هم‌اکنون ۱۰۰ نفر در ایران با خطر اعدام روبه‌رو هستند

فاطمه جمالپور،
گابریل واینیگر (خبرنگار اسرائیل)،
لوئیز کالاگان (خبرنگار ایالات متحده)
روزنامه ساندی تایمز / یکشنبه  ۳۱ اوت ۲۰۲۵

زنان بند ۲۰۹ زندان اوین تهران از میان آوار سلول‌های خود راه باز می‌کردند و با احتیاط پا بر پیکر هم‌بندی‌هایشان می‌گذاشتند که بی‌جان بر زمین افتاده بودند. تاریخ ۲۳ ژوئن بود و اسرائیل تازه بدنام‌ترین زندان جمهوری اسلامی را بمباران کرده بود.

مطهره گونه‌ای، دانشجوی ۲۸ ساله دندانپزشکی که ده روز پیش‌تر به دلیل انتقاد از حکومت ایران بازداشت شده بود، تمام شب بیدار مانده و به صدای انفجارها گوش می‌داد.

او در گفت‌وگویی تلفنی از تهران، جایی که موقتاً با قرار وثیقه آزاد شده است، گفت: «با خودم گفتم: همین است. مُردم. همین‌جا دفن می‌شوم.»

ساندی تایمز به طور مستقل تأیید کرده است که پیش از حمله، به یکی از نگهبانان اوین هشدار اولیه داده شده بود. او همراه با تعدادی از همکارانش محل را ترک کرد، اما زندانیان و سایر کارکنان را تخلیه نکرد.

فردای آن روز جنگ پایان یافت. اسرائیل و ایران با میانجیگری ایالات متحده و قطر به توافق آتش‌بس رسیدند. طی ۱۲ روز نبرد، اسرائیل شماری از برجسته‌ترین دانشمندان هسته‌ای ایران را کشت، سامانه‌های پدافندی‌اش را نابود کرد و همراه با آمریکا تأسیسات هسته‌ای را هدف قرار داد ـ در حالی که ایران اسرائیل را با بارانی از موشک‌های بالستیک زد. بنا به اعلام مقامات ایرانی، در اوین ۸۰ نفر از جمله زندانیان و خانواده‌هایشان، همچنین نگهبانان و دیگر کارکنان کشته شدند.

اما برای بازماندگان، این واقعه آغازی بود بر کارزار انتقام‌گیری حکومت ـــ که به نظر می‌رسد حمله به زندان را دستاویزی برای سرکوب زندانیان قرار داده است. وکلا بیم دارند که بیش از ۱۰۰ نفر اکنون با خطر اعدام روبه‌رو باشند.

یک وکیل حقوق بشری در تهران که نخواست نامش فاش شود، گفت: «روحیه انتقام‌جویی بر قوه قضائیه غلبه کرده است. یکی از قضات به من گفت: “ژنرال‌ها و مسئولان ما کشته شده‌اند و ما باید انتقام بگیریم.” او حتی اجازه نداد حرفی بزنم.»

مطهره گونه‌ای، ۲۸ ساله، دانشجوی دندانپزشکی و زندانی سیاسی

به گفته این وکیل، دستگاه قضایی حکم‌های اعدام را به شکل غیرمعمولی سریع و بدون روند دادرسی تأیید می‌کند. برخی از متهمان به جاسوسی برای اسرائیل در ابتدا صرفاً به دلیل شرکت در اعتراضات طرفدار دموکراسی زندانی شده بودند، اما اکنون به پای چوبه دار فرستاده می‌شوند «بی‌آنکه هیچ مدرکی علیه آنان وجود داشته باشد؛ تنها بر اساس پرونده‌های ساختگی مأموران امنیتی و اعترافاتی که زیر شکنجه گرفته شده است».

زندان اوین در سطح بین‌المللی بیش از هر چیز نماد خشونت و قساوت حکومت ایران شناخته می‌شود: زندانی فوق امنیتی که به شکنجه و بدرفتاری با بازداشت‌شدگان شهرت دارد. در میان زندانیان آن، چهره‌های شناخته‌شده‌ای همچون نازنین زاغری رتکلیف، شهروند ایرانی-بریتانیایی که در سال ۲۰۲۲ پس از شش سال آزاد شد، و نرگس محمدی، برنده جایزه صلح نوبل، حضور داشته‌اند.

اما برای مخالفان ایرانی، اوین کانون مبارزه با حکومت است: جایی که زندانیان سیاسی گرد هم می‌آیند تا مطالعه و بحث سیاسی کنند و نسل‌های تازه‌ای از فعالان و رهبران را پرورش دهند. درست همان‌گونه که زندان «روبن آیلند» در نزدیکی کیپ‌تاون به مرکز سازمان‌دهی سیاسی علیه آپارتاید بدل شد، زندانیان سیاسی سابق در ایران با غرور از «دانشگاه اوین» یاد می‌کنند.

