نبود مسئولیت شهروندی در حادثه زاهدان

روزنامه ایران / محمدرضا عزیزی

کارگر یک شرکت با خونسردی و گویی که وظیفه ای عادی را انجام می دهد، 300 بشکه آلوده به مواد سمی را در رودخانه ای که منتهی به کانال فاضلاب شهری می شود می شوید.

این اقدام او منجر به مسمومیت 235 نفر از جمله 60 دانش آموز، تعطیلی 109 مدرسه و آلودگی 40 هکتاری محدوده ای می شود که در آن حداقل 200 هزار نفر زندگی می کنند.

حادثه زاهدان حاوی چند نکته هشدار دهنده و تأسف آور است که اگر واقعاً می خواهیم تکرار نشود نباید از آن به سادگی گذشت:

1 - حادثه ای که این کارگر عامل آن است، فقط نمونه ای از هزاران موردی است که هر روز بوسیله کارگاه ها، تأسیسات، رستوران ها و افراد حقیقی و حقوقی در شهرها و مناطق مسکونی و غیر مسکونی کشور در حال انجام است. هر روز میلیون ها لیتر مواد سمی و کشنده به رودخانه ها و شریان های حیاتی وارد می شود؛ بدون اینکه آثار مخرب زیست محیطی و عوارض منفی آن بر سلامت شهروندان در جایی ثبت و ضبط شود یا نگرانی و حساسیت کسی را برانگیزد. زنگ های هشدار و نگرانی وقتی به صدا درمی آیند که بحران، چتر خود را بر سر قربانیان باز کرده باشد. چرا ماهی های فشافویه می میرند، کودکان زاهدانی مسموم می شوند، زباله ها در سواحل خزر تلنبار می شود و… تا باورمان شود که داریم با دست خود محیط زندگی و سلامت خود را به ورطه خطر می کشانیم. براستی اگر بازدارنده های قانونی، اجتماعی و اخلاقی به جای خود و در موقع خود عمل می کردند، شاهد چنین حوادثی بودیم؟ اگر هشدار های زیست محیطی قبل از این فاجعه به این شرکت داده شده بود و کارگر آن، آموزش های لازم را دیده بود، چنین فاجعه ای رخ می داد؟ این کارگر زاهدانی ظاهراً کاری را انجام داده که قبلاً بدون ممانعت نهادهای نظارتی به شکل ها و صورت های دیگر انجام می شده، فقط این بار دُز مواد سمی و حجم آلایندگی بالا بوده است!

2 - توجه عمومی به محیط زیست از شاخص هایی است که می توان سنجید مردم یک شهر یا کشور، چقدر «شهروند» تربیت شده اند. مسئولیت اجتماعی با اخلاق شهروندی پیوند خورده است. در اخلاق شهروندی نفع شخصی با نفع اجتماعی درهم تنیده است و نمی توان آنها را ازهم تفکیک کرد. «مردم بالا دست» به احترام زندگی مردم پایین دست «آب را گل نمی کنند»، همه خود را در داشتن هوای پاک، آب سالم، طبیعت زنده، رودخانه های زلال و روان و محیط زیست مناسب سهیم و مسئول می دانند. در کنار اقتضائات و نگرانی های زندگی روزمره و عادی، نگاهی هم به آینده و فرزندانی دارند که می خواهند از همین خاک و همین هوا استفاده کنند. بی شک وقتی کارگر زاهدانی، بشکه های سمی را در رودخانه می شست، نه این نکات را می دید و نه تاکنون درباره آن فکر کرده است. هزاران شخصیت حقیقی و حقوقی هم که اکنون دستی در آلودگی محیط زیست انسانی و طبیعی درکشورمان دارند نیز به این نکات بی توجه اند. حوادثی نظیر آنچه در زاهدان رخ داد نشان می دهد که امنیت اجتماعی در جامعه ما بیش از گذشته به رفتار تک تک شهروندان وابسته شده است. از این رو تربیت شهروندانی که به اخلاق و مسئولیت های شهروندی واقف باشند، از وظایف ضروری نهادهای فرهنگی، آموزشی و نظارتی است.

3 - به طور خاص در حادثه زاهدان یک نکته عجیب و سؤال برانگیز وجود دارد. آن گونه که در اخبار و گزارش های مربوط به این حادثه آمده، بشکه های سمی در رودخانه ای متشکل از روان آب های شهری و طبیعی شسته شده اند که در انتهای مسیر خود به فاضلاب شهری می پیوندد. خوب می دانیم که در حال حاضر خشکسالی همه پهنه ایران را فرا گرفته و استان سیستان و بلوچستان از مناطقی است که در کانون این بحران قرار دارد و حدود دو دهه است که درگیر خشکسالی است. در این شرایط چگونه می توان پذیرفت که آب جاری در یک رودخانه در معرض چنین آلودگی هایی قرار گیرد و در آخر به شبکه فاضلاب بریزد؟!

آیا در این شرایط بحران، حفظ و نگهداشت منابع موجود آبی و ایجاد شبکه و تأسیسات تصفیه فاضلاب و بازگشت پذیری آب نباید در اولویت های استان ها و مناطقی که در حال حاضر درگیر این بحران هستند، قرار گیرد؟