شمال قزاقستان هدف بعدی پوتینیسم؟
م. روغنی
بی‌تردید عامل‌های داخلی و خارجی در تجاوزهای پوتین به همسانگانش نقش ایفا نموده است که به باور نگارنده عامل‌های داخلی نقش تعیین‌کننده داشته و عامل‌های خارجی بیشتر به‌عنوان بهانه‌ای برای توجیه این تجاوزها برجسته شده‌اند.
“میخاییل شیشکین” رومان‌نویس روس باور دارد دو مقطع کوتاه دمکراتیک ( در مقطع انقلاب ااکتبر و چند سالی پس از فروپاشی) در کشور با ناکامی روبرو شد و فرهنگ “امپراتوری‌گرایی” در میان اکثریت روس‌ها پایدار ماند. روس‌ها برخلاف آلمانی‌ها نتوانسته‌اند از جنایت‌هایی که از جمله در زمان استالین چه در داخل روسیه و چه در کشورهای اقماری صورت گرفت احساس شرم کنند. شیشکین می‌نویسد “پوتین بیماری نیست نشانه آنست”.
در واقع گرایش روز افزون به استالینیزم در میان روس‌ها در نظر سنجی مرکز “لوادا”، بزرگترین موسسه نظر سنجی مستقل روسیه، در سال ۱۳۹۸ نمایان گردید. در این نظر سنجی ۵۱ درصد روس‌ها گفتند “برای استالین «احترام قائلند» ، «او را می‌ستایند» و یا «به او علاقمند» هستند.”[۱] این در حالی است که ۵ سال پیش از آن، تنها ۲۸ درصد مردم روسیه نگاه ستایش‌آمیزی نسبت به استالین داشتند.[۲] در سال‌های اخیر ۱۰۰ مجسمه استالین به فضاهای عمومی بازگشته است.[۳] ستایش روز افزون بخش مهمی از مردم روسیه از این دیکتاتور جنایتکار که به روایتی بیش از هیتلر کمونیست کشت، به دلیل آنکه نام کشورشان را در جهان پرآوازه ساخته بود نه تنها بازگو کننده ماهیت سیاست خارجی پوتین در سال‌های اخیر است بلکه سرکوب‌ها در داخل و تجاوزهای این رییس جمهور به کشورهای همسایه را در افکار عمومی داخل نیز توجیه‌پذیر می‌سازد.
“گرگ یودین” جامعه‌شناس روس جنبه دیگر این بیماری را برجسته می‌سازد. وی ضمن تاکید بر اینکه “فاشیزم” بر کشور حاکم شده است عامل تجاوز پوتین به همسایگانش را “عطش سیری‌ناپذیر برای به‌رسمیت شناخته شدن” ارزیابی می‌کند.
کیسی میشل در مصاحبه با جرالد تول نویسنده کتاب “چرا روسیه کشورهای همسایه‌اش را تصرف می‌کند” جنبه روانی مسلط بر پوتین را “کین‌توزی”(revanchism) وی با کشورهای جدا شده از امپراتوری شوروی می‌سنجد[۴].
و سرانجام هادی زمانی تسلط دکترین “پریماکوف” بر سیاست خارجی روسیه را دلیل تلاش پوتین برای بازسازی نفوذ گذشته در کشورهای همسایه و جهان، دخالت نظامی در سوریه، مبارزه با گسترش ناتو، بهره گیری از گروهای نیابتی در کشورهای گوناگون و دخالت در انتخابات کشورهای دمکرایتک به شمار می‌آورد.[۵]
مورد قزاقستان
چشم‌داشت پوتین به خاک قزاقستان که کمتر مورد واکاوی قرار گرفته است می‌تواند به عنوان نمونه نمایانی از تعیین‌کنندگی عامل‌های داخلی در سیاست خارجی روسیه به شمار آید.
قزاقستان در آسیای مرکزی واقع شده است و مساحت آن حدود ۱۲۰۰ کیلومتر مربع از ایران (۱۶۴۸ کیلومتر مربع) بیشتر است. جمعیت این کشور از ۸ قومیت عمده تشکیل شده که قزاق‌ها ۶۷ درصد و روس‌ها حدود ۲۰ درصد آن را تشکیل می‌دهند.[۶]
این کشور جزیی از اتحاد شوروی بود که در سال ۱۹۹۱ استقلال یافت اما روابط نزدیکش با روسیه را حفظ نمود. روسیه و قزاقستان هر دو عضو سازمان همکاری‌های شانگهای و سازمان امنیتی پیمان دسته‌جمعی و چند سازمان همکاری اقتصادی‌اند.
قزاقستان کوشیده است به‌جز روسیه روابط متعادلی با کشورهای دیگر جهان از جمله چین، آمریکا و اتحادیه اروپا، سازمان کشورهای اسلامی نیز برقرار کند. این کشور همچنین عضو فعال سازمان پیمان اتلانتیک شمالی، برنامه همکاری برای صلح است.