پیش از حمله اسرائیل، این زندان تا حدی به دست خود زندانیان اداره می‌شد. آنها مانع می‌شدند زندانیانی که به اعدام محکوم شده‌اند، توسط نگهبانان برده شوند. برجسته بودن بسیاری از زندانیان و توجه بین‌المللی به آنان، نوعی حفاظت در برابر حکومت ایجاد کرده بود.

در سال ۲۰۲۲، در جریان اعتراضات سراسری که پس از کشته شدن مهسا امینی، دختر جوان کُرد، به دست «گشت ارشاد» آغاز شد، زندانیان از پشت دیوارهای اوین شعار «مرگ بر دیکتاتور» سر دادند و دست به اعتراض زدند ـ حتی زمانی که نیروهای امنیتی با گاز اشک‌آور و گلوله جنگی به آنان حمله کردند.

زندانیان سیاسی دست به اعتصاب غذا زدند، نامه‌هایی را مخفیانه به رسانه‌ها رساندند و از پوشیدن حجاب سر باز زدند.

سپیده قُلیان، نویسنده و فعال کارگری ۳۰ ساله که شش سال را در رفت‌وآمد میان اوین و آزادی گذرانده، گفت وقتی قضاتی که حکم اعدام زندانیان سیاسی را امضا کرده بودند به زندان می‌آمدند، او و دیگر زنان مانع ورودشان می‌شدند.

او گفت: «دمپایی‌هایمان را به سمت قضاتی که حکم مرگ عزیزانمان را امضا کرده بودند پرتاب می‌کردیم و فریاد می‌زدیم: “شما شاید خیابان‌ها را با اعدام و سرکوب خالی کرده‌اید، اما ما هنوز اینجا هستیم.”»

نازنین زاغری-راتکلیف و همسرش، ریچارد، در مارس ۲۰۲۲ طی یک کنفرانس مطبوعاتی پس از آزادی از زندان اوین و بازگشت به بریتانیا / ویکتوریا جونز/ پنسیلوانیا

اکنون همه آن چیزها از میان رفته است. برای زنان زندانی سیاسی اوین، حمله اسرائیل سال‌ها دستاورد شکننده را نابود کرد.

فردای حمله هوایی، مقامات ۶۱ زندانی زن سیاسی را به زندان قرچک، در حاشیه تهران منتقل کردند. برخلاف اوین، قرچک فاقد آب سالم، سرویس بهداشتی، تهویه و مراقبت پزشکی است.

دو ماه بعد، زنان در گرمای ۴۰ درجه زندگی می‌کنند؛ ۶۵ نفرشان در پنج اتاق کوچک یک بند که در اصل برای اقامت موقت تازه‌واردان طراحی شده بود، فشرده شده‌اند. یکی از زندانیان در گفت‌وگویی تلفنی شرایط آنجا را توصیف کرد؛ گفت‌وگویی که مدام با صدای ضبط‌شده یک زن که تکرار می‌کرد «این تماس از زندان قرچک است. تماس‌گیرنده زندانی است» قطع می‌شد.

او گفت: «از وقتی به قرچک منتقل شدیم، حق کار در کارگاه‌ها و تأمین هزینه‌های زندگی‌مان را از دست داده‌ایم. این یعنی دیگر نمی‌توانیم مواد غذایی بخریم و مجبوریم غذای زندان را بخوریم که بیشترش فقط برنج ساده است.»

مطهره گونه‌ای، دانشجوی دندانپزشکی که از حمله به اوین جان به در برده بود، گفت او و دیگر زنان بند ۲۰۹ به یکی از بازداشتگاه‌های امنیتی وزارت اطلاعات منتقل شدند؛ جایی که فقط با عنوان «خانه امن» شناخته می‌شود.

او گفت: «خانه امن وحشتناک است. نام شما هیچ‌جا ثبت نمی‌شود، برخلاف یک زندان معمولی که دست‌کم ورود و خروج در پرونده درج می‌شود. آنجا قانون وجود ندارد. بازجویم به من گفت: “به تو تجاوز می‌کنم و جسدت را در بیابان رها می‌کنم.”»

گونه‌ای دو ماه را آنجا گذراند تا سرانجام با قرار وثیقه آزاد شد. اندکی بعد، به ۲۱ ماه زندان به اتهام «تبلیغ علیه نظام» و «توهین به رهبر» محکوم شد.

جرم او، همزمان با آغاز جنگ با اسرائیل در ژوئن، نوشتن یک توییت بود: «این جهنم ممکن است هیزم‌شکن‌های زیادی داشته باشد، اما فقط یک شیطان بود که آن را شعله‌ور کرد ـ دیکتاتوری مذهبی.»

