گزارش سالانه عفو بین‌الملل:

بحران جهانی حقوق بشر به خاطر «اثر ترامپ»

هشدار عفو بین‌الملل درباره بحران جهانی حقوق بشر همزمان با  شتاب‌ یافتن روندهای مخرب به خاطر «اثر ترامپ»

•  گزارش سالانه، گسترش تدریجی رویه‌های اقتدارگرایانه و سرکوب‌ شدید مخالفت‌ها در سراسر جهان را نمایان می‌کند
•  صد روز نخست ریاست‌جمهوری ترامپ، پسرفت‌های جهانی در سال ۲۰۲۴ و روندهای معیوب ریشه‌دار قدیمی را شدت بخشیده است
•  قصور جهانی در رسیدگی به نابرابری‌ها، فروپاشی اقلیمی و تحولات فناوری، نسل‌های آینده را به خطر انداخته است
•  تشدید رویه‌های اقتدارگرایانه و نابودی حقوق بین‌الملل، اموری اجتناب‌ناپذیر نیستند: مردم در برابر حملات به حقوق بشر ایستاده‌اند و خواهند ایستاد؛ دولت‌ها می‌توانند عدالت بین‌المللی را محقق سازند و باید این کار را انجام دهند

عفو بین‌الملل امروز و همزمان با انتشار گزارش سالانه خود با عنوان «وضعیت حقوق بشر در جهان» هشدار داد که کارزار ضدحقوقی دولت ترامپ، به روندهای زیان‌بار از پیش موجود شتاب بخشیده و با تضعیف حفاظت‌های بین‌المللی حقوق بشر، جان میلیاردها نفر در سراسر جهان را به خطر انداخته است.

عفو بین‌الملل در ارزیابی خود از وضعیت ۱۵۰ کشور جهان اعلام کرد این «اثر ترامپ» آسیب‌های وارد شده از سوی دیگر رهبران جهان در طول سال ۲۰۲۴ را به شکل مضاعفی تشدید کرده، دهه‌ها تلاش سخت‌کوشانه برای توسعه و پیشبرد حقوق بشر جهانی برای همگان را تضعیف کرده و فرورفتن بشریت در عصری جدید از خشونت و بی‌رحمی، آمیخته به رویه‌های اقتدارگرایانه و طمع‌ورزی شرکت‌های بزرگ، را تسریع کرده است.

انیس کالامار، دبیرکل عفو بین‌الملل گفت: «سال‌ به ‌سال ما درباره خطرات عقب‌نشینی از حقوق بشر هشدار داده‌ایم. اما رویدادهای دوازده ماه گذشته، به‌ویژه نسل‌کشی اسرائیل علیه فلسطینی‌ها در غزه که به صورت زنده پخش شد، به‌وضوح نشان داد وقتی که قدرتمندترین دولت‌ها، حقوق بین‌الملل را کنار می‌گذارند و نهادهای چندجانبه را نادیده می‌گیرند، جهان تا چه اندازه می‌تواند برای بسیاری از مردم جهنمی شود. در این بزنگاه تاریخی، در زمانه‌ای که قوانین و رویه‌های اقتدارگرایانه در سراسر جهان، به نفع اقلیتی اندک رو به گسترش است، دولت‌ها و جامعه مدنی باید با فوریت برای بازگرداندن بشریت به سمت مسیری امن‌تر اقدام کنند.»

گزارش «وضعیت حقوق بشر در جهان»، سرکوب‌های خشن و گسترده علیه مخالفت‌ها، تشدید فاجعه‌بار درگیری‌های مسلحانه، اقدامات ناکافی برای رسیدگی به فروپاشی اقلیمی، و گسترش واکنش‌های منفی جهانی علیه حقوق مهاجران، پناهجویان، زنان، کودکان دختر و افراد جامعه همجنسگرا، دوجنسگرا، فراجنسیتی و بیناجنسی (ال‌جی‌بی‌تی‌آی) را مستندسازی کرده است. وضعیت هر یک از این حوزه‌ها در سال پرتلاطم ۲۰۲۵، وخامت بیشتری خواهد یافت، مگر این‌که چرخشی جهانی روی دهد.

