعبی علیه معترضان عراقی و ترور فعالان مدنی در بغداد و بصره باشد. وی زمانی‌که توسط گزارش کمیته ویژه مجلس عراق عامل اصلی سقوط موصل به دست گروه تروریستی داعش دانسته شد نیز به تهران رفت. دو تن از تحلیلگران ایرانی و عراقی نیز بر تشابه این دو سفر صحه گذاشته‌اند.
علیرضا مجیدی، پژوهشگر حوزه آسیای عربی پیرامون این سفر در توئیتر خود نوشته است: ‘’ظاهرا اتفاقات مهمی در عراق رخ داده است. عاملین برخی ترورهای اخیر، از جمله ترور هشام الهاشمی بازداشت شده و مصطفی الکاظمی-که پیش از نخست‌وزیری، رئیس سازمان امنیت ملی بود- شخصا از آنان بازجویی و تحقیق کرده است. نتایج تحقیق هم به جاهای حساسی رسیده است.’‘
وی در ادامه گفته است: ‘’در چنین شرایطی، نوری المالكی بار دیگر به تهران آمده است. این سفر، چه از لحاظ بستر سیاسی و چه از لحاظ موقعیت زمانی دقیقا مشابه سفر وی، بعد از اعلام رسمی گزارش کمیته بررسی علل شکست موصل است. این کمیته متشکل از نمایندگان فراکسیون‌های مختلف بود و در رأس مقصران آن رخداد، المالكی را قرار داد. تهران در خلال این سفر، تمام‌قد از او حمایت کرد و اجازه نداد گزارش مزبور، از نظر حقوقی و سیاسی دنباله‌دار شود.’‘
علی طالب، تحلیلگر هم در توئیترش اظهار داشته است: ‘’عاملان قتل الهاشمی و تحسین (علی) و رهام (یعقوب) در دست الکاظمی هستند. فشار زیادی برای آزادی آنها وجود دارد. به گفته یک منبع مطلع، گام بعدی علیه آمران این ترورها و همچنین عاملان کشتار تظاهرکنندگان عراقی خواهد بود. فشار بسیار بزرگی بر الکاظمی وارد شده است. خبرها حاکی است که المالکی تنها به تهران نرفته است.’’ از این رو، طبیعی است که ایران با دعوت از المالکی به تهران بار دیگر از وی حمایت و موقعیت متزلزل خود در عراق را تقویت کند.
