شهرهای جنوب شرق در دست زنان
شهروند: نیره خادمی
امسال سال حیرت است. از همان روزی كه انتخابات همزمان ریاست‌جمهوری و شورای شهر برگزار شد، خبرها هم جالب شد. از موفقیت لیست‌های امید در شوراهای كلانشهرهای كشور تا رأی‌آوری بعضی چهره‌های معمولی مثل دستفروش، پاكبان یا یك فرد نابینا مواردی بود كه به‌عنوان پدیده‌های انتخابات از آنها یاد شد و حالا هم حرف درباره پدیده حضور زنان است آن هم در شوراهای سیستان‌وبلوچستان. دیروز علی اوسط‌هاشمی، استاندار سیستان‌وبلوچستان خبر را اعلام كرد: «٤١٥ زن به شوراهای شهر این استان راه یافته‌اند و بالاترین میزان زنان راه‌یافته به شوراهای اسلامی سیستان‌وبلوچستان به خاش با ١٣١ نفر اختصاص دارد.»
آن‌طور كه از خبرهای این سال‌ها پیدا است، در چینش رده‌های مدیریتی استان سیستان‌وبلوچستان تغییراتی ایجاد شده است؛ زنان فرماندار، زنان شهردار و شوراهای زنانه. البته محمد اكبرچاكرزهی، فرماندار خاش در گفتوگو با «شهروند» معتقد است رویكردی كه دولت یازدهم و به تبع آن استانداری سیستان‌وبلوچستان برای افزایش نقش زنان در رده‌های مدیریتی داشته است، در ایجاد این رویه تأثیرگذار بوده است: «یك‌سوم زنانی كه در انتخابات ثبت‌نام كرده بودند، به شورای شهر راه یافتند. در حال حاضر معاون فرماندار یا استاندار مدیركل، شهردار یا تعداد زیادی بخشدار در سطوح بالا و میانی استان و شهرستان زنان هستند و این نگاه در شوراها هم تسری یافته است.» او در حرف‌های خود از تشویق فرمانداری برای حضور زنان در تصمیم‌گیری حوزه شهر و روستا هم حرف زد: «فقط ٤٦٧ نفر در انتخابات این دوره خاش ثبت‌نام كردند كه بالاترین آمار در سطح استان است و از این تعداد ١٣١ نفر به شورا راه پیدا كردند. خیلی از این زنان تحصیلكرده با هدف نقش‌آفرینی در عرصه‌های فرهنگی-اجتماعی و توسعه روستاهایشان در انتخابات ثبت‌نام كردند تا زمینه‌ای برای تقویت جایگاه زنان و نقش‌آفرینی زنان در حوزه‌های اجتماعی باشند.» چاكرزهی یكی از دلایل ورود زنان به این عرصه را تحصیلات دانشگاهی دانست: «وضعیت حالا با گذشته‌های دور كه زنان حق تحصیل نداشتند، تفاوت دارد و این محدویت‌ها الان برداشته شده است. زنان بلوچ در دانشگاه‌های معتبر بدون هیچ محدودیتی درس می‌خوانند و تعصباتی كه در گذشته بوده از بین رفته است.» او درباره میزان حضور زنان در رده‌های مدیریتی سیستان‌وبلوچستان هم گفت كه اگر دهیاران زن را هم حساب كنیم، جمعا بیش از ١٥٠ زن در سطوح مدیریتی استان فعالیت دارند كه همین موضوع تشویقی برای سایر زنان استان است. حالا ٩٨ شورای روستای شهرستان خاش دارای عضو زن است و همچنین هر سه عضو روستای افضل‌آباد خاش هم به‌طور كامل زن هستند. برای شورای ١٩ روستای خاش هم از هر ٣ عضو ٢ نفر زن انتخاب شده‌اند.
