iran-emrooz.net | Fri, 10.10.2025, 17:36

نیدال المغربی، استیو هالند و اندرو میلز
خبرگزاری رویترز / ۱۰ اکتبر ۲۰۲۵

حماس بارها دونالد ترامپ را «نژادپرست»، «نسخه‌ای برای هرج‌ومرج» و مردی با «تصوری پوچ از غزه» خوانده است.

اما یک تماس تلفنی غیرمنتظره در ماه گذشته، بنا به گفته‌ی دو مقام فلسطینی، به متقاعد شدن حماس کمک کرد که رئیس‌جمهور آمریکا شاید بتواند اسرائیل را به اجرای توافق صلح وادارد ــ حتی اگر این گروه همه‌ی گروگان‌هایی را که اهرم فشارش در جنگ غزه بودند، آزاد کند.

در آن تماس تلفنی که در همان زمان به‌طور گسترده رسانه‌ای شد، ترامپ پس از دیداری در کاخ سفید در ماه سپتامبر، بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر اسرائیل را پای تلفن آورد تا از نخست‌وزیر قطر بابت حمله‌ی هوایی اسرائیل به یک مجتمع مسکونی در دوحه ــ محل اقامت رهبران سیاسی حماس ــ عذرخواهی کند.

به گفته‌ی دو مقام فلسطینی، نحوه‌ی واکنش ترامپ به بمباران قطر ــ که در رسیدن به هدف خود برای کشتن مقام‌های حماس از جمله خالد الحیّه، مذاکره‌کننده‌ی ارشد گروه ناکام ماند ــ باعث شد حماس بیشتر باور کند که او توان ایستادگی در برابر نتانیاهو را دارد و در پایان دادن به جنگ غزه جدی است.

اکنون، پس از آن‌که این گروه در روز چهارشنبه با آتش‌بس میانجی‌گری‌شده از سوی ترامپ موافقت کرده، اعتماد بیشتری به وعده‌ی مردی نشان داده که همین امسال پیشنهاد داده بود فلسطینی‌ها از غزه بیرون رانده شوند و این منطقه به یک اقامتگاه ساحلی تحت کنترل آمریکا تبدیل شود.

بر اساس این توافق که از روز جمعه اجرایی شد، حماس پذیرفت گروگان‌های خود را آزاد کند، بی‌آن‌که توافقی درباره‌ی خروج کامل اسرائیل حاصل شده باشد. دو مقام فلسطینی دیگر از درون حماس اذعان کردند که این تصمیم قماری پرریسک است، زیرا بر این باور استوار است که رئیس‌جمهور آمریکا آن‌قدر درگیر این توافق خواهد بود که اجازه ندهد شکست بخورد.

یکی از مقام‌های حماس گفت رهبران این گروه به‌خوبی آگاهند که قمارشان ممکن است نتیجه‌ی معکوس بدهد. آنان نگران‌اند که پس از آزادی گروگان‌ها، اسرائیل دوباره عملیات نظامی خود را از سر گیرد ــ همان‌گونه که پس از آتش‌بس ماه ژانویه، که تیم ترامپ نیز در آن نقشی فعال داشت، رخ داد.

با این حال، در جریان گفت‌وگوهای غیرمستقیم با اسرائیل در مرکز همایش‌های شهر ساحلی شرم‌الشیخ در کنار دریای سرخ، حضور نزدیک‌ترین مشاوران ترامپ و چهره‌های بانفوذ منطقه‌ای برای حماس اطمینان‌بخش بود و این گروه را به امضای آتش‌بس واداشت، هرچند بسیاری از خواسته‌های اصلی‌اش، از جمله گام‌هایی به سوی تشکیل یک دولت فلسطینی، همچنان بلاتکلیف مانده است.

یکی از مقام‌های حماس به خبرگزاری رویترز گفت: «اشتیاق ترامپ در فضای سالن کنفرانس به‌طور محسوسی احساس می‌شد.» به گفته‌ی یک مقام ارشد آمریکایی، ترامپ شخصاً سه بار در جریان نشست ماراتونی تماس تلفنی گرفت، و دامادش جرد کوشنر و فرستاده‌اش استیو ویتکاف میان مذاکره‌کنندگان اسرائیلی و قطری در رفت‌وآمد بودند.

بی‌اطمینانی نسبت به مراحل بعدی

گرچه این توافق ممکن است مسیر پایان جنگی را که از حمله‌ی حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ آغاز شد هموار کند، اما هیچ تضمینی وجود ندارد که مراحل بعدی پیش‌بینی‌شده در طرح ۲۰ ماده‌ای ترامپ برای غزه تحقق یابد.

دو مقام فلسطینی و یک منبع دیگر مطلع از مذاکرات گفتند عملکرد ترامپ در مواجهه با بمباران قطر و نیز در مدیریت آتش‌بسی که به جنگ ۱۲روزه‌ی اسرائیل و ایران در ماه ژوئن پایان داد، باعث شد مذاکره‌کنندگان حماس اطمینان یابند که رئیس‌جمهور آمریکا اجازه نخواهد داد اسرائیل بلافاصله پس از آزادی گروگان‌ها دوباره به جنگ بازگردد.

