آخرین وضعیت تخت جمشید و نقش رستم پس از بارندگی‌های اخیر
آخرین وضعیت تخت جمشید و نقش رستم پس از بارندگی‌های اخیر؛ فرونشست بلای جان میراث هخامنشی
يكشنبه ۲۵ فروردين ۱۳۹۸
جهان صنعت
میراث باقی مانده در مرودشت و سر‌آمد آنها یعنی تخت جمشید، با‌ارزش‌ترین بناهای باقی مانده از ایران باستان است؛ میراثی که هم نشانگر عظمت و شکوه تمدن ایرانی است و هم یادآور شکست‌ها و تلخی‌های اشغال سرزمین مادری.
آنچه امروز در مروشت باقی مانده خود به تنهایی می‌تواند سهم اعظم گردشگری ایران را شامل شود. در صورت رسیدگی به وضعیت تخت‌جمشید و نقش رستم و آرامگاه کوروش، می‌توان امید داشت توریست‌های بیشتری به این مکان تاریخی سفر کنند.
اما آنچه امروز شاهد آن هستیم، عدم رسیدگی به وضعیت بغرنج و بحرانی این آثار تاریخی است. خشکسالی در سال‌های گذشته باعث فرونشست‌های متعددی در اطراف این بناها شده و امسال نیز سیل و بارندگی‌های پیش‌بینی نشده استحکام بناها را مورد تهدید قرار داده است.
هرچند سیستم مدیریت سیلاب موجود در تخت‌جمشید توانست این بنا را از شر سیل نجات دهد اما فرونشست‌های زمین و نفوذ آب به داخل شکاف‌های ایجاد شده در اطراف این بنا و همچنین نقش رستم نگرانی‌های فراوانی را برای دوستداران میراث فرهنگی ایجاد کرده است.
ترک‌های نقش رستم در حال باز شدن است
محمدحسن طالبیان معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی کشور با اشاره به شدت بارش باران در استان‌های مختلف کشور و جاری شدن سیل در تعدادی از استان‌ها به تَرک‌های نقش رستم اشاره کرد که در حال باز شدن هستند.
طالبیان با بیان اینکه صفه‌سازی آرامگاه کوروش و گاوبیون‌بندی جداره‌های رود پشت آن در دهه ۸۰ توسط بنیاد پارسه، پاسارگاد خطر سیل را از این محوطه دور کرده است، تاکید کرد: ترک‌های نقش رستم متاسفانه در حال باز شدن هستند و وضعیت بحرانی است.
در این راستا کامیار عبدی مشاور عالی فعالیت‌های پژوهشی و بین‌المللی پایگاه جهانی تخت‌جمشید گفت: مشکل ترک‌های موجود در نقش رستم همیشه وجود داشته و همواره با موضوع فرسایش آثار روبه‌رو بوده‌ایم. مدتی است که به صورت پراکنده کارهایی برای جلوگیری از این فرسایش انجام می‌دهیم و پایگاه میراث جهانی تخت‌جمشید نیز تفاهمنامه‌ای با دانشگاه شیراز منعقد کرده است تا بتوانند فکری اساسی برای جلوگیری از فرسایش کوه تا حد امکان داشته باشند. همچنین باید مسیرهای آب را به نوعی طراحی کرد که بیش از این به نقش رستم آسیب نرساند. او با اشاره به اینکه وضعیت نقش رستم در حال حاضر تثبیت شده است، ادامه داد: با توجه به وقوع سیل و بارندگی‌های اخیر اتفاق قابل ذکری در ترک‌های بیرونی نقش رستم نیفتاده است اما قطعا اتفاقاتی در درون کوه در حال وقوع است که در ظاهر نمودار نشده. از یک‌سو با نشست زمین در منطقه روبه‌رو هستیم که این امر سبب میشود آسیب‌ها و تخریب‌هایی در درون کوه اتفاق بیفتد که هنوز در ظاهر بروز نکرده. از دیگر سو آب باران در این ترک‌ها نفوذ می‌کند و ممکن است اتفاقات درونی را سرعت بخشد.
این عضو هیات علمی دانشگاه شیراز تصریح کرد: بررسی این امور بسیار پیچیده است و زمانبر خواهد بود. از دیگر سو نتایج باید در شورای فنی مطرح و سپس بعد از تایید در انتظار تامین بودجه باشد. در واقع می‌توان گفت مشکلات اداری یکی از چالش‌های نقش رستم به حساب می‌آید. نیاز است جلوی تخریب هرچه بیشتر نقش رستم گرفته شود.