مشاركت زنان در شهرهای دیگر استان هم كم و بیش زیاد بوده است. شاید محدودیت‌هایی كه تاكنون استان را درگیر كرده بود حالا زنان را به میدان آورده است، اگر چه بعضی معتقدند كه نبود سطح سواد بالا در میان مردان به‌خصوص در روستاها باعث ورود زنان به این عرصه شده است. عصمت ایرندگانی یكی از زنان منتخب شورای روستای نوگور كرانگشان استان سیستان‌وبلوچستان با ٢٢٠ نفر و ٤٨ خانوار جمعیت است كه البته این حرف‌ها را قبول ندارد. او در گفتوگو با «شهروند» درباره عزم همسر خود و زنان روستا برای ورود او به این عرصه می‌گوید: «زنان روستا مرا تشویق كردند تا وقتی عضو شدم از حق آنها دفاع كنم چون هیچ كدام از صنایع دستی ما زنان شناخته شده نیست. آنها به من می‌گفتند ما هم باید به جایی برسیم و سوزن‌دوزی‌های ما هم باید شناخته شود. من هم تصمیم گرفتم در انتخابات شركت كنم تا كاری برای آنها انجام دهم.» از همان روزی كه ایرندگانی برای انتخابات شورای شهر و روستا ثبت‌نام كرد تا روز رأی‌گیری هیچ تبلیغاتی در روستا نداشت؛ نه تراكت و نه عكس و متنی. رقبای او اما هر روز در شهر چرخ می‌زدند و تراكت پخش می‌كردند. حالا او نامش در میان منتخبان شورا است چون به قول خودش پشتش به زنان روستا گرم بوده است. دیپلم كامپیوتر دارد و حالا همسرش هم او را تشویق می‌كند تا ادامه تحصیل دهد: «قبلا داوطلب فعال هلال‌احمر بودم، یك‌سال خبرنگاری كردم، حالا هم می‌خواهم برای زنان روستا كاری كنم. آنها با این كه تحصیلات دانشگاهی دارند، اصلا آزادی بیان ندارند و من می‌خواهم از حقوق این زنان دفاع كنم.» شوهر این زن جوان ٢٩ساله هم روز ثبت‌نام شورای شهر با او بود و حتی در انتخابات هم ثبت‌نام كرد اما بعدتر به نفع «عصمت ایرندگانی» یعنی همسرش كناره‌گیری كرد: «همسرم با توجه به شناختی كه از فعالیت‌های اجتماعی من داشت، می‌گفت تو می‌توانی حرف مردم روستا را به جامعه برسانی. این‌جا تازه درحال احیا شدن است.» عصمت ایرندگانی این را هم گفت كه حاكمیت مردان تا به حال نتوانسته به توسعه روستا كمك كند و شاید حالا زنان بتوانند در این راه مفید باشند: «اصلا فكر نمی‌كردم رأی بیاورم چون نه‌تنها تبلیغ نكرده بودم حتی درباره آن با هیچ ریش‌سفیدی هم صحبت نكردم، اما فقط با حمایت زنان آمدم.»
محمد بلوچ‌زهی، بخشدار نیك‌شهر هم در گفتوگو با «شهروند» البته حمایت‌های دولت و استاندار سیستان‌وبلوچستان را دلیل حضور بیشتر زنان در این عرصه‌ها می‌داند: «این رویكرد باعث تقویت حس خودباوری و اعتماد به نفس زنان شد تا بیشتر جهت به نمایش گذاشتن و اثبات توانایی‌های فردی خویش در جامعه بلوچستان تلاش كنند.» او معتقد است كه سپردن مسئولیت‌های مختلف ازجمله فرمانداری، بخشداری، شهرداری و... به زنان در دولت یازدهم و باز گذاشتن درهای اعتماد به روی زنان در دولت منجر به مشارکت بسیار بالای آنان در زمینه‌های مختلف به‌ویژه اعتماد سپردن مدیریت روستایی به زنان از سوی مردم شد: «نباید فراموش کرد که حضور زنان بلوچ در اجتماع و مشارکت آنان در امورات مختلف ازجمله مدیریت روستا و... دارای یک پیشینه تاریخی است. نمونه‌های بسیار فراوانی از زنان موفق در تاریخ بلوچستان وجود دارد، ازجمله آنان خانم «بانلی» فرماندهی که به هندوستان لشکرکشی کرد، مادر میرکمبر که زنی بسیار صلح‌جو، معتمد و بسیار بانفوذ در قوم و طایفه خویش بود، نخستین حماسی‌سرای موسیقی بلوچستان بانویی بسیار قدرتمند به نام مه‌گنج، هانی اسطوره عشق و امید، مهناز اسطوره شکیبایی و... را می‌توان مصداق این حضور قرار داد.» اگر به تاریخ معاصر پس از انقلاب در بلوچستان نگاهی بیندازیم به این موضوع هم خواهیم رسید که به جز حوادث، این تحولاتی که بلوچ زهی از آن حرف زد البته مربوط به یک بازه زمانی خاص نبوده و در دهه‌های گذشته این منطقه تحولات زیادی داشته است. البته همیشه تصور غالب از زنان بلوچستان، زنانی با محدودیت‌های زیاد بوده است كه بخشدار نیك‌شهر آن را قبول ندارد: «این تصور براساس وجود نداشتن شناخت مردم بلوچ و ناآگاهی درباره جامعه بلوچستان شکل گرفته است. زنان امروز در شهرستان‌های مختلف سیستان‌وبلوچستان در پست‌های اجرایی مشغول هستند. میزان رضایتمندی عمومی هم از مدیریت بانوان بلوچ در جامعه نسبت به مدیران مرد به دلیل حساسیت‌های زنانه، مسئولیت‌پذیری و تعهد بیشتر وجود دارد.»
