جریان‌شناسی نیروهای سیاسی در کشور
گفت‌وگو با علیرضا علوی‌تبار
منبع: ماهنامه چشم انداز ایران، شماره ۱۰۲
درباره محورهای مهمی که در جامعه ما طی سال‌های گذشته مطرح شده است، گرایش‌هایی شکل‌گرفته که هنوز هم حضور خود را در مقاطع مختلف به رخ می‌کشند.
یک محور این است که ما طرفدار «حکومت دینی» هستیم یا «حکومت فرادینی».
محور دوم اختلاف برخورد با تجدد است. آیا در مجموع، تجدد (چه ریشه‌ها و چه دستاوردهای آن) را برای بشر گامی به پیش تلقی می‌کنیم یا آن را نوعی سقوط و دورشدن از اصالت‌های انسان می‌دانیم؟
محور سوم تفاوت گرایش‌های ایدئولوژیک در جامعه ما به نوع حکومت مطلوب بازمی‌گردد. گرایش‌های مختلف صورت‌بندی‌های مختلفی از حکومت آرمانی خود ترسیم می‌کنند.
آخرین محور، جهت‌گیری اقتصادی و اجتماعی این گرایش‌هاست. برخی برابری اجتماعی را هم مطلوب و هم ممکن می‌دانند، برخی برابری اجتماعی را مطلوب، اما ناممکن تلقی می‌کنند و برخی برابر اجتماعی را مطلوب و ممکن نمی‌دانند.
هریک از این جهت‌گیرهای‌ها به توصیه و تجویزهای خاصی در خط‌مشی‌گذاری می‌انجامد.
از نظر گفتمان‌های فکری و سیاسی یا به تعبیر دیگر گرایش‌های ایدئولوژیک می‌توان چهار جریان اصلی را در ایران امروز از هم تشخیص داد: ۱. جریان راست رادیکال (تندرو)؛ ۲. جریان راست محافظه‌کار؛ ۳. جریان راست نواندیش؛ و ۴. جریان چپ نواندیش. البته می‌توان جریان‌های فرعی و کوچک‌تری را نیز تشخیص داد که از اهمیت درجه دوم برخوردارند.
دومین عامل مؤثر به نظر من «خواسته‌های مطرح در عرصه عمومی» ایران است. به‌نظر می‌رسد چند خواسته مهم وجود دارد که بر موضع‌گیری جریان‌های سیاسی تأثیر بسیار می‌گذارد:
خواسته اول «رشد و رونق اقتصادی» است: طبقات فرادست اقتصادی و قشر بالای طبقه متوسط قدیمی (کسبه) این خواسته را بسیار می‌پسندند.
خواسته دوم «توزیع مجدد منابع و ثروت و درآمد» است: این خواسته نیز میان طبقه فرودست و کارگر و قشر پایین طبقه متوسط جدید طرفداران خود را دارد.
خواسته سوم «مردم‌سالاری و افزایش مشارکت و رقابت سیاسی» است. بخشی از طبقه متوسط جدید و متوسط قدیم این خواسته را دنبال می‌کنند.
خواسته چهارم «داشتن سبک زندگی متفاوت از سبک زندگی رسمی» است. بخشی از طبقه متوسط جدید این خواسته را محور جهت‌گیری‌های خود قرار می‌دهد.
خواسته پنجمی نیز مطرح است که در مقاطع خاصی پررنگ شده و خود را نشان می‌دهد و آن «نفی سلطه و تأمین استقلال» است. جامعه هرگاه در این زمینه احساس خطر کند واکنش نشان می‌دهد.
سومین عامل مؤثر به نظر من «توزیع واقعی قدرت» است. اینجا منظورم از قدرت، تنها قدرت سیاسی نیست. قدرت را به معنای کلی آن می‌گیرم؛ یعنی، «کنترل منابع». در هر جامعه‌ای ما سه منبع مهم داریم که میزان کنترل این منابع توزیع واقعی قدرت را نشان می‌دهند. این سه منبع عبارت‌اند از: منابع مادی و تولید؛ منابع انسانی و مردم؛ و منابع ایده‌ها و دانش‌ها.
جریان‌های مختلف توانایی‌های متفاوتی در کنترل این منابع دارند. گاهی شعارها و موضع‌گیری‌های سیاسی با هدف کسب این منابع یا حفظ آن صورت می‌گیرد. شعارها گاه پوششی آبرومند برای منابع هستند. به همین دلیل در هر موضع‌گیری باید پرسید چه منفعتی از این موضع‌گیری و برای چه کسی حاصل می‌شود؟ تنها با در نظر گرفتن هم‌زمان «باورها» و «منافع» می‌توان به درک روشن‌تری از مواضع رسید.
گمان می‌کنم تا حدودی علت پیچیده‌شدن وضعیت و معیارهای ما برای تفکیک جریان‌های سیاسی مشخص می‌شود.