انیس کالامار افزود: «صد روز از آغاز دومین دوره ریاست‌جمهوری‌ دونالد ترامپ گذشته، اما او تنها بی‌اعتنایی کامل خود به حقوق بشر جهانی را نشان داده است. دولت او با شتاب و عامدانه، نهادها و ابتکارهای حیاتی آمریکایی و بین‌المللی را که برای ساختن جهانی امن‌تر و عادلانه‌تر طراحی شده بودند، هدف قرار داده است. حمله همه‌جانبه او به مفاهیم چندجانبه‌گرایی، حق پناهندگی، عدالت نژادی و جنسیتی، سلامت جهانی و اقدامات حیاتی اقلیمی، آسیب‌های شدید وارد شده به این اصول و نهادها را تعمیق کرده و دیگر رهبران و جنبش‌های ضدحقوق بشری را نیز بیش‌ از پیش جسور کرده تا در این تهاجم با او همره شوند.»

او ادامه داد: «اما باید روشن بگوییم: این بیماری ریشه بسیار عمیق‌تری از اقدامات رئیس‌جمهور ترامپ دارد. سال‌هاست که شاهد گسترش خزنده رویه‌های اقتدارگرایانه در میان دولت‌های مختلف در سراسر جهان هستیم، با رهبران جاه‌طلب یا منتخب که آگاهانه به ماشین‌های ‌تخریب بدل شده‌اند. در حالی‌که آن‌ها ما را به سوی عصری تازه از بی‌ثباتی و بی‌رحمی می‌کشانند، همه کسانی که به آزادی و برابری باور دارند، باید خود را برای مقابله با حملات فزآینده و افراطی به قوانین بین‌الملل و حقوق بشر جهانی آماده کنند.»

گسترش قوانین، سیاست‌ها و رویه‌های اقتدارگرایانه که آزادی بیان، آزادی تشکل‌یابی و آزادی تجمع مسالمت‌آمیز را هدف قرار داده‌اند و عفو بین‌الملل آن‌ها در سال ۲۰۲۴ مستندسازی کرده است، در کانون واکنش‌های جهانی علیه حقوق بشر قرار داشت. دولت‌ها در سراسر جهان تلاش کردند با ممنوع کردن رسانه‌ها، منحل یا تعلیق کردن سازمان‌های مردم‌نهاد و احزاب سیاسی، زندانی‌کردن منتقدان با اتهامات بی‌اساس «تروریسم» یا «افراط‌گرایی»، و همچنین جرم‌انگاری فعالیت مدافعان حقوق بشر، کنشگران محیط‌زیست، معترضان همبستگی با غزه و سایر دگراندیشان؛ از پاسخ‌گویی بگریزند، قدرت خود را تثبیت کنند و با ایجاد رعب و وحشت، بر مردم حکومت کنند.

نیروهای امنیتی در چندین کشور از بازداشت‌های خودسرانه و گسترده و ناپدیدسازی‌ قهری برای سرکوب نافرمانی مدنی استفاده کردند و به قوای قهریه غالبا بیش از حد مجاز و گاهی به صورت مرگبار متوسل شدند. مقامات بنگلادش برای سرکوب اعتراضات دانشجویی دستور «شلیک به محض رؤیت» صادر کردند که منجر به کشته‌شدن نزدیک به هزار نفر شد. در موزامبیک نیز نیروهای امنیتی پس از برگزاری انتخاباتی مناقشه‌برانگیز، شدیدترین سرکوب سال‌های اخیر را علیه اعتراضات به‌راه انداختند که دست‌کم ۲۷۷ نفر کشته بر جای گذاشت.

ترکیه ممنوعیت‌های فراگیر بر تجمعات اعمال کرد و همچنان از قوای قهریه غیرقانونی و بدون تمایز علیه معترضان مسالمت‌آمیز استفاده می‌کند. با این حال، قدرت مردم در کره جنوبی پیروز شد: زمانی که رئیس‌جمهور یون سوک یئول برخی از موازین حقوق بشر را به حالت تعلیق درآورد و حکومت نظامی اعلام کرد، اعتراضات گسترده مردمی سراسری به کناره‌گیری او از قدرت و لغو آن تدابیر منجر شد.

