نشست بین‌المللی درباره بحران آلودگی پلاستیکی

جنیفر مک‌درموت / آسوشیتدپرس / ۵ اوت ۲۰۲۵

کشورهای جهان روز سه‌شنبه نشستی را در ژنو آغاز کردند تا معاهده‌ای تاریخی با هدف پایان دادن به بحران آلودگی پلاستیکی که بر هر اکوسیستم و هر فرد روی کره زمین تأثیر می‌گذارد، نهایی کنند.

این ششمین نشست مذاکره‌کنندگان است و آن‌ها امیدوارند آخرین نشست باشد. یکی از اختلافات اصلی این است که آیا این معاهده باید شامل کاهش تولید پلاستیک باشد یا خیر. کشورهای قدرتمند تولیدکننده نفت، که اکثر پلاستیک‌ها از سوخت‌های فسیلی تولید می‌شوند، با این موضوع مخالف‌اند. آن‌ها معتقدند بازطراحی، بازیافت و استفاده مجدد می‌تواند مشکل را حل کند، در حالی که برخی کشورها و شرکت‌های بزرگ می‌گویند این اقدامات کافی نیست.

لوئیس وایاس والدیویزو، رئیس کمیته مذاکره‌کننده که هدفش تدوین یک ابزار قانونی الزام‌آور برای مقابله با آلودگی پلاستیکی است، گفت: «ما کاملاً مطمئن هستیم که هیچ‌کس آلودگی پلاستیکی نمی‌خواهد. با این حال، هنوز نتوانسته‌ایم راهی منظم و مؤثر برای توقف آن پیدا کنیم.»

فرصتی برای «پایان دادن به آلودگی پلاستیکی»

وایاس معتقد است این گردهمایی ۱۰ روزه در ژنو می‌تواند نقطه عطفی باشد.

وی که همچنین سفیر اکوادور در بریتانیا است، گفت: «برای اولین بار در تاریخ، جهان در آستانه دستیابی به یک ابزار قانونی الزام‌آور بین‌المللی برای پایان دادن به آلودگی پلاستیکی قرار دارد. ما با یک بحران جهانی مواجه هستیم. آلودگی پلاستیکی به اکوسیستم‌ها آسیب می‌رساند، اقیانوس‌ها و رودخانه‌های ما را آلوده می‌کند، تنوع زیستی را تهدید می‌کند، به سلامت انسان‌ها آسیب می‌رساند و به‌طور ناعادلانه‌ای جوامع آسیب‌پذیر را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این فوریت واقعی است.»

آنجلیک پوپونو، مذاکره‌کننده ارشد اقیانوس برای ۳۹ کشور در حال توسعه جزیره‌ای و ساحلی کوچک، گفت که تنها یک معاهده می‌تواند اقدام جهانی لازم را بسیج کند. او در سیشل، کشور خود، اظهار داشت که پلاستیک ماهی‌هایی که می‌خورند را آلوده می‌کند، در سواحل انباشته می‌شود و اقیانوس را خفه می‌کند و به گردشگری و سبک زندگی آن‌ها آسیب می‌رساند.

او گفت: «این آخرین فرصت جهان برای انجام این کار و انجام آن به‌درستی است. اگر به وظیفه خود عمل نکنیم، یک تراژدی خواهد بود.»

اینگر اندرسن، مدیر اجرایی برنامه محیط‌زیست سازمان ملل متحد، گفت که مسائل پیچیده هستند، اما این بحران «واقعاً در حال افزایش است» و مسیر باریکی برای رسیدن به معاهده وجود دارد. او افزود که بسیاری از کشورها در زمینه بازطراحی محصولات پلاستیکی برای بازیافت و بهبود مدیریت پسماند توافق دارند.

اندرسن گفت: «ما باید راه‌حلی برای این مشکل پیدا کنیم. همه آن را می‌خواهند. هنوز کسی را ندیده‌ام که طرفدار آلودگی پلاستیکی باشد.»

