دویچه وله: وزرات خارجه ایران با انتشار بیانیه‌ای تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را “پایان‌یافته” اعلام کرد. آمریکا مخالف برداشتن این تحریم‌هاست و با فعال‌کردن “مکانیزم ماشه” در صدد جلوگیری از پایان تحریم‌های تسلیحاتی ایران است.

وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران روز یکشنبه ۲۷ مهر (۱۸ اکتبر) تحریم تسلیحاتی شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه ایران را “پایان‌یافته” اعلام کرد. در بیانیه وزارت خارجه آمده است: «از امروز، همه محدودیت‌های انتقالِ اقلام تسلیحاتی به و از جمهوری اسلامی ایران و همچنین اقدامات و خدمات مالی مرتبط با آن و تمامی ممنوعیت‌‌های ورود یا عبور از قلمرو دولت‌های عضو ملل متحد که پیش از این علیه برخی از شهروندان و مسئولین نظامی ایران تحمیل شده بودند، به صورت خودکار خاتمه یافت.»

وزارت خارجه ایران هم‌چنین گفته است، طبق توافق‌نامه “برجام”، “اختتام قطعی و بدون قید و شرط محدودیت‌های تسلیحاتی و ممنوعیت‌های مسافرتی مستلزم هیچگونه تصویب قطعنامه‌ی جدیدی نیست و هیچ نیازی به صدور بیانیه و یا هیچ اقدام دیگری از سوی شورای امنیت ملل متحد ندارد”.

تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل پس از ارجاع پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت در سال ۲۰۰۶ میلادی (۱۳۸۶ خورشیدی) - در دوره ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد - و با تصویب اولین قطعنامه شورای امنیت علیه ایران آغاز گشت.

قطعنامه ۱۷۴۷، نخستین مصوبه شورای امنیت علیه جمهوری اسلامی بود که در مارس ۲۰۰۷ (اسفند ۱۳۸۶) به تصویب رسید و سرآغاز تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران شد. این تحریم‌ها به تدریج تا تصویب قطعنامه ۱۹۲۹ در ژوئن ۲۰۱۰ ادامه یافت.

بیشترین تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران با تصویب قطعنامه ۱۹۲۹ شورای امنیت اعمال شد. طبق این قطعنامه‌ها، کشورهای عضو سازمان ملل از فروش هر گونه اسلحه تهاجمی و دفاعی و  یا آموزشی به ایران و یا خرید از آن کشور منع شدند.

تحریم‌های تسلیحاتی تنها بخشی از تحریم‌های مندرج و مصوب در این قطعنامه‌ها بودند، بقیه تحریم‌ها حوزه‌های اقتصاد و امور مالی و بانکی و صنعتی را دربر می‌گرفت. در بیانیه وزارت خارجه جمهوری اسلامی آمده است که ایران اکنون می‌تواند سلاح و تجهیزات را بدون محدودیت قانونی و “براساس نیازهای دفاعی خود” بدست آورد.

ایران با این “دستاورد” چه می‌تواند بکند؟

حسن روحانی و اعضای دولت او از مدت‌ها پیش در انتظار  روز ۱۸ اکتبر و پایان تحریم تسلیحانی ایران به عنوان یکی از “دستاوردهای برجام” بودند. روحانی از چند روز پیش، فرارسیدن چنین روزی را به مردم تبریک گفته بود. او هفته گذشته در یکی از جلسات دولت گفت: «آن‌هایی که می‌گویند “برجام برای ما چه کرده است؟”، بدانند که این یکی از کارهای برجام است و تحریم تسلیحاتی را برداشت. از یکشنبه می‌توانیم اسلحه‌مان را به هر کسی که می‌خواهیم بفروشیم و از هرکس هم که می‌خواهیم اسلحه بخریم.»

