آمریکا و اروپا خواستار همکاری فوری ایران شدند

فرانسوا مورفی / خبرگزاری رویترز / ۱۸ نوامبر ۲۰۲۵

سه قدرت بزرگ اروپایی و ایالات متحده، پیش‌نویس قطعنامه‌ای را به نشست این هفته شورای حکام ۳۵ عضوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ارائه کرده‌اند که خواستار دریافت پاسخ و دسترسی از ایران درباره سایت‌های هسته‌ای بمباران‌شده و ذخایر اورانیوم غنی‌شده این کشور است.

دیپلمات‌ها می‌گویند این پیش‌نویس که روز سه‌شنبه از سوی فرانسه، بریتانیا، آلمان و آمریکا ارائه و توسط رویترز رؤیت شده، به احتمال زیاد روز چهارشنبه به تصویب خواهد رسید. این اقدام در پی گزارش تند و انتقادی آژانس درباره ایران است که هفته گذشته برای کشورهای عضو ارسال شد.

در آن گزارش آمده است که تهران هنوز اجازه ورود بازرسان به سایت‌های هسته‌ای که در ماه ژوئن توسط اسرائیل و ایالات متحده بمباران شده بودند را نداده و ارائه توضیحات درباره ذخایر اورانیوم «مدت‌هاست که به تأخیر افتاده است».

ایران هنوز وضعیت آن دو سایت یا وضعیت آن ذخایر را – شامل موادی با غنای تا ۶۰ درصد، که بسیار نزدیک به سطح حدود ۹۰ درصد مورد نیاز برای تولید سلاح هسته‌ای است – به آژانس اطلاع نداده است.

در متن پیش‌نویس آمده است: «ایران باید بدون تأخیر اطلاعات دقیق درباره حسابرسی مواد هسته‌ای و تأسیسات هسته‌ای تحت پادمان در ایران را در اختیار آژانس قرار دهد و تمام دسترسی‌های لازم را برای راستی‌آزمایی این اطلاعات اعطا کند.»

هشدار ایران درباره اقدام تلافی‌جویانه

پیش‌نویس این قطعنامه بسیار محتاطانه‌تر از قطعنامه ماه ژوئن است که اندکی پیش از حمله اسرائیل صادر شده بود و ایران را در آستانه نقض تعهدات قرار می‌داد، اما ایران هشدار داده است که به هرگونه قطعنامه‌ای که آن را هدف قرار دهد، پاسخ خواهد داد.

نمایندگی ایران در آژانس روز جمعه در شبکه «ایکس» نوشت: «در صورت تصویب این پیش‌نویس، روند مثبت همکاری میان ایران و آژانس به‌طور اجتناب‌ناپذیر و منفی تحت تأثیر قرار خواهد گرفت.» این هیئت تلاش برای تصویب قطعنامه را «اشتباهی بزرگ» خواند.

ایران و آژانس در سپتامبر از توافقی خبر داده بودند که قرار بود زمینه ازسرگیری کامل بازرسی‌ها و حسابرسی از اورانیوم غنی‌شده ایران را فراهم کند، اما تهران بعداً اعلام کرد که این توافق بی‌اعتبار است.

دیپلمات‌های غربی پیش‌تر گفته بودند که پیش‌نویس اساساً جنبه فنی دارد و دستورالعمل‌های تازه‌ای به آژانس برای گزارش‌دهی درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران پس از پایان دوره مأموریت ۱۰ ساله سال ۲۰۱۵ – سال توافق هسته‌ای – ارائه می‌کند.

با این حال، متن پیش‌نویس تنها شامل نکوهش ایران به دلیل همکاری ضعیف و دعوت به راه‌حل دیپلماتیک – که ظاهراً اشاره‌ای به احتمال گفت‌وگو با آمریکا دارد – نبود، بلکه همچنین خواستار اجرای «پروتکل الحاقی» از سوی ایران شد؛ پروتکلی که اختیارات آژانس را گسترش می‌دهد.

نظارت گسترده‌تر و بازرسی‌های مداخله‌گرانه

اجرای پروتکل الحاقی که ایران در سال ۲۰۰۳ آن را امضا کرد اما هرگز به تصویب نرساند، یکی از ارکان اصلی توافق ۲۰۱۵ بود؛ توافقی که در برابر محدودیت‌های شدید بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران، تحریم‌ها را لغو کرد.

پروتکل الحاقی به آژانس امکان نظارت گسترده‌تر و عمیق‌تر بر فعالیت‌های هسته‌ای یک کشور را می‌دهد؛ از جمله قدرت انجام بازرسی‌های سرزده از سایت‌های اعلام‌نشده.

توافق ۲۰۱۵ پس از خروج ایالات متحده از سوی رئیس‌جمهور دونالد ترامپ در سال ۲۰۱۸ از هم فروپاشید. ایران نیز در واکنش، محدودیت‌ها از جمله اجرای پروتکل الحاقی را کنار گذاشت.

در پیش‌نویس آمده است: «(شورای حکام) از ایران می‌خواهد که دقیقاً مطابق مفاد پروتکل الحاقی که در ۱۸ دسامبر ۲۰۰۳ امضا کرده است عمل کند و این اقدام را بدون تأخیر اجرا نماید.»

پیش‌نویس همچنین از آژانس خواسته در گزارش‌های خود جزئیات بیشتری ارائه کند، از جمله محل نگهداری ذخایر اورانیوم ایران و موجودی سانتریفیوژهای غنی‌سازی اورانیوم.

آژانس پس از توقف اجرای پروتکل الحاقی از سوی ایران در سال ۲۰۲۱ نظارت بر موجودی سانتریفیوژهای ایران را از دست داد. در حال حاضر آژانس تنها اختیار نظارت بر سانتریفیوژهای موجود در سایت‌های اعلام‌شده غنی‌سازی ایران را دارد، سایت‌هایی که در حملات نظامی اسرائیل و آمریکا تخریب شده یا آسیب جدی دیده‌اند.