برای این گزارش، رویترز با پنج مقام فلسطینی از جمله سه نفر از حماس، دو مقام ارشد آمریکایی و پنج منبع دیگر آشنا با روند مذاکرات گفت‌وگو کرده است.

به گفته‌ی منبعی در واشنگتن که از موضوع آگاه است، مشاوران ترامپ فرصت را مناسب دیدند تا خشم او از نتانیاهو بر سر حمله به قطر را به اهرم فشاری برای واداشتن نخست‌وزیر اسرائیل به پذیرش چارچوبی برای پایان جنگ غزه تبدیل کنند.

یک مقام ارشد کاخ سفید گفت ترامپ که روابط نزدیکی با کشورهای حوزه‌ی خلیج فارس ــ بازیگران کلیدی در بسیاری از سیاست‌های دیپلماتیک و اقتصادی گسترده‌تر او ــ برقرار کرده، امیر قطر را «دوست خود» می‌داند و از دیدن تصاویر آن حمله در تلویزیون ناخشنود بود. این مقام افزود که آن حادثه به نقطه‌ی عطفی بدل شد که «جهان عرب را حول یک موضع واحد گرد آورد».

به گفته‌ی یک مقام فلسطینی در غزه که در جریان مذاکرات و میانجی‌گری‌ها قرار داشت، وعده‌ی علنی ترامپ مبنی بر این‌که چنین حملاتی از سوی اسرائیل علیه قطر دیگر تکرار نخواهد شد، برای حماس و دیگر بازیگران منطقه‌ای اعتبارآور بود.

یوناتان رینهولد از دپارتمان مطالعات سیاسی دانشگاه بارایلان اسرائیل گفت: «این‌که او به قطر تضمین امنیتی داد که اسرائیل بار دیگر به آن حمله نخواهد کرد، اعتماد حماس را نسبت به پایداری آتش‌بس افزایش داده است.»

به گفته‌ی مقام فلسطینی در غزه، حماس همچنین به یاد داشت که ترامپ علناً دستور توقف درگیری میان ایران و اسرائیل را صادر کرد ــ از جمله زمانی که او در پلتفرم «تروث سوشال» خود خواستار آن شد که هواپیماهای اسرائیلی از اجرای حمله‌ی برنامه‌ریزی‌شده به ایران منصرف شوند و «برگردند و به پایگاه بازگردند»؛ دستوری که تنها چند ساعت پس از اعلام آتش‌بس در جنگ ۱۲روزه‌ی ژوئن صادر شد.

همان مقام افزود: «گرچه این رفتار نمایشی به‌نظر می‌رسد، اما او همان کاری را که می‌گوید انجام می‌دهد.» این موضوع، به گفته‌ی او، نشان داد که ترامپ مایل است اسرائیل را به رعایت آتش‌بس وادارد.

مذاکرات در روز سه‌شنبه به بن‌بست رسیده بود

ترامپ در ۲۹ سپتامبر، هم‌زمان با دیدار نتانیاهو از کاخ سفید، طرح جامع خود را اعلام کرد و حماس چهار روز بعد با شرایطی محدود، موافقت اولیه‌اش را اعلام نمود؛ اقدامی که رئیس‌جمهور آمریکا آن را چراغ سبز تلقی کرد.

به گفته‌ی یکی از مقام‌های آگاه از روند گفت‌وگوها، تا روز سه‌شنبه، مذاکرات درباره‌ی نحوه‌ی اجرای طرح عملاً به بن‌بست رسیده بود؛ به‌ویژه بر سر موضوع‌هایی چون سرعت و دامنه‌ی عقب‌نشینی نیروهای اسرائیلی از غزه، تا حماس بتواند مقدمات گردآوری و آزادی گروگان‌ها را فراهم کند. این منبع افزود که میانجیگران از قطر، مصر و ترکیه نتوانسته بودند گفت‌وگوها را از حالت رکود خارج کنند.

برای شکستن این بن‌بست، به گفته‌ی همان منبع، نخست‌وزیر قطر، شیخ محمد بن عبدالرحمن آل‌ثانی، روز سه‌شنبه تصمیم گرفت شخصاً به شرم‌الشیخ سفر کند؛ در حالی‌که استیو ویتکاف و جرد کوشنر نیز صبح چهارشنبه به آن‌جا پرواز کردند و مذاکرات از حوالی ظهر آغاز شد.

حضور ابراهیم کالین، رئیس سازمان اطلاعات ترکیه، نیز از اهمیت بالایی برخوردار بود؛ زیرا آنکارا روابط نزدیکی با حماس دارد و رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، به‌تازگی با ترامپ دیدار کرده بود ــ دیداری که پس از آن اعلام شد ترامپ از اردوغان خواسته تا در متقاعد کردن حماس برای پذیرش طرح کمک کند.

در دو سال گذشته، حماس همواره تأکید کرده بود که گروگان‌ها را تنها در ازای عقب‌نشینی کامل اسرائیل و پایان قطعی درگیری آزاد خواهد کرد. در مقابل، اسرائیل گفته بود تنها زمانی جنگ را متوقف می‌کند که همه‌ی گروگان‌ها بازگردند و حماس از میان برداشته شود.

