کارشناس ارشد اقتصادانرژی
منبع: کانال تلگرام راهبرد
اخیرا کلیپی تبلیغاتی را از آقای محسن رضایی دیدم که حاوی اطلاعاتی عجیب، عمدتا غلط و فریبکارنه است. ابتدا خلاف‌گویی‌های این کلیپ را فهرست‌وار بیان می‌کنم و سپس انگیزه آقای رضایی را از این خلاف‌گویی‌ها به نقد خواهم کشید.
۱. در این کلیپ عنوان می‌شود که میزان یارانه‌های انرژی پرداختی در ایران در سال۱۳۹۹ معادل ۱۰۵میلیارد دلار بوده است. معلوم نیست این عدد عجیب از کجا آمده است. آقای رضایی احتمالا می‌دانند که ۹۷درصد انرژی اولیه کشور از نفت و گاز تامین می‌شود. طبق سند برنامه اجرایی طرح جامع انرژی مصوبه فروردین۹۹ هیات‌وزیران، در سال۱۳۹۹ حداکثر روزانه بطور متوسط۶۲۰ میلیون مترمکعب گازطبیعی در مجموعه بخش‌های خانگی و تجاری، کشاورزی و صنعت و حمل‌ونقل و نیروگاه‌ها مصرف شده و بقیه مصارف گازی مربوط به پتروشیمی و تزریق به میادین نفتی بوده است که ربطی به مصرف‌کننده ندارد. در این سال به فرض این که می‌توانستیم همه این گاز را به جای مصرف داخلی صادر کنیم، حداکثر قیمت گاز صادراتی به ترکیه حدود ۲۱سنت بوده که بالاترین قیمت منطقه‌ای گاز بوده است و قیمت منطقه‌ای منصفانه‌تر (متوسط) ۱۹سنت بوده است. بنابراین، اگر کل گاز مصرفی را به قیمت منطقه‌ای یا صادراتی محاسبه کنیم، حداکثر حدود ۴۳میلیارد دلار می‌شود. طبق همان سند در همین سال دست بالا حدود ۲.۲میلیون بشکه جمعا نفت‌خام و میعانات گازی به پالایشگاه‌های داخلی تحویل شده است و حدود ۷۰۰هزار بشکه در روز نیز صادرات فرآورده‌های نفتی داشته‌ایم که اگر کسر کنیم، حدود ۱.۵میلیون بشکه نفت خام در داخل کشور مصرف شده که اگر این را هم بر اساس بشکه‌ای ۵۰دلار محاسبه کنیم، حدود ۲۷میلیارد دلار هم نفت مصرف کرده‌ایم. بنابراین، جمعا با برآورد بسیار دست بالا حدود ۷۰میلیارد دلار کل انرژی مصرفی در کشور بوده که به‌هرحال، مردم بخش قابل‌توجهی از آن را نیز پرداخت کرده‌اند که برآورد دقیق آن با توجه به نوسانات نرخ ارز بسیار دشوار است؛ اما حداقل حدود ۴۰درصد از این را مردم بابت تامین انرژی پرداخت کرده‌اند که در این صورت یارانه‌ها به فرض درست بودن تعاریف ایشان که مورد قبول نگارنده نیست، حداکمثر حدود ۴۲میلیارد دلار خواهد بود. پس چگونه جناب رضایی فقط یارانه‌های انرژی را ۱۰۵میلیارد دلار محاسبه کرده‌اند؟
۲. جناب رضایی یارانه‌ها را حدود ۶۰درصد GDP کشور برآورد کرده‌اند. یک گزارش آژانس بین‌المللی انرژی که کل یارانه‌های انرژی ایران را با برآوردهای بسیار دست بالا و شامل انرژی مصرفی در همه بخش‌ها (شامل بخش‌های غیر از مصارف عمومی مردم) و نیز با هزینه‌های تبدیل و... برآورد کرده است، میزان یارانه‌ها را در سال۲۰۱۹ حدود ۸۵میلیارد دلار محاسبه کرده که بازهم ۲۰میلیارد دلار از عدد جناب رضایی کمتر است. البته، محاسبات آژانس بسیار قابل مناقشه است؛ چون تنها ۵۱میلیارد دلار آن یارانه برق است که طبیعتا بخش قابل‌توجهی از آن ناشی از راندمان بسیار پایین نیروگاهی و خطوط انتقال ایران است که قیمت تمام‌شده را بالا می‌برد و نمی‌توان آن را پای مردم حساب کرد. اما در این گزارش یارانه ۱۸.۸درصد GDP ایران محاسبه شده که کمتر از یک سوم عدد جناب رضایی است.
