ترامپ جنگنده‌های F-35 به عربستان خواهد فروخت

کارون دمیرجیان / نیویورک تایمز / ۱۷ نوامبر ۲۰۲۵

رئیس‌جمهور ترامپ روز دوشنبه اعلام کرد که قصد دارد جنگنده‌های F-35 را به عربستان سعودی بفروشد، علیرغم نگرانی‌ برخی از مقام‌های امنیت ملی دولت او که هشدار داده‌اند چنین معامله‌ای می‌تواند فرصتی برای چین ایجاد کند تا به فناوری پیشرفته این جنگنده‌ها دست پیدا کند.

ترامپ در جمع خبرنگاران حاضر در دفتر بیضی شکل کاخ سفید گفت: «ما این کار را انجام خواهیم داد، ما F-35 خواهیم فروخت.» او افزود که سعودی‌ها «می‌خواهند این جنگنده‌ها را بخرند، آن‌ها متحدی فوق‌العاده برای ما بوده‌اند.»

اعلام تصمیم ترامپ در آستانه سفر محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، به کاخ سفید صورت گرفت؛ سفری که نخستین سفر او به ایالات متحده در بیش از هفت سال گذشته است. انتظار می‌رود ولیعهد، که عملاً حاکم عربستان است، و مقام‌های آمریکایی درباره خرید ۴۸ فروند جنگنده F-35 توسط عربستان و همچنین احتمال یک توافق دفاعی متقابل گفتگو کنند.

جنگنده‌های F-35 عمدتاً توسط پیمانکار دفاعی لاکهید مارتین ساخته می‌شوند؛ شرکتی که سالانه بین ۱۵۰ تا ۱۹۰ فروند از این هواپیماهای جنگی را تولید می‌کند. حدود ۲۰ کشور مالک یا خریدار این جنگنده‌ها هستند. بنا بر قراردادهای اخیر، قیمت هر فروند از این هواپیماها بسته به مدل، حدود ۸۰ میلیون تا ۱۱۰ میلیون دلار است.

مطالعه‌ای که اداره حسابرسی دولت آمریکا در سال ۲۰۲۴ منتشر کرد نشان داد که هزینه نگهداری یک ناوگان از این جنگنده‌ها ــ که برای چندین دهه خدمت طراحی شده‌اند ــ می‌تواند بسیار بیشتر از هزینه خرید اولیه باشد.

عربستان سعودی مدت‌هاست بزرگ‌ترین خریدار تسلیحات آمریکایی محسوب می‌شود. با این حال، رفتار این کشور در عرصه بین‌المللی باعث شده برخی در دولت آمریکا نسبت به پیامدهای امنیت ملیِ ارائه‌ی دسترسی کامل به حساس‌ترین فناوری‌های پنهان‌کار (استلث) آمریکا به ریاض، محتاط باشند.

گزارش اخیر آژانس اطلاعات دفاعی آمریکا، وابسته به پنتاگون، هشدار داد که چین ممکن است در صورت نهایی شدن فروش F-35 به عربستان به فناوری این جنگنده‌ها دست یابد، زیرا ریاض و پکن دارای یک شراکت امنیتی هستند.

مقام‌ها همچنین هشدار داده‌اند که این فروش می‌تواند بر «برتری نظامی کیفی» اسرائیل در منطقه تأثیر بگذارد؛ اسرائیل تنها کشوری در خاورمیانه است که هم‌اکنون جنگنده‌های F-35 در زرادخانه‌اش دارد. اسرائیل تلاش کرده دولت ترامپ را تشویق کند تا توافقی برای عادی‌سازی روابط با عربستان میانجی‌گری کند؛ هدفی که پیش از حمله مرگبار حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳، نشانه‌هایی از پیشرفت داشت.

