قطر چگونه به آتش‌بس اسرائیل و ایران کمک کرد

آدام راسگون / نیویورک تایمز / ۲۴ ژوئن ۲۰۲۵

پیش از نیمه‌شب دوشنبه، مقامات قطری گروهی از روزنامه‌نگاران را در اتاقی به رنگ بنفش گردهم آوردند تا به حمله موشکی ایران به یک پایگاه بزرگ نظامی ایالات متحده در صحرای اطراف پایتخت قطر، دوحه، اعتراض کنند.

ماجد الانصاری، سخنگوی وزارت امور خارجه قطر، اعلام کرد که کشورش حق پاسخگویی به این حمله را که چند ساعت پیش رخ داده بود، برای خود محفوظ می‌دارد. در عین حال، او خواستار کاهش تنش در جنگ جدید بین اسرائیل و ایران و مذاکرات برای آتش‌بس شد.

اما به نظر می‌رسد که قطر پیش‌تر برای کمک به برقراری آتش‌بس اقدام کرده بود و به‌صورت مخفیانه با متحدان آمریکایی اسرائیل و دولت ایران در پشت صحنه در ارتباط بود.

صنم وکیل، مدیر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در چتم هاوس، گفت: «این اتفاق نشان می‌دهد که قطر می‌تواند ضربه‌ای را تحمل کند اما عمل‌گرا باشد.»

پس از آنکه ایالات متحده به نفع اسرائیل مداخله کرد و صبح یکشنبه سایت‌های هسته‌ای ایران را بمباران کرد، ایران با حمله به پایگاه امدادی العدید در قطر پاسخ داد.

به گفته سرگرد ژنرال شایق مسفر الحجری، معاون رئیس ستاد مشترک عملیات قطر، این کشور از پیش می‌دانست که حمله‌ای به این پایگاه برنامه‌ریزی شده و تقریباً تمام موشک‌های شلیک‌شده به این سایت رهگیری شدند.

روز سه‌شنبه، وزارت امور خارجه قطر سفیر ایران در دوحه را احضار کرد اما هیچ اقدام تنبیهی علیه ایران اعلام نکرد.

به گفته نیکلاس هاپتون، که بین سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۵ سفیر بریتانیا در قطر بود، تغییر سریع رویکرد دولت قطر از دفاع از حق پاسخگویی به ایفای نقش میانجی، نشان‌دهنده نوعی «طراحی هماهنگ» بود.

در حالی که قطر و دیگر کشورهای خلیج فارس طی دو هفته گذشته شاهد گسترش جنگ اسرائیل-ایران بودند، نگران بودند که تشدید تنش ممکن است منجر به هدف قرار گرفتن منابع انرژی استراتژیک آنها توسط ایران شود، که منبع حیاتی درآمدشان را تهدید می‌کند.

دولت ایران ممکن است پایگاه قطر را هدفی با ریسک کمتر نسبت به دیگر گزینه‌های منطقه‌ای در نظر گرفته باشد، اگر قصد داشته باشد تشدید تنش را به حداقل برساند و به روابط رو به بهبود خود با دیگر کشورهای عربی خلیج فارس در سال‌های اخیر آسیب نزند.

امارت ثروتمند قطر به طور کلی روابط نزدیک‌تری با ایران نسبت به اکثر کشورهای خلیج فارس حفظ کرده است. همچنین از زمان آغاز جنگ در غزه در اکتبر ۲۰۲۳، نقش برجسته‌ای در میانجیگری بین اسرائیل و حماس، گروه شبه‌نظامی فلسطینی مورد حمایت ایران، ایفا کرده است.

اگر ایران به کشور دیگری در خلیج فارس حمله می‌کرد، ممکن بود با مشکلات پیچیده‌تری مواجه شود.

ستاد ناوگان پنجم نیروی دریایی ایالات متحده در بحرین و تأسیسات نفتی عربستان سعودی نیز می‌توانستند هدف قرار گیرند. اما روابط دیپلماتیک ایران با این دو کشور خلیجی هنوز جدید و نسبتاً شکننده است.

امارات متحده عربی یکی از بزرگ‌ترین شرکای تجاری ایران است و پیوند حیاتی ایران با اقتصاد جهانی را در حالی که با تحریم‌های طولانی‌مدت غربی مواجه است، فراهم می‌کند. احتمال پرواز موشک‌ها بر فراز دبی، کلان‌شهر پرزرق‌وبرق امارات، می‌توانست همسایه‌ای را که ایران به آن وابسته است، بیگانه کند.

به گفته سه دیپلمات آگاه از این موضوع که به شرط ناشناس ماندن درباره دیپلماسی حساس صحبت کردند، مقامات قطری به نمایندگی از دولت ترامپ با ایران وارد گفت‌وگو شدند. آنها گفتند که آقای ترامپ به امیر قطر، شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، گفته بود که اسرائیل پیشنهاد آتش‌بس آمریکایی را تأیید کرده است.

دیپلمات‌ها گفتند که رئیس‌جمهور آمریکا از قطر خواسته بود تا ایران را به پذیرش این پیشنهاد ترغیب کند. نخست‌وزیر قطر، شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، سپس در تماسی با رهبری ایران تا اواخر دوشنبه ایران را متقاعد کرد که پیشنهاد آتش‌بس را بپذیرد.

یک مقام ارشد کاخ سفید، که به دلیل عدم مجوز برای بحث عمومی درباره مذاکرات، خواستار ناشناس ماندن بود، گفت که امیر قطر در گفت‌وگوهای آتش‌بس نقش ایفا کرده است.

آتش‌بس صبح زود سه‌شنبه اجرایی شد و تا غروب به نظر می‌رسید که پایدار مانده است.

هاپتون، دیپلمات سابق بریتانیایی، گفت که مدیریت بحران توسط قطر نشان‌دهنده ارزشی است که این امارت ثروتمند خلیجی برای رابطه‌اش با ایالات متحده قائل است.

او گفت: «ترامپ خواستار کاهش تنش بود و قطر توانست به او در این زمینه کمک کند.»

یکی از ستون‌های سیاست خارجی قطر حفظ رابطه نزدیک با ایالات متحده است و مقامات قطری اغلب از فرصت‌ها برای اثبات این موضوع به دولت آمریکا استفاده می‌کنند که می‌توانند متحد استراتژیک در اهداف مهم سیاست خارجی آمریکا باشند.

با ارتشی کوچک، قطر به ایالات متحده وابسته است تا سپر امنیتی برایش فراهم کند. عربستان سعودی و امارات متحده عربی، کشورهای قدرتمند همسایه، گاه‌به‌گاه مواضع خصمانه‌ای علیه قطر اتخاذ کرده‌اند.