درگیری‌های مسلحانه، قصورهای مکرر را برجسته ساختند

با گسترش یا تشدید درگیری‌ها، نیروهای دولتی و گروه‌های مسلح با بی‌پروایی تمام مرتکب جنایات جنگی و دیگر نقض‌های جدی حقوق بین‌الملل بشردوستانه شدند؛ نقض‌هایی که زندگی میلیون‌ها انسان را ویران کرد.

عفو بین‌الملل در گزارشی تاریخی، نسل‌کشی اسرائیل علیه فلسطینی‌ها در غزه و این‌که نظام آپارتاید اسرائیل و اشغال غیرقانونی این رژیم در کرانه باختری به طور فزاینده‌ای خشونت‌بار شده است را مستند‌سازی کرد. در همین حال، روسیه در سال ۲۰۲۴ بیش از سال قبل غیرنظامیان اوکراینی را کشت، به حملات خود علیه زیرساخت‌های غیرنظامی ادامه داد و بازداشت‌شدگان را تحت شکنجه و ناپدیدسازی قهری قرار داد.

نیروهای حمایت سریع در سودان، علیه زنان و دختران خشونت جنسی گسترده‌ای اعمال کردند؛ اعمالی که مصداق جنایات جنگی و احتمالا جنایات علیه بشریت به شمار می‌رود. در همین حال، شمار آوارگان داخلی ناشی از جنگ داخلی دو ساله سودان به ۱۱ میلیون نفر، یعنی بیشتر از هر نقطه دیگر جهان رسید. با این حال، این درگیری، به جز از سوی برخی بازیگران فرصت‌طلب که از این بحران برای نقض تحریم تسلیحاتی دارفور سواستفاده کردند، تقریبا با بی‌تفاوتی کامل جهانی مواجه شد.

در میانمار، روهینجایی‌ها همچنان با حملات نژادپرستانه مواجه بودند که باعث شد بسیاری از آنان، ناچار به ترک خانه‌های خود در ایالت راخین شوند. کاهش گسترده کمک‌های خارجی از سوی دولت ترامپ، این وضعیت را وخیم‌تر کرده است؛ به گونه‌ای که بیمارستان‌ها در اردوگاه‌های پناهجویان در تایلند تعطیل شده‌اند، مدافعان حقوق بشرِ گریخته از میانمار در معرض خطر اخراج قرار گرفته‌اند، و برنامه‌هایی را که به مردم برای بقا در شرایط منازعه کمک می‌کنند، به مخاطره انداخته است.

تعلیق اولیه کمک‌های خارجی ایالات متحده همچنین بر خدمات بهداشتی و حمایت از کودکانی که در اردوگاه‌های بازداشت در سوریه به ‌زور از خانواده‌هایشان جدا شده‌اند تاثیر گذاشت. این قطع ناگهانی کمک‌ها باعث تعطیلی برنامه‌های نجات‌بخش در یمن نیز شده است، از جمله برنامه‌هایی مانند درمان سوتغذیه برای کودکان، مادران باردار و شیرده، پناهگاه‌های امن برای بازماندگان خشونت مبتنی بر جنسیت، و خدمات بهداشتی برای کودکانی که از بیماری‌هایی مانند وبا و سایر بیماری‌ها رنج می‌برند.

انیس کالامار گفت: «عفو بین‌الملل مدت‌هاست نسبت به استانداردهای دوگانه‌ای که نظم جهانی مبتنی بر قوانین را تضعیف می‌کنند، هشدار می‌دهد. در سال ۲۰۲۴، پیامدهای این عقب‌گردی که تاکنون مهار نشده است، از غزه گرفته تا جمهوری دموکراتیک کنگو، به ژرفایی تازه رسید. جامعه جهانی که با قصور در دفاع یکپارچه و برابر از حاکمیت قانون، زمینه‌ساز این آشفتگی شده، اکنون باید مسئولیت آن را بر عهده بگیرد.»

