واژه جشن يك واژه بسيار كهن ايرانى است كه از ريشه يز (yaz) به معنى نيايش و پرستش گرفته شده است؛ يعنى جشن، واژه اى است دينى كه از زمان هاى بسيار كهن در ايران رايج بوده و منشأ آن ستايش و سپاسگزارى براى كسب يك پيروزى و يا ايجاد يك تحول اجتماعى است.
زمستان و سرماى سخت آن براى انسان نخستين اهريمن شكست ناپذير بود تا اينكه هورمزد گشايشى كرد و به زمينيان فديه اى بخشيد، كه در اين باره ملل گوناگون داستان ها و افسانه هاى متفاوتى دارند.
ايرانيان نخستين نيز بنا بر افسانه اى كشف آتش را به هوشنگ، شاه پيشدادى نسبت داده اند وى كه روزى با همراهان خود به شكار رفته بود بر سر راه خود مارى ديد و براى كشتن آن سنگى پرتاب كرد كه بر اثر برخورد آن با سنگى ديگر جرقه اى جهيد و خار و خاشاك اطراف را شعله ور كرد.
نشد مار كشته و ليكن ز راز
پديد آمد آتش از آن سنگ باز
پيروزى هوشنگ بر اهريمن مار، كه مظهر و همريشه مرگ است، براى ايرانيان پيروزى بسيار بزرگى به حساب مى آمد، پس براى كشفى با اين اهميت، جشنى به بزرگى سده برپا داشتند. سده جشن آتش افروزى است براى كاهش نيروى اهريمن تا از سرما كاسته شود.
ز هوشنگ ماند آن سده يادگار
بسى باد چون او دگر شهريار
البته براى برپايى سده روايت هاى گوناگونى ذكر شده است. در باب روز برگزارى اين جشن، ابوريحان در التفهيم مى گويد: اين روز، روزى است كه تنها ۵۰ روز و ۵۰ شب تا نوروز باقى است كه در مجموع صد روز تا آغاز رويش فرصت باقى است كه خود يكى از بن مايه هاى نامگذارى سده است. روايت ديگر درباره اين جشن آن است كه از اين روز (۱۰ بهمن) تا روز گردآورى غله تنها صد روز باقى است.
چون معمولاً در نواحى معتدل گندم و جو در روز پنجاهم نوروز حاصل مى دهد.
در روايت ديگر ۱۰ بهمن روزى است كه ۱۰۰ روز از آغاز زمستان بزرگ كه بر طبق تقسيمات ايرانيان پنج ماه بود و از يكم آبان شروع مى شود و تا پايان اسفندماه ادامه داشت گذشته است كه غالباً سرما در آن روز به بالاترين حد خود مى رسد. از همين رو آن را شب گزنه نيز ناميدند.
در برخى روايات گفته شده كه در اين روز عدد اولاد آدم به صد رسيد و از آن رو آن را سده ناميدند گروهى ديگر بر اين عقيده اند كه واضع اين جشن كيومرث بود و او را صد فرزند از دختر و پسر بود كه چون به سن رشد رسيدند جشنى بزرگ فراهم كرد و آن را سده ناميد. در تمام اين افسانه ها از تولد گرفته تا آتش، نشانه هايى از آفرينش و بخشش آفريدگار است و سده اوج قدردانى و شكرگزارى از آفريدگار محسوب مى شود. درباره چگونگى برگزارى اين جشن بيرونى در التفهيم اين گونه آورده است: ايرانيان در اين شب آتش مى افروزند تا در ميان اين شعله ها دفع مضرات كنند و براى اين كار همه مردم به هميارى مى خيزند تا نيروى متحدى در برابر اهريمن باشند.
ردپاى برگزارى باشكوه اين جشن بر جاى جاى تاريخ باستانى _ اسلامى مان از ساسانيان گرفته تا غزنويان باقى است كه بيان قسمتى از اجراى باشكوه آن به همت «مرد آويج زيارى» خالى از لطف نيست. او فرمان داد تا بر دو جانب زاينده رود و پشته هاى اطراف آن توده هاى بزرگى از خار و هيزم گرد آورند، شهر و گنبدها و مناره ها را با شمع و مشعل آراسته و تنه هاى توخالى نخل ها را به خار و خاشاك انباشتند، بوته هاى افروخته خار را به پاى پرندگان بسته و در سياهى شب رها كردند و خوان بزرگى آراستند. وى مى خواست اين جشن، باشكوه هر چه تمام تر برگزار شود.
امسال هم سده از راه مى رسد، اما براى ما معنايى به جز صد سال فراموشى، صد سال تاريخ غبار گرفته، صد سال تنهايى اسطوره هامان در ميان كتاب هاى ورق نخورده، صد سال انتظار براى به خاطر آوردن رشادت هاى پهلوانان و قهرمانان اساطيرى ندارد. براى آتشى با پيشينه مان نياز به آتش افروزى نيست، تنها نگاهى به شعله هاى سركش بخارى و شومينه ها و يادى از فريدون و هوشنگ و آرش همراه با تكرار اين معنا كه پيشينه ما شناسنامه ماست، فعلاً كافى است.


سمانه بالا محله
روزنامه ايران


تصاويری از مراسم سده در سال ٨٣ در باغ کوشک ورجاوند واقع در کیلومتر ۱۴ جاده کرج



بخش‌هایی از گات‌ها توسط سه موبد زرتشتی قرائيت می‌شود.



با تاریک شدن هوا، مراسم نیایش و رقص شادمانی آغاز می‌گردد.