شیوع جهانی ویروس کرونا و معضل فساد

سازمان شفافیت بین‌المللی
ایران فردا

در مواقع عادی، فساد در بخش بهداشت، سالانه بیش از ۵۰۰ میلیارد دلار زیان وارد میکند. در حال حاضر، نزدیک به ۳۵ هزار نفر جان خود را در اثر ابتلا به ویروس کرونا از دست داده‌اند و بیش از ۲۵۰ هزار مورد ابتلای به ویروس در ۲۰۴ کشور جهان گزارش شده است.

تجربه مربوط به ویروس ابولا و آنفولانزای خوکی حاکی ازآن است که حتی در مواقع بحرانی نیز خصوصیت فرصتطلبی و انگیزة کسب منفعت از بیماری دیگران بالاست. به‌ویژه خطر بروز فساد در کسب دارو و منابع از سیستمهای بهداشتی، بیشتر است. دفتر مقابله با مواد و جرم سازمان ملل متحد (UNODC) نشان می‌دهد که ۱۰ تا ۲۵ درصد از کل هزینه خرید دارو در سطح جهانی، در اثر فساد هدر میرود. در اتحادیة اروپا، ۲۸ درصد از موارد بروز فساد در بخش بهداشت در مواقع غیربحرانی، مربوط به دسترسی به تجهیزات پزشکی است.

هرچند که برای ویروس کرونا، واکسن یا داروی قطعی ساخته نشده است اما در زمینه داروهای مراقبتی این بیماری یا دسترسی به وسایل پیشگیرانه مانند ماسک، دستکش و الکل نیز کمبود منابع میتواند بسترساز فساد باشد. ماسک، دستکش و پماد یا مایع ضدعفونی دست، احتکار میشود و هراس عمومی از ابتلا به بیماری، زمینه افزایش قیمت توسط فرصت‌طلبان را به وجود می‌آورد. در هندوستان، دولت با ایجاد یک خط داغ برای شهروندان برای گزارش ورودی‌هایی که بالاتر از قیمت پیشنهادی هستند، به این مشکل پاسخ داد.

درباره کمبود داروها نیز سازمان‌هایی مانند سازمان غذا و دارو (FDA) به صورت شفاف عمل نمی‌کنند و نام این داروها منتشر نمی‌شود. این عدم شفافیت نیز به گسترش فساد و ناکارایی در مقابله با آن دامن میزند. افزون بر این، دانشمندان مختلفی در سراسر جهان در تلاش برای تهیة واکسنی مؤثر علیه COVID-19 هستند که مبالغ هنگفتی از سرمایه‌گذاری را می‌طلبد. برای نمونه، از سال ۲۰۰۲، ایالات متحده ۷۰۰ میلیون دلار برای تحقیقات کروناویروس، از جمله سارس و مرس هزینه کرده است. صلیب سرخ بین المللی هزینه فساد ناشی از شیوع در گینه و سیرالئون را بیش از ۶ میلیون دلار تخمین زده است. سایر مطالعات خصوصی تأکید میکنند که میتوان برای تولید نتایج مثبت در آزمایشهای بالینی، اطلاعات را دستکاری کرد.

ژورنال پزشکی بریتانیا (BMJ) گزارش داد که در طی شیوع آنفولانزای خوکی، در سالهای ۲۰۰۹ و ۲۰۱۰، ۱۸ میلیون دلار در سطح جهانی هزینه شد تا داروی تامیفلو ساخته شود؛ اما پس از بررسی علمی شواهد بالینی در طی چهار سال، دانشمندان فهمیدند که اثر تامیفلو در درمان آنفولانزای خوکی، بهتر از استامینوفن نیست!

مساله جیره‌بندی بیمار در صف دستیابی به خدمات مراقبتی نیز میتواند فسادزا باشد. براساس گزارش سال ۲۰۱۷ کمیسیون اروپا، ۱۹ درصد از شهروندان اتحادیه اروپا گزارش داده‌اند که برای دریافت خدمات پزشکی، رشوه پرداخت کرده‌اند؛ نرخی که در آلمان، فرانسه و اسپانیا به ۲۹ درصد افزایش می‌یابد. در سال ۲۰۱۹، فشارسنج جهانی فساد برای آفریقا و خاورمیانه و شمال آفریقا نشان داد که نرخ رشوه در بیمارستانها و مراکز درمانی در هر منطقه ۱۴٪ و در آمریکای لاتین و کارائیب، ۱۰٪ است. بیمارانی که مایل هستند و قادر به پرداخت رشوه برای دریافت مراقبت‌های پزشکی در اسرع وقت هستند میتوانند آسیب‌پذیرترین بیماران ناتوان از پرداخت در لیست انتظار را جابجا کنند.

در نتیجه اپیدمی SARS در سال ۲۰۰۳، تایوان یک مرکز فرماندهی ملی برای کمک به هماهنگی و مقابله با موارد اضطراری بهداشتی آینده تأسیس کرد. این کشور با تقویت شفافیت، بهره‌گیری از فناوری های جدید و تدوین یک برنامه پیشگیری نیرومند، آماده پاسخگویی به بیماریهای همه گیر در مقیاس بزرگ مانند کروناویروس است.

شفافیت بین‌المللی از دولت‌ها می‌خواهد كه با شفافیت بیشتر عمل كنند تا در تهیه دارو و واكسن و جلوگیری از افزایش غیرقانونی قیمت داروها و تجهیزات پزشکی و شفاف‌سازی اطلاعات در مورد كمبود دارو، به موقع عمل كنند. علاوه بر این، دولتها باید شفافیت داده‌های کارآزمایی بالینی را بهبود بخشند تا دانشمندان در سرتاسر جهان بتوانند با اتکا به پیشرفتهای گذشته، به جلو حرکت کنند و تحقیقات خود را از ابتدا شروع نکنند. همچنین مهم است که دولتها برای جلوگیری از انتشار اطلاعات نادرست و کاهش خطر رشوه در بیمارستانها و مراکز درمانی، اقدامات بیشتری انجام دهند. سرانجام، كاهش تأثیر منافع بزرگ خصوصی ضروری است و لازم است كه دولتها تصمیمات بهتری را به نفع منافع عمومی اتخاذ كنند. باید بهداشت عمومی، و نه منافع سیاسی یا تجاری، در اولویت باشد.