بر اساس گزارش سازمان ملل، سالانه بین ۱۹ تا ۲۳ میلیون تن زباله پلاستیکی وارد اکوسیستم‌های آبی می‌شود که بدون اقدام فوری، این مقدار تا سال ۲۰۴۰ ممکن است ۵۰ درصد افزایش یابد.

اختلافات شدید بر سر محدود کردن تولید پلاستیک

در مارس ۲۰۲۲، ۱۷۵ کشور توافق کردند که تا پایان سال ۲۰۲۴ اولین معاهده قانونی الزام‌آور در مورد آلودگی پلاستیکی را تدوین کنند. این معاهده قرار بود کل چرخه عمر پلاستیک، از جمله تولید، طراحی و دفع را در بر بگیرد.

مذاکرات سال گذشته در کره جنوبی قرار بود دور نهایی باشد، اما در دسامبر به دلیل بن‌بست بر سر کاهش تولید متوقف شد. جهان سالانه بیش از ۴۰۰ میلیون تن پلاستیک جدید تولید می‌کند که بدون تغییر سیاست‌ها، این مقدار تا سال ۲۰۴۰ ممکن است حدود ۷۰ درصد افزایش یابد.

حدود ۱۰۰ کشور خواستار محدود کردن تولید و همچنین رسیدگی به پاکسازی و بازیافت هستند. بسیاری گفته‌اند که رسیدگی به مواد شیمیایی سمی ضروری است.

پاناما در کره جنوبی تلاشی را برای گنجاندن موضوع تولید در معاهده رهبری کرد. دبرا سیسنروس، مذاکره‌کننده، گفت که در ژنو نیز این کار را ادامه خواهند داد، زیرا به شدت به رسیدگی به آلودگی در مبدأ اعتقاد دارند، نه فقط از طریق اقدامات پایین‌دستی مانند مدیریت پسماند.

او گفت: «اگر اکنون از این جاه‌طلبی عقب‌نشینی کنیم، خطر پذیرش توافقی را داریم که از نظر سیاسی مناسب است، اما از نظر زیست‌محیطی ناکارآمد است.»

حدود ۳۰۰ شرکت عضو ائتلاف تجاری برای معاهده جهانی پلاستیک — شرکت‌هایی مانند والمارت، کوکاکولا، پپسی‌کو و لورئال — از کاهش تولید همراه با افزایش بازیافت و استفاده مجدد حمایت می‌کنند. این ائتلاف شامل شرکت‌های بزرگ مواد غذایی، نوشیدنی و خرده‌فروشی است که خواستار یک معاهده مؤثر و الزام‌آور با قوانین جهانی هستند تا از مشکلات ناشی از رویکردهای متفاوت در کشورهای مختلف جلوگیری کنند.

برخی کشورهای تولیدکننده پلاستیک و نفت و گاز به شدت با محدودیت‌های تولید مخالف‌اند. عربستان سعودی، بزرگ‌ترین صادرکننده یک نوع پلاستیک رایج، رهبری این گروه را بر عهده دارد و معتقد است اگر جهان آلودگی پلاستیکی را مدیریت کند، تولید پلاستیک مشکلی ایجاد نخواهد کرد.

موضع ایالات متحده در مورد معاهده

ایالات متحده از محدودیت‌های جهانی تولید یا ممنوعیت برخی محصولات پلاستیکی یا افزودنی‌های شیمیایی به آن‌ها حمایت نمی‌کند.

وزارت امور خارجه آمریکا اعلام کرد که از مفادی برای بهبود جمع‌آوری و مدیریت پسماند، بهبود طراحی محصول و ترویج بازیافت و استفاده مجدد حمایت می‌کند.

این وزارتخانه در بیانیه‌ای به آسوشیتدپرس گفت: «برای موفقیت مذاکرات، این توافق باید با هدف حفاظت از محیط‌زیست در برابر آلودگی پلاستیکی باشد و باید اهمیت پلاستیک‌ها در اقتصادهای ما را به رسمیت بشناسد.»

