عصر ایران؛ مهرداد خدیر- «کم کم به نقطه ای خواهیم رسید که جایی برای استبداد پیام نباشد.» این سخن رییس جمهور روحانی را می توان فنی ترین بخش از اظهارات او در جشنواره ارتباطات دانست. اما در عین حال سوء تفاهم خیز است چون ممکن است این ذهنیت را ایجاد کند که انگیزه سیاسی در آن مستتر است.

اگر چه اقتضای ریاست جمهوری، سیاست مداری و سیاست ورزی و بیان سخنان سیاسی است اما در این عبارت خاص اتفاقا آنچه آقای روحانی گفته صرفا بیان یک واقعیت در علم ارتباطات نهفته است. هر چند که تعبیر پایان « انحصار پیام» درست تر به نظر می رسید. چرا که «استبداد» در مقابل «آزادی» قرار می گیرد حال آن که در اینجا بحث «بازار پیام» و امکان تبادل مطرح است.

در سال ۱۹۶۴ مک لوهان در یک پیش بینی ژول ورنی گفته بود ۵۰ سال دیگر عصر الکترونیک فراگیر فرامی رسد. ۵۰ سال پس از آن همین سال ۲۰۱۴ میلادی است که در آن قرار داریم. اما این اتفاق ۲۴ سال پیش و در ۱۹۹۰ رخ داد. همان که مک لوهان پیش‌بینی کرده بود:

«در عصر الکترونیک فراگیر یک سیستم مرکزی عصبی یا اینترنت، تمام اهالی کره زمین را در بر می‌گیرد و با جابه‌جایی آنی و مداوم اطلاعات در تمام کره زمین پدیده جهش اطلاعات رخ می‌دهد. این جهان بزرگ روز به روز کوچک‌تر خواهد شد. گویی انسان‌ها در یک قبیله جهانی یا در یک دهکده بزرگ زندگی می‌کنند. ارتباطات در دهکده جهانی بیشتر حالت میان فردی خواهد شد.»

در نیمه اول دهه ۹۰ پخش مستقیم ماهواره ای کل آسیا را پوشش می‌داد. در سال ۹۴ وب سایت یاهو راه افتاد و با اتصال سامانه‌های ملی به جهانی عملا دهکده جهانی شکل گرفت.

در میانه‌های همان دهه ۹۰ پیش بینی شد تا ۳۰ سال دیگر پدیده ای به نام «بازار پیام» یا «مسیج بازار» شکل می‌گیرد. جالب این که در کتب زبان اصلی ارتباطات هم کلمه «بازار» آمده که ریشه فارسی دارد و نه «مارکت».

بازار پیام در واقع مرحله بعد از دهکده جهانی است. اکنون روشن‌تر می‌شود که رییس جمهور چه می‌خواهد بگوید. «نقطه‌ای که کم کم به آن می‌رسیم که در آن استبداد (انحصار) پیام نباشد» در واقع همان بازار پیام است که در پی دهکده جهانی رخ می‌نماید و در واقع آقای روحانی می‌خواهد بگوید خود را برای عرضه متاع‌تان در این بازار آماده کنید. بازاری که هم اینک نیز تا اندازه‌ای به راه افتاده است.

منظور از بازار پیام این است که همه می‌توانند «فرستنده» پیام باشند نه این که فرستندگی در اختیار قلیلی باشد و سهم اکثریت تنها گیرندگی.

دکتر محسنیان‌راد سال‌ها پیش در برنامه تلویزیونی «تیراژه» در شبکه چهارم سیما می‌گفت تا چند ده سال دیگر شاهد انقلاب زبانی و هوش مصنوعی خواهیم بود و مشکل زبان در ارتباطات حل خواهد شد و با دستگاه‌های بسیار کوچک به اندازه تلفن همراه می‌توان با تلویزیون ارتباط برقرار کرد.

این که رییس جمهور می‌گوید دوران تریبون‌های یک طرفه تمام شده نیز بیان یک واقعیت از علم ارتباطات است. این که دوران مخاطب دوره ارسطویی که مات و مبهوت گوش فرا می‌داد یا صرفا گیرنده و مصرف‌کننده بود تمام می‌شود و عصر «ارتباط‌گیر گزینش‌گر» فرا می‌رسد یا فرا رسیده است.

در بازار پیام مخاطب به مشتری تبدیل می‌شود و حق انتخاب دارد و با زبان دکتر محسنیان‌راد در این بازار «حجره‌ها از عمق بزرگ می‌شوند نه از دهانه».

همان گونه که آدمی از کهکشان ارتباط شفاهی وارد کهکشهان گوتنبرگ (عصر چاپ و ارتباط نوشتاری) شد و بعد با اختراع رادیو پا به کهکشان مارکونی گذاشت در پی دهکده جهانی نیز بازار پیام شکل می‌گیرد که به انحصار پایان می‌دهد و اتفاقا همان گونه که رییس جمهور گفته است می‌تواند فرصت باشد نه تهدید.

در واقع روحانی به منتقدانی که درون کوپه‌ها و واگن‌های قطار نشسته‌اند و دارند درباره نحوه مقابله با گسترش ارتباطات بحث می‌کنند یادآوری می‌کند که خود قطار به سوی بازار پیام در حرکت است و به آن ایستگاه که برسد این محدودیت‌ها به کار نمی‌آید و باید به فکر چینش غرفه خودشان در این بازار باشند.