سال‌های خونین جنگ در غزه تا حد زیادی چشم‌انداز چنین توافقی را از بین برده است. به نظر نمی‌رسد دولت ترامپ فروش F-35 را مشروط به برقراری روابط دیپلماتیک میان عربستان و اسرائیل کرده باشد. همچنین نشانه‌ای وجود ندارد که عربستان قصد داشته باشد به‌زودی روابط خود با اسرائیل را عادی‌سازی کند؛ به‌ویژه با توجه به خشم گسترده اعراب نسبت به جنگ اسرائیل در غزه.

برخی از قانون‌گذاران جمهوری‌خواه نسبت به پیشبرد فروش F-35 بدون عادی‌سازی روابط عربستان با اسرائیل ابراز نگرانی کرده‌اند. این موضوع را مشاورانی که در جریان گفتگوهای داخلی بوده‌اند ــ و به شرط ناشناس ماندن صحبت کرده‌اند ــ مطرح کرده‌اند. لابی آیپک نیز در نبود چنین شرطی، اعضای کنگره را به مخالفت با این فروش تشویق می‌کند.

طبق قانون، کنگره می‌تواند فروش را متوقف کند، حتی اگر دولت ترامپ آن را تأیید کند. اما با وجود مجموعه‌ای از اعتراض‌ها به رفتار عربستان در سال‌های اخیر ــ خصوصاً اقدامات ولیعهد ــ قانون‌گذاران تاکنون موفقیت ناچیزی در محدود کردن معاملات تسلیحاتی داشته‌اند. از سوی دیگر، ترامپ نشان داده که مایل است مسیرهای قانونی را برای پیشبرد معاملات دور بزند.

در سال ۲۰۱۹، دولت نخست ترامپ با استناد به اختیارات اضطراری رئیس‌جمهور، از حق نظارت کنگره عبور کرد تا فروش تسلیحاتی به ارزش ۸.۱ میلیارد دلار به عربستان، امارات متحده عربی و چند کشور دیگر را نهایی کند. چند هفته بعد، ترامپ قطعنامه‌های دوحزبی که با هدف توقف بخشی از این فروش‌ها تصویب شده بود را وتو کرد.

در آن زمان، قانون‌گذاران هر دو حزب از قتل جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار واشینگتن‌پست که در سال ۲۰۱۸ در کنسولگری عربستان در استانبول توسط مأموران این کشور به قتل رسید، خشمگین بودند. بعداً نهادهای اطلاعاتی آمریکا اعلام کردند که ولیعهد دستور این ترور را تأیید کرده بود.

قانونگذاران همچنین به طور فزاینده‌ای از ولیعهد به دلیل بمباران عربستان سعودی در طول جنگ داخلی یمن ناامید شده‌اند، جنگی که سازمان‌های حقوق بشری آن را به دلیل وخیم‌تر کردن بحران انسانی فلج‌کننده فعلی مقصر می‌دانند.

دموکرات‌ها هر از گاهی درباره نقض حقوق بشر توسط عربستان هشدار داده‌اند. با این حال، در دوران دولت بایدن، حتی برخی از منتقدان سرسخت عربستان آماده بودند تا به تلاش کاخ سفید برای بازتنظیم روابط با ریاض ــ از طریق گفتگو درباره عادی‌سازی روابط با اسرائیل، پیمان دفاعی متقابل و کمک به راه‌اندازی برنامه هسته‌ای غیرنظامی عربستان ــ فرصت بدهند.

انتظار می‌رود دموکرات‌ها با برنامه ترامپ برای فروش جنگنده‌های F-35 به عربستان مخالفت کنند. اما علیرغم تردیدهای برخی از اعضای این حزب، چندین جمهوری‌خواه ارشد ــ از جمله سناتور جیم ریش از آیداهو، رئیس کمیته روابط خارجی سنا ــ احتمالاً از این اقدام حمایت کنند، زیرا پیش‌تر نیز از تلاش‌های ترامپ برای فروش تسلیحات پیشرفته به عربستان با هدف مقابله با ایران پشتیبانی کرده‌اند.