او ادامه داد: «بهای این قصورها بسیار گزاف است؛ این یعنی از بین رفتن آن سازوکارهای حیاتیِ حفاظتی که پس از وحشت‌های هولوکاست و جنگ جهانی دوم برای پاسداشت کرامت انسان بنا شدند. با وجود تمام کاستی‌هایش، نابود کردن نظام چندجانبه‌گرایی راه‌حل نیست؛ بلکه باید درباره آن بازاندیشی کرد و آن را تقویت نمود. با این حال، پس از آن‌که این نظام در سال ۲۰۲۴ بیش از پیش آسیب دید، اکنون به‌نظر می‌رسد دولت ترامپ مصمم است با ارّه‌برقی به جان بقایای همکاری چندجانبه بیفتد تا جهانی را بر پایه‌ی دکترین معامله‌محوریِ آغشته به طمع، خودخواهی بی‌رحمانه، و سلطه‌ی اقلیتی اندک بازسازی کند.»

دولت‌ها، بی‌خیال نسل‌های آینده شده‌اند

گزارش «وضعیت حقوق بشر در جهان» شواهد روشنی ارائه کرده که نشان می‌دهد جهان با قصورهای جمعی در مقابله با بحران اقلیمی، رفع نابرابری‌های روزافزون و مهار قدرت فزاینده‌ی شرکت‌های بزرگ، نسل‌های آینده را به زیستی هرچه سخت‌تر و وخیم‌تر محکوم کرده است.

نشست تغییرات اقلیمی COP29 با حضور بی‌سابقه‌ی لابی‌گران سوخت‌های فسیلی که مانع پیشرفت در مسیر کنار گذاشتن منصفانه این منابع شدند، فاجعه‌بار بود؛ در حالی‌که ثروتمندترین کشورها، کشورهای کم‌درآمد را تحت فشار قرار دادند تا به توافق‌هایی ناچیز و تحقیرآمیز در زمینه تامین مالی اقلیمی تن دهند. تصمیم بی‌ملاحظه‌ی ترامپ، رییس‌جمهور آمریکا برای ترک توافق اقلیمی پاریس، توام با شعار تکراری او، «حفاری کن، فقط حفاری کن»، نه ‌تنها این قصور‌ها را تشدید کرده، بلکه ممکن است دیگر کشورها را نیز به پیروی از این مسیر خطرناک ترغیب کند.

انیس کالامار گفت: «سال ۲۰۲۴ گرم‌ترین سال ثبت‌شده در تاریخ بود و نخستین سالی که دمای زمین از ۱.۵ درجه سانتی‌گراد بالاتر از سطح پیشاصنعتی فراتر رفت. سیلاب‌هایی که آسیای جنوبی و اروپا را تخریب کردند، خشکسالی‌هایی که جنوب آفریقا را ویران کردند، آتش‌سوزی‌هایی که بخش‌های گسترده‌ای از جنگل‌های آمازون را به خاکستر تبدیل کردند، و طوفان‌هایی که در آمریکا خرابی به بار آوردند، بهای انسانی هنگفت گرمایش جهانی، حتی در همین سطح کنونی، را آشکار کردند. با آن‌که پیش‌بینی می‌شود در قرن حاضر دمای زمین تا ۳ درجه افزایش یابد، کشورهای ثروتمند به‌خوبی می‌دانند همان‌طور که آتش‌سوزی‌های اخیر کالیفرنیا به‌روشنی نشان داد، آن‌ها از بلایای طبیعیِ فزاینده و مهارنشدنی در امان نخواهند بود، اما آیا دست به اقدام خواهند زد؟»

در سال ۲۰۲۴، در پی تورم گسترده، ضعف در نظارت بر شرکت‌های بزرگ، سو‌استفاده‌ی فراگیر مالیاتی، و افزایش بدهی‌های ملی، فقر شدید و نابرابری، هم درون کشورها و هم بین آن‌ها، عمیق‌تر شد. با این حال، بسیاری از دولت‌ها و جنبش‌های سیاسی با بهره‌گیری از گفتمان نژادپرستانه و بیگانه‌هراسانه، مهاجران و پناهجویان را به‌عنوان مقصر جرم و رکود اقتصادی معرفی کردند. در همین حال، با وجود آن‌که بانک جهانی نسبت به خطر «دهه‌ای از دست‌رفته» در روند کاهش فقر جهانی هشدار داد، شمار میلیاردرها و میزان ثروت آنان افزایش یافت.