زنان زندانی در اوین در سال ۲۰۰۶ / عکس از خبرگزاری UPI / محمد خیرخواه

این ماه، حدود ۵۰۰ زندانی مرد که از اوین به زندانی دیگر منتقل شده بودند، بازگردانده شدند. آنها با دستبند و زنجیر به اوین آورده شدند و از سوی پلیس ضدشورش که مسئول انتقال بود به شدت مورد ضرب‌وشتم قرار گرفتند. حدود ۱۰۰ زندانی محکوم به اعدام با خشونت از بقیه جدا شدند، با وجود تلاش دیگر زندانیان برای جلوگیری از این اقدام.

مردان به شدت کتک خوردند. در میانشان محمدباقر بختیار، ۶۷ ساله و فرمانده پیشین سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بود که اکنون مخالف جمهوری اسلامی است. به گفته پسرش، علیرضا بختیار، پلیس ضدشورش به او حمله کرد وقتی که تلاش می‌کرد از زندانی دیگری محافظت کند.

بختیار به ساندی تایمز گفت که پدرش از دریافت دارو برای جراحت‌هایی که در جنگ ایران و عراق برداشته محروم مانده است. او افزود: «از زمان انتقال به اوین، به دلیل نبود دسترسی به کادر پزشکی، ابعاد کامل جراحت‌های پدرم و دیگر زندانیان هنوز مشخص نیست.»

وکلای حقوق بشری بر این باورند که حکومت با اتهام جاسوسی برای اسرائیل در پی انتقام از بی‌گناهان است؛ افرادی که زیر شکنجه مأموران اطلاعاتی به جرایمی اعتراف کرده‌اند که مرتکب نشده‌اند.

سپیده قلیان، ۳۰ ساله، نویسنده و فعال کارگری که شش سال را در رفت و آمد به اوین گذراند

در ماه ژوئن، قوه قضائیه اعلام کرد ۷۰۰ نفر به ظن جاسوسی برای اسرائیل در طول جنگ بازداشت شده‌اند و تأکید کرد که در برخورد با جاسوسان اسرائیل هیچ رحم و مروتی نشان داده نخواهد شد.

گروه‌های حقوق بشری می‌گویند اعدام‌ها حتی پیش از آغاز جنگ نیز رو به افزایش بود. سازمان «حقوق بشر ایران» (IHR) اعلام کرد تا ماه مه ۲۰۲۵، مقامات ایران ۵۱۱ نفر را اعدام کرده‌اند ـ افزایشی ۹۶ درصدی نسبت به همین بازه در سال گذشته. روایت زندانیان، تحقیقات و تصاویر صحنه نشان می‌دهد که اسرائیل دست‌کم شش نقطه در زندان را هدف قرار داد، از جمله بخش‌های اداری، سالن ملاقات و سلول‌ها.

گونه‌ای گفت او و دیگر زندانیان در سلولشان گیر افتاده بودند تا اینکه یکی از زندانیان زن، ارغوان فلاحی، در آسیب‌دیده را شکست و آنها را آزاد کرد. به محض خروج، نگهبانان آنها را به حیاط زندان بردند.

محمد باقر بختیار، زندانی سیاسی

او گفت: «ما را به سپر انسانی تبدیل کرده بودند. صدای مشاجره سربازان وظیفه را می‌شنیدم که سر افسران اطلاعاتی و نگهبانان فریاد می‌زدند: “شما می‌دانستید اوین هدف قرار خواهد گرفت. باید زندان را تخلیه می‌کردید.”»

دست‌کم یک نگهبان زندان از حمله مطلع شده بود. اسرائیل در گذشته نیز پیش از حمله، به افراد حاضر در ساختمان‌های هدف ـ از جمله در غزه ـ هشدار داده بود.

مقامات اسرائیلی گفتند حملات، نگهبانان را هدف قرار داده و با هدف تقویت روحیه مخالفان صورت گرفته است. آنها کشتن زندانیان را رد کردند و افزودند که به باورشان حکومت ایران از این حملات به‌عنوان بهانه‌ای برای سرکوب استفاده می‌کند و همزمان جنگ را یک پیروزی داخلی جلوه می‌دهد. برای نمونه، یک منبع گفت تهران در ابتدا فرار زندانیان پس از حمله را تکذیب کرد، اما بعدتر پذیرفت که ۷۵ نفر گریخته‌اند.

برای گونه‌ای، این حمله شرایطی را که از پیش هم فاجعه‌بار بود، بدتر کرد.

او گفت: «اسرائیل اوین را بمباران کرد تا قدرتش را نشان دهد. اما این اشتباهی وحشتناک بود. اوین فقط یک زندان نیست، بلکه دژ اصلی مخالفان جمهوری اسلامی است.»

زندان زنان قرچک در بیابانی در شرق تهران