ایلنا: آیین شب یلدا، شاید از معدود‌ترین پیوند‌های باقی‌مانده در گذار تاریخ ایران زمین باشد كه هنوز رنگ و بوی باستان و تاریخ می‌دهد. هنوز هم می‌شود در این شب، میهمان دعوت‌كرد، میهمانی رفت. بازار تنقلات و تفال و شب‌نشینی‌در بلندترین شب سال داغ است. حتی می‌شود مشكلات معیشتی، فشار‌های روحی و خستگی‌های روزمره‌ را برای یك شب هم كه شده از ذهن دور كرد و شاد بود، چراكه شادی بزرگترین میراث نیاكان ماست.

محمود میرشكرایی(مردم شناس) معتقد است: جشن شب یلدا، از مردمی‌ترین جشن‌های ایران باستان است كه تا به امروز به یادگار مانده است.

وی در گفتگو با خبرنگار ایلنا افزود: یلدا برخلاف اغلب جشن‌های باستانی كه با مناسبات مختلفی در تقویم ایران باستان لحاظ شده‌ است و عموما حكومت‌ها در برپایی‌ آن‌ها دخل و تصرف داشتند، ماهیتی كاملا مردمی داشته است و به نظر می‌رسد همین مردمی بودن در برگزاری، باعث ماندگاری این جشن شده است.

وی ضمن اشاره به پدیده‌ی شاد زیستن در فرهنگ ایرانی، گفت: در فرهنگ سرزمین ما ایران، شادی همواره حرف اول را می‌زده ‌است و برپایی جشن‌های متعدد در تقویم ایرانی، گواه روشنی بر این مدعاست. به عنوان مثال بجز جشن‌هایی كه سالانه در مناسبت‌های خاص برپا می‌شده ‌است، در ابتدای هر ماه و فصلی در ایران؛ جشن و پایكوبی بوده است. بنابراین به اعتقاد من؛ هیچ فرهنگ و تمدنی به اندازه‌ی فرهنگ ایرانی رنگ شادی را به خود ندیده ‌است.

این مردم‌شناس درخصوص ریشه‌های اولیه‌ی برپایی این آیین اظهار داشت: شب یلدا در آیین كهن درواقع روزی ‌است كه خورشید متولد می‌شود. البته این تولد به معنای خاص كلمه نیست. توضیح آنكه خورشید از فردای یلدا، زمان تابش‌اش بر زمین افزایش پیدا می‌كند و این افزایش به‌مثابه تولد به شمار می‌آمده است.

وی ادامه داد: تداخل‌ها و شباهت‌های زیادی در نوع برگزاری این مراسم با جشن مهرگان در فرهنگ مهر وجود داشته است. هرچند كه این دو كاملا متفاوت هستند اما مهمترین اشتراك آنها این است كه هر دوی آن‌ها سر‌آغاز فصل سرما، البته در دو تقویم مختلف هستند.

میرشكرایی درمورد آیین‌هایی كه در این شب رعایت می‌شده، گفت: احتمالا مهمترین نقش را در آیین شب یلدا(و البته جشن مهرگان) مشخصه‌ی «رنگ» داشته‌است. چنانكه مردم سعی می‌كردند در این شب خوراكی‌های سرخ یا سرخ مایل به صورتی بخورند و حتی لباس‌هایی به همین رنگ بر تن می‌كردند.

وی افزود: در این راستا میوه‌ی انار از نخست؛ جایگاه ویژه‌ای در شب یلدا داشته است. بعد‌ها خرمالو اضافه می‌شود و هندوانه نیز به جهت رنگ سرخ-صورتی‌اش به این لیست افزوده شد. اما خوراكی دیگری كه مردم در گذشته بسیار می‌خوردند، نوعی نوشابه به نام «شیر شیره» بوده كه در شهریور ماه از انگور می‌گرفتند، خمره می‌زدند و در شب یلدا از آن استفاده می‌كردند.

این مردم‌شناس در ادامه سخنانش به تفال اشاره كرد و گفت: اصولا تفال در اغلب جشن‌های ایرانی انجام می‌شد و در وهله نخست، نوعی تفریح به شمار می‌آمده و البته در آن نیم‌نگاهی به آینده نیز بوده است. اما تفال در آیین كهن ایرانی با چیزی كه امروز از این كلمه تعبیر می‌شود، متفاوت است.

میرشكرایی ادامه داد: در جشن‌های قدیمی، در میهمانی‌ها؛ اسامی افراد در كوزه‌ای ریخته می‌شد، هر بار قرعه به نام فردی می‌افتاد و كسی كه در جمع بیش‌تر از همه با آواز‌ها و ترانه‌های محلی آشنایی داشت، وصف‌الحال آن شخص؛ ترانه‌خوانی می‌كرد و فضای شادی را موجب می‌شد.

وی درباره‌ی فال‌حافظ توضیح داد: تفال بر دیوان حافظ شیرازی، یك پدیده‌ی شهری ا‌ست. كمااینكه هنوز هم در برخی از روستا‌ها، ترانه‌خوانی به همراه نوازندگی با سازهای بومی-محلی صورت می‌گیرد. بنابراین باید توجه داشت كه فرهنگ تفال، ریشه‌هایی بسیار عمیق‌تر از تاریخ حافظ در ایران دارد اما به هر تقدیر امروزه فال حافظ در ایران عمومیت پیدا كرده‌است.

این محقق در پاسخ به این‌سوال كه آیا رسم و رسوم‌های یلدایی در زمانه ما، تحت تاثیر عوامل امروزی، كمرنگ‌تر شده یا خیر، گفت: من اصلا چنین باوری به معنای كمرنگ شدن این آیین‌ها ندارم. دلیلش هم این است كه بعداز قرن‌ها هنوز مردم با فرارسیدن این مناسبت، متوجه آن بوده و در حد استطاعت خود مقدماتی را فراهم می‌كنند آنهم با یك انار یا هندوانه. آنها سعی می‌كنند كه شبی متفاوت‌تر از شب‌های دیگر داشته باشند. بنابراین من معتقدم كه این جشن به جهت مردمی بودنش‌، همچنان در فرهنگ ایرانی باقی‌ خواهد ماند.