نویسندگان: میسی رایان، جاناتان لمیر، اشلی پارکر، آیزاک استنلی-بکر و شین هریس
برگردان: شریف زاده و آزاد
۲۳ جون ۲۰۲۵
رئیس‌جمهور اصرار دارد که تأسیسات هسته‌ای ایران «کاملاً نابود شده‌اند». اما همه مثل او با این نظر موافق نیستند.
به گفته‌ی خود او، عملیات نظامی‌ای که دونالد ترامپ در آخر هفته علیه ایران انجام داد، یک موفقیت بی‌چون‌وچرای تاکتیکی بوده است. در حمله مخفیانه‌ی روز شنبه، بمب‌افکن‌های آمریکایی مجموعه‌ای از بمب‌های عظیم و مخصوص را بر روی تاسیسات خیلی مستحکم ایران انداختند. ترامپ در نطقی پیروزمندانه در کاخ سفید در همان شب اعلام کرد که توان هسته‌ای ایران «کاملاً و به‌طور کامل نابود شده است».
اما واقعیت پیچیده‌تر از این است. گرچه عملیات از نظر تاکتیکی موفقیت قابل توجهی داشت — گروهی از جنگنده‌ها بدون هیچ مقاومتی و پس از پروازی طولانی و پنهان از ایالت میسوری آمریکا وارد حریم هوایی ایران شدند — اما ارزیابی دقیق آسیبی که به توان ایران برای تولید سلاح هسته‌ای وارد شده، به‌مراتب دشوارتر از آن چیزی است که رئیس‌جمهور اعلام کرده است. اطلاعاتی که تاکنون منتشر شده، کارشناسان را به این نتیجه رسانده که توان هسته‌ای ایران به‌طور قابل توجهی عقب رانده شده، اما تقابل دو دهه‌ای بر سر برنامه اتمی ایران به هیچ‌وجه به پایان نرسیده است.
در ۴۸ ساعت گذشته از زمان حملات، مشاوران ارشد ترامپ پاسخ‌های متفاوتی درباره سرنوشت ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران داده‌اند — ذخایری که تصاویر ماهواره‌ای حاکی از آن است که مقامات ایرانی ممکن است پیش از حملات، آن‌ها را جابه‌جا کرده باشند. در همین حال، رهبران ایران هیچ نشانه‌ای از آمادگی برای کنار گذاشتن برنامه هسته‌ای خود ابراز نکرده اند. با توجه به احتمال ادامه‌ی حملات آمریکا و اسرائیل، ممکن است آن‌ها اکنون بیش از هر زمان دیگری به تصمیمی که مدت‌ها از آن واهمه وجود داشت — یعنی شتاب‌گرفتن به‌سوی ساخت بمب — تمایل پیدا کنند.
«احتمالاً این پایان برنامه هسته‌ای نیست، و قطعاً پایان آرزوهای آن‌ها هم نیست،» دانیل شاپیرو، سفیر سابق آمریکا در اسرائیل و مقام ارشد پنتاگون در امور خاورمیانه در دولت‌های باراک اوباما و جو بایدن، به ما گفت.
او اظهار داشت که پیش از حملات روز شنبه، ایران تنها «چند روز» با توانایی غنی‌سازی در سطح تسلیحاتی فاصله داشته و در حال کار بر روی کوتاه‌کردن زمان لازم برای تبدیل مواد خود به بمب بوده است. «یعنی اگر حملات آمریکا و اسرائیل انجام نمی‌شد، ما در موقعیتی بسیار خطرناک و غیرقابل قبول قرار می‌گرفتیم،». شاپیرو که اکنون عضو اندیشکده شورای آتلانتیک است گفت: اما اکنون ممکن است رهبران ایران تصمیم بگیرند که محدودیت‌های سازمان ملل را کنار بگذارند و برای بقا به‌سوی تسلیحاتی‌کردن سریع گام بردارند. «و این سوی دیگر آن موقعیت خطرناک است — که ممکن است حتی بدتر هم بشود».
از روز شنبه، ترامپ به‌هیچ‌وجه انتقادها نسبت به تصمیم‌گیری‌اش را تحمل نکرده است — تصمیمی که پنتاگون آن را «عملیات پتک نیمه‌شب» نامیده است. متحدان رئیس‌جمهور اکنون به‌دنبال کنار گذاشتن نماینده توماس مَسی، جمهوری‌خواه ایالت کنتاکی، هستند؛ کسی که از نادیده گرفتن اختیارات قانونی کنگره در اعلام جنگ گلایه کرده بود. ترامپ همچنین در برابر گزارش‌های انتقادی رسانه‌ها واکنش نشان داده است. او امروز در پلتفرم تروت‌سوشیال (Truth Social) نوشت: «سایت‌هایی که در ایران هدف قرار دادیم کاملاً نابود شدند و همه این را می‌دانند.»
