ایران و موج انفجار بیروت! / احمد زیدآبادی
شاید هرگز روشن نشود که بلای انفجار بندر بیروت چرا و چگونه نازل شد! اینگونه حوادث معمولاً در پردۀ ابهام باقی می‌مانند و اگر رازی هم پشت آنها باشد، به راحتی کشف نمی‌شود. مانند ماجرای ترور رفیق حریری که پس از گذشت ۱۵ سال همچنان محل مناقشۀ احزاب و فرقه‌های لبنانی است و هر طرف، دیگری را به سازماندهی ترور متهم می‌کند.
مهمتر از اصل انفجار اما امواج آن است که بیش از هر چیز ظاهراً ساختار سیاسی معیوب لبنان را به لرزه در آورده است و چه بسا آن را ویران کند. لبنانی‌ها گویی دیگر طاقت خود را از نحوۀ اداره کشورشان از دست داده‌اند و با خشمی فزاینده تمام ارکان قدرت لبنان را هدف گرفته‌اند.
برای حل بحران ساختاری لبنان البته راه‌حل جادویی وجود ندارد. بافت طایفه‌ای این کشور اصولاً بحران‌زاست و عبور از این بحران نیز علاوه بر نیاز به تغییر جهتِ اکثریت جامعه از علایق فرقه‌ای به هویت ملی، محتاج اجماعی در سطح جهانی برای حل بحران است که در سال‌های اخیر در صحنۀ بین‌المللی حکم کیمیا پیدا کرده است!
با این حساب، مسیر بی‌نهایت دشواری پیش روی لبنانی‌هاست و چنانچه آنها توان و عزم و اراده و آگاهی لازم برای پیمودن این مسیر را نداشته باشند، امکان فروپاشی کامل اقتدار دولت و ورود به هرج و مرجی افسارگسیخته و طولانی مدت، دور از انتظار نیست.
شاید مقام‌های جمهوری اسلامی رنجیده خاطر شوند اگر گفته شود که انفجار بندر بیروت، بیش از همۀ طرف‌ها به سازمان حزب‌الله آسیب می‌رساند و به تبع آن، برنامۀ جمهوری اسلامی در منطقۀ خارومیانه را با چالشی بی‌سابقه روبرو می‌کند. آنها اما چه رنجیده خاطر شوند و چه نشوند، داده‌های عینی و تحلیلی خواه ناخواه همین است و کتمان واقعیت به محو آن منجر نمی‌شود!
در واقع، خشم بسیاری از اقشار لبنانی هر چند که دامن عموم جناح‌های سیاسی را گرفته اما ظاهراً به طور ویژه‌ای به سمت حزب‌الله نشانه رفته است. روشن است که بسیاری از نیروهای داخلی و منطقه‌ای و بین‌المللی دخیل در لبنان نیز همین را می‌خواهند و در جهت تشدید آن تلاش می‌کنند. ظاهراً قرار است خلع سلاح حزب‌الله به صورت مطالبه‌ای به نسبت عمومی در آید و در آن صورت، شرایط در حد طاقت‌فرسایی برای رهبران حزب‌الله دشوار خواهد شد.
کشوری مانند فرانسه طبعاً در صدد است تا حزب‌الله را به انحلال بخش نظامی و تبدیل شدن به یک گروه کاملاً سیاسی ترغیب کند تا از قبِل آن، هم لبنان به دولتی مقتدر و یکپارچه دست یابد و هم حزب‌الله به میزان پایگاه اجتماعی خود در قدرت نظامِ کثرت‌گرای لبنان سهیم باشد. پذیرش چنین امری از طرف حزب‌الله به معنای تغییر جهت بنیادی خط مشی آن و خروج از حلقه‌ای است که آنها “محور مقاومت” نام گذاری‌اش کرده‌اند. چنین تحولی اما بدون رضات جمهوری اسلامی چگونه ممکن است؟ و مهمتر از آن، جمهوری اسلامی چگونه به چنین امری رضایت می‌دهد؟
روی دیگر این ماجرا هم البته بسیار پرهزینه است. اصرار حزب‌الله بر حفظ شرایط موجود به هر بهای ممکن، البته شاید مانع خلع سلاح آن شود، اما بهایش ورود علنی و بی‌پردۀ آن به مناقشات هرج و مرج گونۀ فرقه‌ای و نظامی داخلی لبنان است که عاقبتِ آن از هر جهت نامشخص و بلکه بسیار تیره و تار است. از طرفی ورود حزب‌الله به درگیری‌های داخلی، انرژی و میدان مانوری برای نقش‌آفرینی فرامرزی آن بخصوص در بحران سوریه و هماوردی با اسرائیل باقی نمی‌گذارد و از منظر راهبردی کلاً نقض غرض است و چه بسا از پذیرش خلع سلاح هم هزینه‌ای سنگین‌تر برای‌اش در پی داشته باشد.
برای غلبۀ حزب‌الله بر این بحران، ظاهراً کار عمده‌ای هم در این شرایط از جمهوری اسلامی برنمی‌آید. اگر دولت ایران اکنون ذخیرۀ ارزی انبوه و دست به نقدی داشت، مانند دورۀ جنگ ۳۳ روزه می‌توانست با تزریق چندین میلیارد دلار به نهادهای تحت کنترل حزب‌الله، نه فقط زمینۀ بازسازی بندر بیروت و مناطق ویران شدۀ پیرامون آن را فراهم آورد بلکه مانع اوجگیری بحران اقتصادی لبنان و تثبیت نسبی اوضاع سیاسی آن شود. چنین پولی اما فعلاً نه فقط در بساط نیست بلکه ایران خودش نیز در به در دنبال یافتن منابع ارزی برای کنترل مشکلات اقتصادی فزایندۀ خود است.
در این میان، اسرائیل بخصوص به فکر بهره‌برداری از شرایط موجود برای رفع تهدید مداوم و امنیتی مرزهای شمالی‌اش خواهد افتاد. تنها مانع اسرائیل در این وضعیت، بحرانی است که گریبان کابینۀ اتئلافی نتانیاهو - گانتز را گرفته و آن را با خطر فروپاشی روبرو کرده است.
