تاکتیک دوگانه ایران با ««۱+۵»» و آژانس

وزرای امور خارجه ایران و گروه «۱+۵» در شرایطی از مذاکرات وین به سمت پایتخت کشورهای خود برگشته‌اند که تا حدود زیادی موضوعات باقیمانده و برنامه کاری از وضعیت تکنیکی گذر کرده و به سطح یک تصمیم بزرگ سیاسی در هر دو سمت ماجرا رسیده است. هشت‌ماه مذاکره منظم، دارای چارچوب و متفاوت با گذشته، اثر خود را بر جای گذاشته است. اظهارنظرهای مقامات ایرانی و همتایان آنان در گروه «۱+۵» بعد از پایان این دور از نشست به خوبی نشان می‌دهد که هر دو طرف بیش از همیشه به آستانه توافق نهایی نزدیک شده‌اند و فضای اعتماد بین آنان به‌تدریج ناهمواری‌های راه را از پیش پایشان برداشته است.
در کنار همه این‌ها، حرکت دوگانه ایران در گفت‌وگوی همزمان با گروه «۱+۵» و آژانس هسته‌ای، یکی دیگر از تاکتیک‌های موفق تیم مذاکره‌کننده جدید هسته‌ای بود و گزارش تازه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مبنی بر «پایبندی ایران به توافق ژنو» همزمان با توافق تمدید مهلت مذاکرات هسته‌ای جایگاه تهران را در دور بعدی مذاکرات تحکیم کرد و سطح اعتمادسازی را بالا‌تر خواهد برد. البته هنوز بسیار زود است که از حل و فصل تمامی اختلافات بین طرفین سخن گفت چراکه مکانیسم اجرایی توافقات آتی بسیار پیچیده و تا حدود زیادی به اراده سیاسی طرفین بستگی خواهد داشت.
با توجه به ساختار قدرت در ایران در صورت توافق اصولی با عدم توسعه غنی‌سازی در یک بازه زمانی قابل قبول برای دو طرف از سوی مقامات ارشد نظام جمهوری اسلامی، تقریبا می‌توان گفت که هرگونه ایجاد موانع و کارشکنی در سطح میانی قدرت از سوی جناح‌های افراطی مخالف دولت «حسن روحانی» با شکست روبه‌رو شده و اراده نظام برای توافق اصولی بر تمامی این بازی‌ها فایق خواهد آمد. در ابعاد خارجی موضوع به خصوص در ساختار سیاسی واشنگتن که طرف اصلی ایران در این پرونده است اما شرایط تا حدودی پیچیده‌تر و سخت‌تر خواهد بود. به جهت قدرت جمهوری‌خواهان در اختیارداشتن مجلس نمایندگان آمریکا و همسویی بسیاری از دموکرات‌های سنا با جناح تندرو برای فشار بر ایران و احتمال عدم لغو تحریم‌های کنونی علیه تهران، کار برای «باراک اوباما» و دولت وی آسان نخواهد بود. محافظه‌کاران در کنگره آمریکا تا آخرین لحظه و بالا‌ترین توان برای ادامه اعمال فشار بر ایران استفاده کرده و به راحتی به جهت منافع جناحی و نفوذ لابی یهودی بر این نمایندگان، تسلیم منطق سیاسی برای دستیابی به یک مصالحه مرضی‌الطرفین نخواهند شد.
آخرین نظرسنجی در آمریکا که از سوی نهاد «برنامه مشاوره عمومی» و مرکز مطالعات بین‌المللی و امنیتی دانشگاه مریلند انجام گرفته است نشان می‌دهد که ۶۱درصد از مردم این کشور از یک توافق مشروط حول پرونده هسته‌ای ایران حمایت می‌کنند که همین اقبال عمومی به دیپلماسی اوباما در موضوع این پرونده به رییس جمهوری این توان را می‌دهد که کنگره را به عقب‌نشینی وادار کند.