خشم ترامپ حتی متوجه برخی از اعضای دولت خودش نیز شده است. به گفته یکی از مشاوران غیررسمی، ترامپ به‌طور خصوصی از ارزیابی‌های اولیه‌ای که از سوی افرادی چون معاون رئیس‌جمهور، جی. دی. ونس، و رئیس ستاد مشترک ارتش، ژنرال دن کین، ارائه شده — که احتمال می‌دادند سایت‌های ایرانی به‌طور کامل نابود نشده باشند — ابراز نارضایتی کرده است. این مشاور گفت: «رئیس‌جمهور فقط یک موفقیت سیاه و سفید می‌خواهد.» (این فرد مانند سایر منابع مصاحبه‌شده برای این گزارش، به شرط ناشناس ماندن درباره مسائل حساس صحبت کرد.)
ترامپ همچنین به مشاوران ارشد و متحدان خود اشاره کرده که ترجیح می‌دهد حملات روز شنبه، اقدامی تک‌مرحله‌ای باشد نه آغاز یک کارزار نظامی طولانی‌مدت علیه کشوری که با وجود تضعیف شدن پس از ده روز بمباران گسترده از سوی اسرائیل، همچنان از قدرت نظامی قابل توجهی برخوردار است — به گفته همان مشاور بیرونی و یک مقام ارشد کاخ سفید. رئیس‌جمهور از ایده‌ی یک نمایش قدرت پرابهت که تأسیسات هسته‌ای را نابود کند، استقبال می‌کند، اما تمایلی به ادامه‌ی فراتر از آن ندارد. او اعزام نیروی زمینی آمریکایی را به‌طور کامل منتفی دانسته و نسبت به شکاف در پایگاه سیاسی خود درباره‌ی ورود به یک درگیری خارجی جدید واقف است. با این حال، ترامپ احتمال صدور مجوز برای حملات بیشتر را در صورتی که ایران اقدام متقابل موفقی علیه ایالات متحده انجام دهد، منتفی ندانسته است.
یکی دیگر از مشاوران بیرونی گفت: «او از این موفقیت و توانایی انجام چنین اقداماتی لذت می‌برد. اما به نظر نمی‌رسد که میلش به یک درگیری نظامی طولانی‌مدت در این مرحله تغییری کرده باشد».
از روز شنبه، مقامات نظامی و اطلاعاتی با سرعت در حال جمع‌آوری اطلاعات درباره میزان خسارت وارد شده به برنامه هسته‌ای ایران و ظرفیت باقی‌مانده آن هستند. یکی از مقامات ارشد اسرائیل — کشوری که شاید دقیق‌ترین و جزئی‌ترین اطلاعات را درباره برنامه هسته‌ای ایران و نیروهای درگیر در آن داشته باشد — به ما گفت که تأثیر واقعی هنوز روشن نیست، و تأسیسات هسته‌ای ایران به‌طور کامل نابود نشده‌اند.
ارزیابی میزان خسارت به‌ویژه به این دلیل دشوار است که سانتریفیوژهای شناخته‌شده کشور در تأسیسات فردو و نطنز زیرزمینی هستند. اگرچه خلبانان بمب‌افکن‌های B-۲ نیروی هوایی ایالات متحده مهمات خود را به سمت دهانه‌های تهویه هوا نشانه‌گیری کردند و مقامات از اصابت دقیق سخن گفتند، اما نمی‌توان از طریق تصاویر ماهواره‌ای میزان تخریب را به‌درستی مشخص کرد؛ ناظران بین‌المللی نیز هنوز به این سایت‌ها دسترسی پیدا نکرده‌اند. حتی ممکن است خود ایرانی‌ها هم دقیقاً ندانند چه میزان از تأسیسات باقی مانده یا از بین رفته است.
این کمبود اطلاعات، تضاد قابل توجهی با جنگ عراق دارد؛ جنگی که پس از حمله‌ی سال ۲۰۰۳ و اشغال عراق توسط ایالات متحده، به ارتش آمریکا این فرصت را داد که تأثیر تسلیحات خود را از نزدیک بررسی کند. پس از موج اولیه بمباران‌ها، آزادی حرکت نیروهای آمریکایی در سراسر عراق باعث شد آن‌ها بتوانند به بررسی میدانی آثار بمب‌هایی که از آسمان پرتاب شده بودند بپردازند. در برخی موارد، سربازان آمریکایی وارد بقایای ساختمان‌های بمباران‌شده شدند و دریافتند که میزان تخریب بسیار کمتر از آن چیزی بوده که محاسبات نظامی پیش‌بینی کرده بود.
یک مقام سابق ارشد نظامی به ما گفت که درس‌های آموخته‌شده درباره «اثرات تسلیحات» از آن جنگ، در توسعه بمب‌های جدیدتر و قدرتمندتر نیز تأثیرگذار بوده است — از جمله بمب سنگرشکن ۳۰ هزار پوندی موسوم به GBU-57 یا Massive Ordnance Penetrator که به‌طور خاص برای حمله به سایت‌های هسته‌ای زیرزمینی ایران طراحی شده است. او گفت: «این سلاح برای چنین هدفی ساخته شد.» چهارده عدد از این بمب‌ها در آخر هفته گذشته پرتاب شده‌اند.