به گفته عبدی، در حال حاضر نقش رستم در ظاهر تفاوت محسوسی نسبت به ۱۰ سال قبل خود ندارد. این در حالی است که ما نمی‌دانیم درون صخره یا زمین زیر آن چه می‌گذرد. نگرانی‌های ما بیشتر در خصوص آن چیزهایی است که نمی‌توانیم ببینیم همانند یک دندان که روی آن سالم است اما از درون پوسیده شده.
فرونشست، مشکل اصلی بنا
این پژوهشگر و باستان‌شناس معتقد است: سیل و بارندگی‌های اخیر آسیب و تخریب‌های جدی و محسوسی را متوجه نقش رستم نکرده است، اما می‌دانیم که بخش‌هایی از نقش رستم در حال نشست است. آب ممکن است در این بخش‌ها جریان یابد که خود آن یکی از مخرب‌ترین‌ها خواهد بود. این در حالی است که تخت‌جمشید با توجه به کانال‌کشی‌های فاضلابی که دارد توانسته در مقابل این سیل‌ها دوام آورد اما نقش رستم فاقد کانال‌کشی فاضلاب است. البته تخت‌جمشید چند هزار سال زیر خاک بود که بهترین محافظ برای آن حساب می‌شد اما نقش رستم همواره طی این سال‌ها در معرض فرسایش طبیعی قرار داشت و آسیب‌های بیشتری دیده است.
او در خصوص ترک‌هایی که در بخش زیرین کعبه زرتشت شاهد هستیم، گفت: اطراف کعبه زرتشت با توجه به آنکه دارای فرورفتگی است محل جمع شدن آب‌ها شده بود و از آنجا که محلی برای خروج نداشت ناچار بودیم پمپ برای خروج آب بگذاریم که در نهایت با افزایش بارندگی‌ها پمپ‌ها نیز جوابگوی تخلیه آب نبودند. از این رو آب‌ها در ترک‌هایی که بر اثر نشست زمین به وجود آمده بودند نفوذ کردند. این احتمال وجود دارد که مشکلات ترک‌ها بیشتر شود.
عبدی از ارائه طرحی برای ساماندهی نقش رستم خبر داد و گفت: شاید ناچار باشیم کنده‌کاری‌هایی که آمریکایی‌ها در سال ۱۳۱۰ انجام دادند را گسترش دهیم و از حالت دیواره‌های عمودی آن را خارج کنیم و به صورت پله‌ای در‌آوریم تا فشار کمتری به دیواره‌ها وارد شود. البته بررسی، تصویب و اختصاص بودجه به این طرح زمانبر خواهد بود. حتی ممکن است دو سال زمان ببرد. این در حالی است که اگر مجموعه نقش رستم و تخت‌جمشید در قالب هیات امنایی اداره می‌شد می‌توانستیم از درآمد حاصل از بازدیدکنندگان برای حفظ و احیای این مجموعه استفاده کنیم اما در حال حاضر این درآمدها به خزانه‌داری واریز میشود و بعد از گردش مالی در بخش‌های مختلف، درصدی از آن به مجموعه می‌رسد.
با توجه به آنکه شکاف‌های موجود در نقش رستم سال‌ها وجود دارد، عبدی در خصوص موادی که برای پر کردن آنها مورد استفاده قرار می‌گرفت، گفت: در دوره‌های مختلف از مواد مختلف برای ترمیم این شکاف‌ها استفاده می‌شد. به طور مثال در دوره‌ای سیمان، ماده مورد علاقه بود، این در حالی است که بعدها متوجه شدند سیمان آسیب‌رسان است. اکنون نیز آهک، رس و چند ماده دیگر که از خارج وارد میشود را با یکدیگر ترکیب می‌کنند، این در حالی است که بعد از اعمال تحریم‌ها هزینه تامین مواد اولیه افزایش یافته و از دیگر سو برخی از این مواد از خارج وارد نمی‌شود. در خصوص جنس‌های ایرانی نیز یا چنین موادی در ایران وجود ندارد یا کیفیت آن بسیار پایین است. تمام این امور تبدیل به چالشی برای مرمت و حفظ میراث فرهنگی شده‌اند. موادی که برای مرمت تخت جمشید نیاز است با محدودیت روبه‌روست از این رو ناچار هستیم فقط در بخش‌هایی که نیاز اضطراری به مرمت وجود دارد از این مواد استفاده کنیم.
