چرا نسلها باز تولید نمی‌شوند؟
مرتضی ایمانی راد
موسسه مطالعات بامداد
شنبه ۱۸ آذر سال ۹۶
به بهانه فوت بزرگ صنعت کشور، آقای رضا نیازمند
در اوایل دهه شصت که تدریس علم اقتصاد را در دانشگاههای ایران شروع کردم ، همیشه وقتی میخواستم دوران دهه چهل را توضیح دهم، برای خودم واقعا این پرسش مطرح می شد که در دهه چهل چه اتفاقی افتاده است . این جهش اقتصادی معلول چه سیاستهایی بوده است؟ آیا نظام جهانی شرایط مناسبی داشت یا سیاستهای درستی در ایران اعمال می شد. در آن زمان هم ، هم از طرف اساتید داخلی و هم اساتید بین المللی در مورد چند و چون این موفقیت های اقتصادی مطلب می نوشتند. توضیحات آنها ذهنی قانع کننده بود، ولی هنوز قابل لمس نبود. تا اینکه در سازمان مدیریت صنعتی همکار و هم اطاق یکی از مدیران آن دوران شدم به نام بیژن خرم که از همکاران نزدیک رضا نیازمند بود. از لابلای گفتگوهای معمولی و تعریف های ایشان از تیمی که روی شکل گیری سازمان مدیریت صنعتی و سپس سازمان گسترش کار کرده بود متوجه شدم که نه بیژن خرم و نه رضا نیازمند، بلکه عمده مدیران و متفکرین آن زمان بسیار کاردرست و چقدر اثر گذار بودند.
در این میان توجهم به فضای کسب و کار و قوانین بازی اقتصادی جلب شد و فهمیدم که اینها همه بزرگ شده این فضا بوده‌اند (قبل از اینکه شاه در اوایل دهه پنجاه این فضا را به هم بریزد) و عنصر اساسی شکل‌گیری این شخصیت‌های صنعتی چنین فضایی بوده است. این مساله یک مفهوم اساسی را برای ما باز می‌کند که هیچ اقتصادی به رشد پایدار نمی‌رسد مگر اینکه دارای فضای کسب و کار مشوق باشد نه مانع. پس اگر این کارآفرینان و تکنوکراتها باز تولید نمی‌شوند دلیلش این است که زمین حاصلخیز نیست. برای این است که موانع در فضای کسب و کار کشور بیشتر کار می‌کند تا مشوق. و باز به همین دلیل است که حتی مشوق ها هم پس از مدتی خود به مانع تبدیل می شوند. امیدوارم فوت این بزرگمردان (که با مزین کردن نام آنها به دکتر، داریم آنها را کوچک می‌کنیم) این پیام اساسی را گرفته باشیم که بدون فضای کسب و کار مناسب و مشوق هیچ اقتصادی کار نمیکند و فضای کار تنها برای کسانی باز می شود که یا کوچک باشند و یا سیاسی کار.