زنان بلوچ درطول تاریخ مطالبه‌محور بوده‌اند
مرضیه اعلم هم یكی دیگر از اعضای منتخب شورا درهامون سیستان‌وبلوچستان است. سال‌ها بود كه شورای شهر درهامون دست مردان ریش‌سفید بود، كسانی كه احتمالا كمتر با نیازهای جامعه زنان و جوانان آشنایی داشتند. وقتی مرضیه اعلم در انتخابات شورای هامون ثبت‌نام كرد، خیلی‌ها مثل همسرش او را از این كار منع كردند، چون معتقد بودند كه دركنار مردان ریش‌سفید شانس كمی برای انتخاب دارد: «بعضی ازجمله شوهرم می‌گفتند كه با وجود این افراد احتمال رأی خیلی پایین است اما زنان و جوان‌ها مشوق من بودند و بارها درخواست كردند كه در انتخابات شورا شركت كنم. شوهرم هم كه این اصرارها را دید، موافقت کرد و تا جایی كه توانست همكاری كرد.» او كه ٢٨ساله است، فعالیت‌های خود را ازسال‌های قبل شروع كرده. حالا فوق‌لیسانس تاریخ دارد و ١٥سالی هم می‌شود كه مربی ورزش است و دفاع شخصی كار می‌كند. اعلم جز این در دانشگاه زابل تدریس می‌كند و همزمان مشاور فرماندار هامون هم هست. دوره چهارم شورا هم البته تنها ٤٠ رأی برای حضور درتركیب اصلی شورا كم داشته و بعد در گروه مشاوران جوان استانداری به‌عنوان مشاور جوان استاندار در امور زنان انتخاب شده است. حالا هم كه نفر سوم لیست شورای شهر‌هامون است: «اولین‌باری است كه درهامون یك زن درشورای شهر رأی می‌آورد. تابه‌حال درشهرمان هیچ اقدامی برای زنان نشده است و من فكر كردم كه باید تركیبی از زنان و جوانان در شورا باشد تا مشكلات این قشر حل شود. درجلساتی كه میان استانداری، فرمانداری با شورا برگزار می‌شد، شورای شهر خیلی ضعیف درحوزه زنان و جوانان عمل می‌كرد. در واقع همه چیز مردانه بود، چون قشری هم كه در شورا بودند، مسن بودند و هیچ عضو زن و جوان نداشتیم.» حالا او رأی خوبی از مردم شهرش دارد. آنها به او اعتماد كرده‌اند و مرضیه اعلم فاصله زیادی با رأی اول شورای هامون ندارد: «نفر اول ١٠٠٠ رأی و نفر دوم ٨٠٠ رأی داشت اما من بالای ٧٥٠ رأی داشتم. سال‌هاست كه تركیب شورای این شهر هیچ تغییری نداشته است اما خواست زنان و جوانان تغییر فضا بود. آنها با توجه به فعالیت‌هایی كه داشتم، به من انگیزه حضور دادند، برای همین از آنان تشكر می‌كنم. تنها كسی هم كه ستاد تبلیغاتی و بنر داشت، من بودم و همین جوانان در ستاد من تبلیغات را در دست داشتند.»
خواست عمومی برای حضور اعلم تا جایی بود كه حتی اقوام نزدیك رقبا هم به او رأی دادند. عضو منتخب شورای هامون از برنامه‌ها و اهداف خود هم حرف زد: «هامون تنها شهری است که صنایع‌دستی ندارد و هیچ كلاس آموزشی یا ورزشی در آن برگزار نمی‌شود. تنها كلاس‌های ورزش رایگان را هم خودم برگزار کرده بودم، بنابراین یكی از برنامه‌های من توجه به این نقاط است. زنان هیچ فضایی برای ورزش ندارند و قطعا در این‌باره باید برنامه‌ریزی شود.» در هرصورت حضور زنان در بدنه اجتماعی این منطقه حتی بیشتر از مردان نكته جالبی است، به‌طوری كه برخی مشاهدات بخشدار نیك‌شهر هم حاكی از حضور پررنگ زنان درصف‌های طولانی رأی‌گیری است. محمد بلوچ‌زهی درمیان صحبت‌های خود دراین‌باره هم توضیح داد: «زنان بلوچ درطول تاریخ مطالبه‌محور بوده‌اند. این مشارکت و حضور نه‌تنها در انتخابات ملموس است، بلکه درسایر عرصه‌ها نیز حضور زنان قابل توجه هست. زنان نسبت به مردان حضور بالاتری جهت مطالبه خویش در ارگان‌ها و ادارات دارند؛ این یعنی زنان در سایر ارکان و عرصه‌ها حضور مستمر و قابل توجهی دارند.» با این حال، او دو قشر را درمیان مردم بلوچ نسبت به سایر اقشار مظلوم دانست: «کودکان روستایی و حتی شهری بلوچ که متاسفانه کمترین توجه به آنها می‌شود. دربسیاری از روستاها کودکان از نعمت وسایل و ابزار تفریح محروم هستند، به‌ویژه حالا که در آستانه فصل تابستان قرار داریم و کودکان و نوجوانان اوقات فراغت‌شان به دلیل محرومیت روستاها از امکانات تفریح به بطالت می‌گذرد. قشر دوم زنان هستند که درجامعه جفاها و ظلم‌های فراوانی در حق آنها می‌شود. بسیاری از زنان بلوچ به دلیل اعتیاد یا بیکاری شوهرانشان مخارج زندگی عیالوار خویش را از طریق سوزن‌دوزی تأمین می‌کنند. متاسفانه زنان در بلوچستان رنج‌های پنهان بی‌شماری را تجربه می‌کنند.»