این دیدگاه مشابه نظر صنعت پلاستیک است که می‌گوید محدودیت تولید می‌تواند پیامدهای ناخواسته‌ای مانند افزایش هزینه‌های پلاستیک داشته باشد و مواد شیمیایی بهتر است در جای دیگری تنظیم شوند.

چین، ایالات متحده و آلمان در تجارت جهانی پلاستیک از نظر صادرات و واردات پیشرو هستند، بر اساس انجمن صنعت پلاستیک.

مذاکره‌کنندگان تا کجا پیش خواهند رفت؟

برای گنجاندن هر پیشنهادی در معاهده، همه کشورها باید توافق کنند. برخی کشورها می‌خواهند فرآیند را تغییر دهند تا در صورت لزوم، تصمیم‌گیری با رأی‌گیری انجام شود. هند، عربستان سعودی، ایران، کویت و دیگران با این موضوع مخالف‌اند و استدلال می‌کنند که اجماع برای یک معاهده مؤثر حیاتی است.

مذاکره‌کنندگان در حال بررسی گزینه‌های انتخابی یا انصرافی برای برخی مفاد هستند تا از بن‌بست جلوگیری کنند. بیورن بیلر، هماهنگ‌کننده بین‌المللی شبکه حذف آلاینده‌های بین‌المللی، گفت که این کار به معنای معاهده‌ای بدون قدرت اجرایی یا تعهدات خواهد بود که ارزش کمی دارد. سیسنروس گفت که اگر با دقت طراحی شود، این گزینه می‌تواند زمینه مشترکی ایجاد کند.

تریسی کمپبل، معاون اجرایی شرکت پلاستیک و مواد شیمیایی لیوندلباسل و نایب‌رئیس کمیته اجرایی شورای جهانی پلاستیک، گفت که از مذاکره‌کنندگان خواهد خواست «راهی برای توافق بر سر چند موضوع پیدا کنند و کار را شروع کنند» و سپس از آنجا پیش بروند.

او پیشنهاد کرد که مسائلی مانند بازطراحی محصول، الزامات محتوای بازیافتی و تأمین مالی جمع‌آوری پسماند، مرتب‌سازی پسماند و فناوری‌های بازیافت مورد توجه قرار گیرند.

در مقابل، سازمان صلح سبز (گرین‌پیس) در ژنو خواستار کاهش حداقل ۷۵ درصدی تولید پلاستیک تا سال ۲۰۴۰ خواهد بود.

گراهام فوربس، که رهبری هیئت گرین‌پیس را بر عهده دارد، گفت: «ما هرگز نمی‌توانیم با بازیافت از این مشکل خارج شویم.»

هزاران نفر در حال مشارکت

نمایندگان اکثر کشورها، صنعت پلاستیک و کسب‌وکارهایی که از پلاستیک استفاده می‌کنند، فعالان محیط‌زیست، دانشمندان، رهبران بومی و جوامعی که از آلودگی پلاستیکی آسیب دیده‌اند، در ژنو حضور دارند. حدود ۸۰ وزیر دولت در مذاکراتی که ۱۰ روز طول خواهد کشید — طولانی‌ترین جلسه تاکنون — شرکت می‌کنند و قرار است تا ۱۴ اوت به پایان برسد.

فرانکی اورونا، مدیر اجرایی انجمن ملل بومی در تگزاس، در تمام جلسات مذاکره حضور داشته است. او گفت که زمین، آب و هوای بومیان در اثر استخراج سوخت‌های فسیلی و تولید پلاستیک با استفاده از مواد شیمیایی خطرناک آلوده می‌شود.

او گفت: «ما احساس می‌کنیم که باید حضور داشته باشیم تا به آن‌ها نشان دهیم و بگوییم چه کسانی واقعاً از بحران پلاستیک آسیب می‌بینند.»