در سایه حملات فزاینده به برابری جنسیتی و هویت جنسیتی افراد، آینده برای بسیاری از زنان، کودکان دختر و افراد جامعه ال‌جی‌بی‌تی‌آی تیره‌تر از پیش به‌نظر می‌رسد. طالبان محدودیت‌های به‌مراتب سخت‌گیرانه‌تری بر حضور زنان در عرصه عمومی افغانستان اعمال کرده‌اند، و در همان حال، مقامات جمهوری اسلامی ایران سرکوب وحشیانه خود علیه زنانی را که به حجاب اجباری تن نمی‌دهند، تشدید کرده‌اند. در مکزیک و کلمبیا هم گروه‌هایی از زنان که در جست‌وجوی عزیزان ناپدیدشده‌ی خود هستند، با انواع تهدیدها و حملات مواجه شده‌اند.

مالاوی، مالی و اوگاندا اقداماتی برای جرم‌انگاری یا حفظ ممنوعیت روابط هم‌جنس‌گرایانه رضایتمندانه میان بزرگسالان انجام دادند، در حالی‌که گرجستان و بلغارستان با الگوبرداری از روسیه، سرکوب آن‌چه «تبلیغ ال‌جی‌بی‌تی‌آی» خوانده می‌شود را در پیش گرفتند. دولت ترامپ نیز با برچیدن تلاش‌ها برای مقابله با تبعیض، حملات بی‌امان به حقوق افراد ترنس‌جندر، و قطع بودجه برنامه‌های بهداشت، آموزش، توانمندسازی و دیگر خدمات حمایتی برای زنان و دختران در سراسر جهان، به واکنش‌های جهانی علیه عدالت جنسیتی دامن می‌زند.

دولت‌ها با قصور در تنظیم و نظارت موثر بر فناوری‌های نوین، سواستفاده از ابزارهای نظارتی، و تثبیت تبعیض و نابرابری از طریق استفاده‌ی فزاینده از هوش مصنوعی، نسل‌های کنونی و آینده را بیش‌ از پیش آسیب‌پذیر کرده‌اند.

شرکت‌های فناوری مدت‌هاست که به تسهیل رویه‌های تبعیض‌آمیز و اقتدارگرایانه کمک کرده‌اند، اما رئیس‌جمهور ترامپ این روند را تشدید کرده است. او شبکه‌های اجتماعی را به عقب‌نشینی از سازوکارهای حفاظتی تشویق کرده، از جمله تصمیم متا برای حذف سیستم راستی‌آزمایی مستقل، و آن‌ها را به پایبندی بیشتر به مدل کسب‌وکاری سوق داده که زمینه‌ساز گسترش محتوای نفرت‌افکن و خشونت‌آمیز است. هم‌سویی دولت ترامپ با میلیاردرهای فناوری همچنین این خطر را در پی دارد که دروازه‌های ورود به عصری از فساد گسترده، اطلاعات نادرست، مصونیت از مجازات، و تسلط شرکت‌های بزرگ بر قدرت دولتی گشوده شود.

انیس کالامار گفت: «از نشاندن میلیاردرهای دنیای فناوری در ردیف‌های ویژه مراسم تحلیف گرفته تا اعطای دسترسی بی‌سابقه به ساختار حکومتی ایالات متحده برای ثروتمندترین مرد جهان، به‌نظر می‌رسد که رییس‌جمهور ترامپ قصد دارد متحدان فرصت‌طلب و شرکت‌محورش را بدون کوچک‌ترین توجهی به حقوق بشر یا حتی حاکمیت قانون، آزادانه رها کند تا هر چه می‌خواهند انجام دهند.»

تلاش‌های حیاتی برای حفظ عدالت بین‌المللی

با وجود مخالفت‌های فزاینده از سوی کشورهای قدرتمند با عدالت بین‌المللی، که امسال با تحریم‌های بی‌شرمانه دولت ترامپ علیه دادستان دیوان کیفری بین‌المللی شدت بیشتری یافت، نهادهای عدالت بین‌المللی و سازوکارهای چندجانبه همچنان در مسیر تلاش برای پاسخ‌گویی در بالاترین سطوح قدم برداشته‌اند و دولت‌های جنوب جهانی نقش پیشگام را در شروع چندین ابتکار مهم ایفا کرده‌اند.