۳. در کلیپ عنوان شده که ایران بعد از کویت در رتبه دوم کشورهای پرداخت‌کننده انرژی است؛ درصورتی‌که در جدول آژانس بین‌المللی انرژی ایران از نظر میزان یارانه پرداختی بعد از چین و عربستان سعودی و روسیه و هند قرار دارد و کویت از این نظر در رتبه۱۲ قرار دارد و به نظر نگارنده، این برخورد با تصوری که مردم ایران از کویت دارند، فریبکارانه است.
۴. در کلیپ بیان شده است که میزان بهره‌مندی دهک‌های بالا درآمدی از یارانه‌های انرژی ۲۳برابر دهک‌های پایین درآمدی است. جناب رضایی که خود را اقتصاددان می‌دانند؛ اولا، باید توجه داشته باشند که اگر بگویند که میزان بهره‌مندی دهک با بالاترین درآمد ۲۳برابر دهک با پایین‌ترین درآمد است، می‌تواند حرفشان درست باشد، ولی با توجه به اینکه اختلاف دهک‌ها بسیار زیاد است، وقتی از دهک‌ها نام می‌برند یعنی جمع می‌بندد باید توضیح بدهند که منظورشان چیست و به نظر نگارنده این نیز یک برخورد فریبکارانه است. ضمن اینکه جناب دکتر باید به یک مطالعه علمی در این زمینه استناد کنند. البته، شکی نیست که نظام اقتصادی کشور و نیز نظام توزیع و توزیع درآمد و از جمله توزیع یارانه‌ها در کشور به‌هیچ‌وجه عادلانه نیست؛ ولی چند تجربه نشان داده که هرگاه به این بهانه قیمت حامل‌های انرژی را افزایش داده‌اند، دودش به چشم طبقات پایین درآمدی رفته است. ضمنا باید به این نکته توجه کرد که ترکیب یارانه‌ها در مورد حامل‌های مختلف انرژی متفاوت است و انرژی یک کالای ضروری است و کالای لوکس نیست که با پایین آمدن قیمت بیشتر از ضرورت مصرف شود. مثلا در مورد برق و گاز معمولا دهک‌های بالا درآمدی، از تجهیزات به مراتب کاراتری از نظر انرژی برخوردارند و هدررفت‌شان کمتر است؛ ولی در مورد بنزین طبعا طبقات پردرآمد و صاحب اتومبیل شخصی، سهم بیشتری دارند.