حالا همه بازیگران سیاسی و مذاکره‌کنندگان در کنفرانس وین به همراه تحلیلگران و خبرنگاران حاضر در این شهر در شرایطی به خانه برگشتند که خود را برای دور بعدی مذاکرات و دوئل نهایی آماده می‌کنند. تمدید چهارماهه مذاکرات حول پرونده هسته‌ای ایران در چارچوب «اقدام مشترک» در شرایطی انجام شد که مذاکره‌کنندگان ایرانی و گروه «۱+۵» در مسیر اعتمادسازی و چیدن قطعات پازل سند نهایی تا حدود زیادی بر موانع فایق آماده و پرانتزهای خالی تدوین سند هم‌اکنون مستلزم یک تصمیم بزرگ سیاسی برای برون‌رفت از موانع باقیمانده در تهران و واشنگتن است. این تصمیم سیاسی که در مسیر مذاکرات نقش تعیین‌کننده‌ای دارد یک وجه دوگانه در خصوص محدودکردن و عدم توسعه غنی‌سازی در ایران و رفع تدریجی تحریم‌ها در هر دو طرف مذاکرات خواهد داشت.
برآیند توافقی که منجر به تمدید مهلت جدید برای مذاکرات هسته‌ای شد با توجه به مفاد بیانیه مشترک «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه ایران و «کا‌ترین اشتون» رییس دیپلماسی اتحادیه اروپایی، نشان می‌دهد که هر چند در این نشست توافق نهایی حاصل نشد اما طرفین مذاکره در مسیر درست و دستیابی به یک راه‌حل مرضی‌الطرفین در حال حرکت هستند.
در این بیانیه تاکید شده است «به همراه وزیران امور خارجه ۳+۳ (یا گروه «۱+۵») تصمیم گرفته‌ایم اجرای تدابیر برنامه اقدام مشترک را تا ۲۴نوامبر ۲۰۱۴ (۳ آذر ۱۳۹۳) که مطابق با زمان‌بندی پیش‌بینی‌شده در این برنامه است، ادامه دهیم. ایران و ۳+۳ مجددا تاکید می‌کنند که اجرای تمامی تعهدات خود در برنامه اقدام مشترک را به صورت موثر و به موقع ادامه خواهند داد.»
حل‌وفصل پرونده هسته‌ای ایران برای هر دو طرف داستان یک چالش سیاسی – امنیتی ۲۴ ساله است که با توجه به تحولات بین‌المللی و بحران‌های فزاینده در منطقه خاورمیانه که هم‌اینک هیولای بنیادگرایی محافظه‌کار سنی را در قالب گروه‌هایی چون «القاعده و داعش» به تصویر می‌کشد، یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر برای تمامی نیروهای میانه‌رو و معطوف به منافع ملی و منطقه است. در وضعیت تازه عمده‌کردن خطر بین‌المللی ایران تا حدود زیادی به جهت تحولات جدید در سوریه، لیبی و عراق برای افکارعمومی جهانی و حتی بسیاری از رهبران و سیاستمداران غربی چندان با منطق منافع درازمدت همخوانی نداشته و تهران به صورت بالقوه هم‌اکنون در یک انطباق منافع راهبردی با جامعه بین‌المللی جهت حفظ امنیت و ثبات منطقه تبدیل شده است. در چنین شرایطی تشدید تنش با تهران به‌نفع هیچ بازیگر عمده بین‌المللی نبوده و اولویت خطر از جانب ایران به سمت کشورهای محافظه‌کار سنی خلیج فارس و گروه‌های تروریستی بنیادگرای مرتبط با آنان تغییر جهت داده است. به همین دلیل پرونده هسته‌ای ایران در چنین فضایی مورد بررسی و قضاوت قرار می‌گیرد که تا حدود زیادی مسیر مصالحه و توافق نهایی را هموار می‌کند.
این واقعیت به تهران این امکان را می‌دهد تا با ایفای نقش سازنده خود در منطقه به سمت یک همکاری سودمندگرایانه دوطرفه حرکت کرده و در این مسیر پرونده هسته‌ای خود را مطابق با کسب منافع ملی مطرح و به یک بازی برد – برد امیدوار باشد. نگاه ایران به ظرفیت و توان غنی‌سازی خود چنانچه در یک دایره باز و با سیکل زمانی متعادل طرح شود به موازات کسب امتیاز جهت لغو تدریجی تحریم‌های بین‌المللی و یکجانبه از آنجا که اصل بر پذیرش اصولی حق غنی‌سازی این کشور است و عدم توسعه یا کاهش سطح غنی‌سازی نافی این اصل نیست، می‌تواند یک موفقیت در چارچوب این حق بر اساس معاهده «ان‌پی‌تی» باشد.

*کار‌شناس سیاست خارجی