دیوان کیفری بین‌المللی (ICC) برای شماری از مقام‌های بلندپایه دولتی و رهبران گروه‌های مسلح در اسرائیل، غزه، لیبی، میانمار و روسیه حکم بازداشت صادر کرد. سازمان ملل نیز گامی مهم در جهت مذاکره برای یک معاهده‌ی ضروری درباره جنایت علیه بشریت برداشت، و ماه گذشته هم فیلیپین در اقدامی مشابه، رودریگو دوترته، رئیس‌جمهور پیشین این کشور را بر اساس حکم این دیوان به اتهام جنایت علیه بشریت از نوع قتل بازداشت کرد.

دیوان بین‌المللی دادگستری (ICJ) در پرونده‌ای که آفریقای جنوبی بر اساس کنوانسیون منع نسل‌کشی علیه اسرائیل اقامه کرده بود، سه دستور موقت صادر کرد و در یک نظر مشورتی اعلام کرد که اشغال سرزمین‌های فلسطینی از جمله اورشلیم شرقی به دست اسرائیل، غیرقانونی است. مجمع عمومی سازمان ملل نیز قطعنامه‌ای را به تصویب رساند که از اسرائیل می‌خواهد به اشغال خود پایان دهد. همچنین، در ژانویه ۲۰۲۵، هشت کشور از جنوب جهانی، مجموعه‌ای متعهد به جلوگیری از انتقال سلاح به اسرائیل و پاسخ‌گو کردن این کشور در قبال نقض قوانین بین‌المللی را با عنوان «گروه لاهه» تشکیل دادند.

انیس کالامار گفت: «ما از تلاش‌های کشورهایی مانند آفریقای جنوبی و نهادهای عدالت بین‌المللی که در برابر دولت‌های قدرتمندِ مصمم به تضعیف حقوق بین‌الملل، ایستادگی می‌کنند، حمایت و قدردانی می‌کنیم. این کشورها و نهادها با به چالش کشیدن مصونیت از مجازات، الگویی برای تمام جهان ارائه می‌دهند. حملات فزاینده‌ای که در ماه‌های اخیر علیه دیوان کیفری بین‌المللی شاهد بوده‌ایم، نشان می‌دهد که این نهاد به یکی از میدان‌های اصلی نبرد در سال ۲۰۲۵ تبدیل شده است. همه دولت‌ها باید از تمام توان خود برای حمایت از عدالت بین‌المللی، پاسخ‌گو کردن عاملان جنایات و محافظت از دیوان کیفری بین‌المللی و کارکنان آن در برابر تحریم‌ها استفاده کنند.»

او ادامه داد: «با وجود چالش‌های سهمگین، نابودی حقوق بشر امری اجتناب‌ناپذیر نیست. تاریخ مملو است از نمونه‌هایی که مردم شجاع توانسته‌اند بر رویه‌های استبدادی غلبه کنند. در سال ۲۰۲۴، مردم چندین کشور رهبران ضدحقوق بشر را در پای صندوق‌های رأی کنار زدند، و میلیون‌ها نفر در سراسر جهان صدای اعتراض خود را علیه بی‌عدالتی بلند کردند. بنابراین روشن است: فرقی نمی‌کند چه کسی در برابر ما بایستد، ما باید و قطعا خواهیم توانست در برابر رژیم‌های بی‌پروا و سودمحور که در پی سلب حقوق انسانی از مردم هستند، مقاومت کنیم. جنبش گسترده و تزلزل‌ناپذیر ما همواره در ایمان مشترک‌مان به کرامت ذاتی و حقوق بشر برای همه‌ی انسان‌های این سیاره، متحد باقی خواهد ماند.»

* لینک گزارش سالانه حقوق بشر ایران به فارسی

* لینک گزارش سالانه حقوق بشر جهان به انگلیسی

* لینک بیانیه مطبوعاتی عفو بین‌الملل به فارسی

* لینک بیانیه مطبوعاتی عفو بین‌الملل به انگلیسی