۴. در کلیپ ذکر شده که طرح سهام انرژی خانوار در کشورهای در حال توسعه نفتی تحت نظارت بانک جهانی در دست اجراست و آن را برای ایران هم توصیه کرده‌اند. نگارنده بعنوان یک کارشناس اقتصاد انرژی برای اولین بار است که چنین چیزی را به مفهوم مورد نظر ایشان می‌شنوم و هرچه در سایت بانک جهانی جستجو کردم، چنین چیزی را نیافتم؛ و لذا انتظار این است که جناب رضایی فقط یک کشور را معرفی کنند که چنین طرحی در آن چگونه و با چه مکانیزمی در حال اجراست؟
اما به جناب رضایی باید گفت آنچه که شما نام آن را یارانه گذاشته‌اید، یارانه نیست. شما و دوستانتان سی‌وچند سال است کشور را در یک لوپ تورمی قرار داده‌اید. در این لوپ تورمی دائما ارزش پول ملی کاهش می‌یابد و دوباره قیمت جهانی حامل‌های انرژی را با یک نرخ دلار جدید به ریال تبدیل می‌کنید و نام مابه‌التفاوت آن با قیمت داخلی را یارانه انرژی می‌نامید و تا زمانی که کشور در این لوپ قرار دارد که پیشنهادهای جنابعالی هم در همین راستای تشدید آن است، این یارانه (به مفهوم من‌درآوردی شما و همفکرانتان)، کماکان بر قرار خواهد بود.
جناب رضایی؛ به عنوان نمونه هم‌اکنون یک مهندس جوان با ده سال سابقه کار در استرالیا ۷۰۰۰دلار (استرالیا) در ماه حقوق می‌گیرد؛ یعنی حدود ۱۳۰میلیون تومان در ماه و حقوق یک مهندس سی سال شرکت ملی نفت ایران حدود یک دهم آن است. نام آن بیش از صد میلیون تومان تفاوت حقوق را چه می‌گذارید؟ آیا انتظار این است که کارگر و کارمند ایرانی، حقوق ریالی بگیرند؛ اما حامل‌های انرژی را به قیمت بین‌المللی آن‌هم با آن نرخ دلاری که معلوم نیست از کجا آمده و بر کدام منطق اقتصادی استوار است، با ایشان حساب و کتاب کنیم؟ آیا می‌شود بر پایه یک سری محاسبات ناعادلانه از عدالت دم زد؟ آیا می‌شود بنای خدمت به خلق را بر دروغ و ریا استوار کرد؟
در این کلیپ در مورد طرح مذکور توضیح داده نشده؛ اما وقتی این را در کنار دیگر سخنان جناب رضایی قرار می‌دهیم، هدف روشن است. جناب رضایی ضرب‌وتقسیم‌هایی کرده‌اند که به اعداد درشتی و جذابی برسند که به شهروند فقیر ایرانی بگویند که این سهم تو از انرژی است که عاید طبقات بالای درآمدی می‌شود و عاید تو نمی‌شود. اما جناب رضایی هر اسم فریبنده‌ای که روی آن بگذارند، مکانیزم اجرایی آن همان مکانیزم شکست‌خورده احمدی‌نژادی است. باید حامل‌های انرژی را گران کنند، منابع مالی ایجاد کنند و از آن منابع مالی ارقامی به همه یا حداقل شش تا هفت دهک پرداخت کنند. یعنی اقدامی که مخرب اقتصاد و کار و تولید است و دوباره کشور را در یک لوپ رکود-تورمی و بی‌ثباتی قرار می‌دهد و اندکی بعد تورم ارزش آن پرداختی مستقیم را می‌خورد و اما فقر و بیکاری گسترش پیدا می‌کند.
جناب رضایی ممکن است عده‌ای که در اثر مجموعه‌ای از سیاست‌های غلط خارجی و داخلی که شما هم همراه آن بوده‌اید به نان شبشان محتاج هستند، مفتون این اغواگری جنابعالی شوند و به شما رای دهند؛ اما سوار شدن اینگونه‌ای بر فقر و فلاکت مردم و مُسَکِن دادن رفع درد کردن موقت از بیماری که برای ادامه بقا نیاز به درمان اساسی دقیقا مصداق پوپولیسم است. مُسَکِنی که تشدیدکننده اصل بیماری است.
معلوم است که جناب رضایی راهکاری ساختاری برای نجات اقتصاد ایران ندارند و می‌خواهند همان آزموده‌های خطای گذشته را دوباره بیازمایند و پیشاپیش خود را متعهد به آن می‌کنند.