جواد ظریف نیز در نخستین ساعت پس از پایان مهلت مقرر در قطعنامه ۲۲۳۱ درباره تحریم تسلیحاتی ایران، در توئیتی نوشت: «از امروز جمهوری اسلامی ایران می‌‌تواند هرگونه سلاح و تجهیزات لازم را، از هر منبعی، بدون محدودیت قانونی و صرفاً براساس نیازهای دفاعی خود تهیه کند و همچنین می‌تواند بر مبنای سیاست‌‌های خود تسلیحات دفاعی صادر کند.»

حسام‌الدین آشنا مشاور رسانه‌ای حسن روحانی حتی ادعا کرده، “حملات روزهای اخیر به رئیس جمهور برای در سایه‌قرار دادن و حاشیه‌راندن یکی دستاوردهای برجام، یعنی پایان تحریم تسلیحاتی ایران بوده است”. آشنا در تويیتی نوشت: «نکند این همه فحاشی‌ها و تهدیدها برای به حاشیه راندن واقعیتی به نام “شکسته شدن حصر تسلیحاتی ایران” باشد.»

اشاره حسام‌الدین آشنا از جمله به مجتبی ذوالنوری، نماینده و رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس است که چند روز پیش گفته بود، اکثریت قاطع ملت به کمتر از “عزل و مجازات” حسن روحانی راضی نیستند. او خطاب به روحانی گفت “اگر ملاک رای اکثریت مردم باشد، خامنه‌ای باید دستور دهد هزار بار شما را اعدام کنند”.

اما ایران برای بهره‌گیری از این “دستاورد” برجام، مشکلات جدی دارد و به‌نظر می‌رسد رفع تحریم‌های تسلیحاتی احتمالا حاصل چندانی برای ایران نخواهد داد.

مشکل نخست مخالفت آمریکا با پایان تحریم‌های تسلیحاتی ایران است. آمریکا مخالف برداشتن این تحریم‌هاست و از هفته‌ها پیش با فعال‌کردن “مکانیزم ماشه” در صدد جلوگیری از پایان تحریم‌های تسلیحاتی ایران است. هر چند تلاش‌های آمریکا در شورای امنیت برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران ناموفق بود، اما این کشور گفته با حربه تحریم مانع از آن خواهد شد که ایران بتواند از کشورهای دیگر تجهیزات نظامی بخرد.

مشکل دوم جمهوری اسلامی بی‌پولی است. تحریم‌های یکجانبه آمریکا به ویژه در حوزه صادرات نفت و امور بانکی، ایران را از نظر اقتصادی و مالی و بانکی چنان فلج کرده که نه پولی برای خرید تسلیحات دارد و نه راهی  نقل و انتقال بانکی.

با این‌حال احتمالا روسیه و چین مایلند به ایران تجهیزات نظامی بفروشند. روسیه در ماه سپتامبر اعلام کرد که پس از انقضای تحریم‌های تسلیحانی، همکاری نظامی خود را با تهران گسترش خواهد داد. پکن نیز هم از آمادگی برای فروش سلاح به ایران پس از ۱۸ اکتبر خبر داده است.

معاملات تسلیحاتی روسیه و چین با ایران اگر انجام گیرد، احتمالا به صورت مبادله نفت در ازای دریافت تسلیحات خواهد بود. اما این همکاری‌ها برای چین و روسیه بدون هزینه نخواهد بود و این کشورها با فشارهای آمریکا و اسرائیل و متحدان منطقه‌ای آنها روبرو خواهند شد.

در مورد فروش تسلیحات نیز باید گفت، ایران تاکنون تنها تامین‌کننده اسلحه و مهمات برای گروه‌های نیابتی خود در منطقه بوده و این کار نیز بدون دریافت پول و به هزینه مردم ایران انجام ‌شده و ادامه دارد. گروه‌هایی مانند حزب‌الله لبنان نه تنها تسلیحات رایگان، بلکه دیگر هزینه‌های زندگی و فعالیت خود را نیز از ایران دریافت می‌کنند.