اما بدون حضور نیروهای آمریکایی در محل، و با احتمال اینکه بازرسان بین‌المللی هرگز به سایت‌های آسیب‌دیده دسترسی پیدا نکنند، دولت ترامپ مجبور است برای ارزیابی میزان خسارت، تنها به ترکیبی از تصاویر ماهواره‌ای، ارتباطات رهگیری‌شده ایران، و اطلاعات انسانی (جاسوسی) تکیه کند. اگرچه اسرائیل در یک سال گذشته نفوذ قابل توجهی به درون ساختار علمی و نظامی ایران داشته، اما حتی آن‌ها نیز ممکن است از محل دقیق ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران یا وضعیت سانتریفیوژها و اجزای ساخت سلاح هسته‌ای بی‌اطلاع باشند.
همچنین کسی نمی‌داند که آیا ایران — همان‌طور که اوایل ماه جاری ادعا کرده بود — واقعاً یک سایت سوم برای غنی‌سازی ایجاد کرده است یا نه؛ سایتی که بتواند جایگزین تأسیسات آسیب‌دیده فردو و نطنز شود.
پس از ۱۰ روز حملات اسرائیل به سایت‌های دفاع هوایی و موشکی ایران و دیگر تأسیسات امنیتی، توان نظامی متعارف ایران به‌طور جدی تضعیف شده است. اما به گفته متیو بون، کارشناس هسته‌ای در مدرسه کندی دانشگاه هاروارد، تأثیر بلندمدت این حملات بر برنامه هسته‌ای ایران احتمالاً کمتر است. در همین حال، هرگونه امید به راه‌حل مذاکره‌شده‌ای که در آن ایران با توقف غنی‌سازی موافقت کند، به‌طور قابل توجهی کاهش یافته است.
ایران مدت‌هاست که میان دو جناح تقسیم شده است: تندروهایی که به دستیابی به سلاح هسته‌ای ارزش زیادی قائل‌اند، و جناحی دیگر که به مذاکره، رفع تحریم‌ها، و بازگشت به جامعه جهانی تمایل دارد. بون می‌گوید اکنون قدرت سیاسی جناح دوم «با این حملات از بین رفته است». او افزود: «تعداد قابل توجهی از افراد هستند که اکنون می‌گویند: لعنتی، ما واقعاً به آن سلاح هسته‌ای نیاز داریم.»
نویسندگان:
* میسی رایان: میسی رایان یکی از نویسندگان آتلانتیک است. او وزارت دفاع و وزارت امور خارجه را پوشش داده است، به عنوان خبرنگار خارجی در آمریکای لاتین و خاورمیانه کار کرده است، و از ده ها کشور گزارش تهیه کرده است.
* جاناتان لمیر: جاناتان لمیر نویسنده همکار در آتلانتیک است. او در حال حاضر به عنوان یکی از مجری برنامه های مورنینگ جو MSNBC خدمت می کند و قبلا رئیس دفتر کاخ سفید پولیتیکو بود.
* اشلی پارکر: اشلی پارکر یکی از نویسندگان آتلانتیک است. پیش از این، پارکر - سه بار برنده جایزه پولیتزر - هشت سال را در واشنگتن گذراند، جایی که او تمام چهار سال ریاست جمهوری دونالد ترامپ را پوشش داد، در دو سال اول رئیس جمهور جو بایدن رئیس دفتر کاخ سفید بود و مبارزات انتخاباتی ریاست جمهوری ۲۰۲۴ را به عنوان خبرنگار ارشد سیاسی ملی پوشش داد.
* آیزاک استنلی-بکر: ساک استنلی-بکر یکی از نویسندگان آتلانتیک است. او از سراسر اروپا و ایالات متحده، از جمله به عنوان خبرنگار امنیت ملی و تحقیقی در واشنگتن گزارش داده است. او بخشی از دو تیم بود که برنده جایزه پولیتزر شدند، آخرین بار در سال ۲۰۲۴ برای مجموعه ای در مورد نقش AR-۱۵ در زندگی آمریکایی. او دارای مدرک دکترای تاریخ از آکسفورد است و نویسنده کتاب اروپا بدون بورد است.
* شین هریس: شین هریس یکی از نویسندگان آتلانتیک است که امنیت ملی و اطلاعات را پوشش می دهد. او بیش از دو دهه در مورد اطلاعات، امنیت و سیاست خارجی نوشته است، از جمله به عنوان نویسنده در واشنگتن، جایی که او بخشی از تیمی بود که برنده جایزه پولیتزر برای خدمات عمومی ۲۰۲۲ شد.