در نتیجه، هیچ‌یک از طرفین دقیقاً به خواسته‌ی کامل خود نرسیدند. اسرائیل قرار است در حدود نیمی از نوار غزه برای آینده‌ی قابل پیش‌بینی باقی بماند، در حالی‌که حماس به‌عنوان یک سازمان همچنان پابرجاست و بند مربوط به خلع سلاح این گروه در طرح ترامپ به زمانی بعد موکول شده است. یکی از منابع مطلع از مذاکرات گفت همین پویایی، یعنی نیاز هر دو طرف به دستاوردهای بیشتر، می‌تواند نیروی محرکه‌ای برای ادامه‌ی گفت‌وگوهای آینده باشد.

به گفته‌ی یک مقام ارشد آمریکایی و یک مقام فلسطینی در غزه، یکی از تحولات مهم در جریان مذاکرات، موفقیت میانجیگران در متقاعد کردن حماس بود به این‌که ادامه‌ی نگهداری گروگان‌ها برایش از یک اهرم فشار به باری سنگین تبدیل شده است.

به گفته‌ی مقام فلسطینی یادشده، حماس به این نتیجه رسید که ادامه‌ی گروگان‌گیری باعث تضعیف حمایت جهانی از فلسطینی‌ها می‌شود، و بدون وجود گروگان‌ها، اسرائیل دیگر مشروعیتی برای ازسرگیری جنگ نخواهد داشت.

با این حال، دو تن از مقام‌های حماس به رویترز گفتند این گروه هیچ تضمین کتبی رسمی، با سازوکار اجرایی مشخص، برای اطمینان از آن دریافت نکرده که مرحله‌ی نخست توافق ــ شامل آزادی گروگان‌ها، عقب‌نشینی جزئی نیروهای اسرائیلی و توقف درگیری‌ها ــ حتماً به توافق گسترده‌تری برای پایان کامل جنگ منتهی خواهد شد.

در عوض، حماس به تضمین‌های شفاهی ایالات متحده و میانجیگران ــ مصر، قطر و ترکیه ــ اکتفا کرده است؛ تضمین‌هایی مبنی بر این‌که ترامپ شخصاً اجرای توافق را پیگیری خواهد کرد و اجازه نخواهد داد اسرائیل پس از آزادی گروگان‌ها دوباره عملیات نظامی خود را از سر گیرد. این موضوع را منابع حماس و دو مقام دیگر آگاه از مذاکرات به رویترز گفتند.

یکی از مقام‌های حماس اظهار داشت: «از نظر ما، این توافق به معنای پایان جنگ است.»

قماری که ممکن است نتیجه‌ی معکوس بدهد

به گفته‌ی همان مقام حماس، رهبران این گروه به‌خوبی می‌دانند که قمارشان می‌تواند به شکست بینجامد.

او یادآور شد که پس از آتش‌بس ماه ژانویه نیز توافقی وجود داشت تا آزادی تدریجی گروگان‌ها هم‌زمان با مراحل عقب‌نشینی اسرائیل انجام شود، اما ترامپ در میانه‌ی روند اعلام کرد که حماس باید همه‌ی گروگان‌ها را یک‌باره آزاد کند، وگرنه او توافق را لغو کرده و «جهنم را به راه خواهد انداخت».

چند هفته بعد، آن توافق فروپاشید و ادامه‌ی جنگ به گفته‌ی مقامات بهداشت غزه، به مرگ بیش از ۱۶ هزار فلسطینی دیگر و همچنین محاصره‌ی کامل کمک‌های بشردوستانه از سوی اسرائیل انجامید؛ محاصره‌ای که در نهایت موجب شد نهاد ناظر جهانی بر گرسنگی اعلام کند در نوار غزه «قحطی» حاکم شده است.

به گفته‌ی یکی از دیپلمات‌های منطقه، اسرائیل ممکن است همچنان وسوسه شود به‌طور موردی به مواضع حماس حمله کند، به‌ویژه اگر این گروه یا متحدانش دست به حملاتی نظیر شلیک راکت به خاک اسرائیل بزنند.

با این حال، یکی از مقام‌های حماس گفت فضا این‌بار با آتش‌بس قبلی متفاوت است. او افزود: «گروه احساس می‌کرد اسرائیلی‌ها با جدیت بیشتری برای رسیدن به توافق آمده‌اند، و فشار مشترک مصر، قطر، ترکیه و آمریکایی‌ها بر هر دو طرف مؤثر واقع شده است.»

یکی از منابع مطلع از مذاکرات گفت سفر مورد انتظار ترامپ به خاورمیانه از روز یکشنبه ــ که آن را «تور پیروزی» توصیف کرده‌اند ــ به حفظ و دوام این توافق کمک خواهد کرد، حتی با وجود جزئیات دشواری که هنوز باید درباره‌شان توافق شود. این منبع افزود دعوت عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهور مصر از ترامپ، «حرکتی بسیار هوشمندانه» بود.