چشم‌داشت پوتین به شمال قزاقستان
در سال ۲۰۱۴ در پی اشغال کریمه و تجاوز به شرق اوکراین و برآمد ناسیونالیسم در قزاقستان، پوتین در پاسخ دانشجویی که پرسید “آیا رویداد شرق اوکراین در مورد قراقستان نیز پس از کناره گیری نظربایف (رییس جمهور) تکرار خواهد شد؟” چنین پاسخ داد: “قزاق‌ها هیچگاه سرزمینی به نام خود نداشته‌اند”[۷] این گفتار در واقع بطور پوشیده خواست روس‌های ناسیونالیست شمال قزاقستان را بازگو می‌کرد که از منطقه پتروپاول تا اوزکمن را بخشی از روسیه به شمار می‌آوردند.
پاسخ پوتین واکنش شدید نظربایف را برانگیخت. وی اعلان کرد که کشورش پانصد و پنجاهمین سالگرد خان نشین قزاق‌ها را جشن خواهد گرفت و تهدید کرد از اتحادیه اقتصادی اوراسیا که یکی از پایه گذارانش بود، خارج خواهد شد. وی افزود که استقلال ” ارزشمند ترین گنج ” است و هیچگاه آنرا از دست نخواهد داد.[۸]
اولین کوشش برای الحاق شمال قزاقستان در سال ۱۹۹۲ رخ داد. در این سال برخی از روس‌زبانان شمال و قزاق‌های رزمنده پیشین متحد و خواستار خودمختاری شمال قزاقستان شدند که ناکام ماند.[۹] دولت نظربایف در واکنش با راهبردهای ملت‌سازی توانست اقوام گوناگون را متحد و اقلیت روس‌زبان را وفادار نگه دارد. با این وجود برای پیش‌گیری از اقدامات جدایی‌خواهان روس‌زبان، دولت قزاقستان از جمله پایتخت کشور را از جنوب به شمال کشور (آستانه) منتقل کرد.[۱۰]
ادعای ارضی به قزاقستان پوتینیست‌ها در سال ۲۰۲۰ دوباره مطرح شد. رییس کمیته آموزش مجلس دوما و عضو حزب روسیه متحد هوادار پوتین، که از تلویزیون دولتی پخش شد اعلام کرد: ” ..... بخش مهمی از سرزمینی که قزاقستان نامیده می‌شود خالی از جمعیت بوده است. قزاقستان امروزی “هدیهای از سوی روسیه و اتحاد شوروی است.”[۱۱] نماینده دیگری نیز همین موضع را اعلام کرد که اعتراض رئییس جمهور، وزارت خارجه قزاقستان و شهروندان قزاق را برانگیخت. جملگی بر استقلال و سابقه تاریخی قزاق‌ها تاکید کردند.
در واکنش به اظهارات مقامات قزاقستان فدورف عضو مجلس دوما گفته است اگر قزاقستان باور دارد هدیهای دریافت نکرده است بهتر است این سرزمین به روسیه باز گردد و “تصمیم غیرقانونی سال ۱۹۹۱ [یعنی استقلال این کشور] باطل شود.”[۱۲] وی ادامه داد که از نظر حقوقی، هنگامی که جمهوری‌ها از اتحاد شوروی خارج می‌شوند باید سرزمینی که هنگام ورود به سویت[اتحاد شوروی] را دریافت کرده‌اند پس دهند. رفیق نظربایف اگر می‌خواهید خارج شوید چمدان‌تان را بردارید و سرزمین را تحویل دهید.[۱۳]
در ژانویه ۲۰۲۲، در پی افزایش قیمت گاز مایع در قزاقستان به خیزش مردمی انجامید که چند صد کشته و بیش از ده هزار بازداشتی به همراه داشت. دولت اقتدارگرای قزاقستان از سازمان امنیتی پیمان دسته جمعی (CSTO) به رهبری ارتش روسیه درخواست یاری کرد. دخالت روسیه در قزاقستان نشان داد که این کشور از ادامه نفوذش در کشورهای پیشین شوروی دفاع خواهد کرد.
تجاوز پوتین به اوکراین، قزاقستان را از روسیه دورتر ساخت. این کشور درخواست پوتین برای فرستادن نیرو به اوکراین را رد کرد، جمهوری‌های پوتین‌ساخته دونسک و لوهانسک را به رسمیت نشناخت و به اوکراین کمک‌های بشر دوستانه فرستاد.[۱۴]
گرچه در سال ۱۹۹۴ روسیه، بریتانیا و امریکا در بوداپست متعهد شدند تمامیت ارضی کشورهای قزاقستان، اوکراین و بلاروس را با بهره‌گیری از زور به خطر نیاندازند در صورتی که از سلاح‌های هسته‌شان دست کشند[۱۵] با این‌حال با توجه به عهدشکنی پوتین در حمله به اوکراین چشم‌داشت علیه شمال قزاقستان را در صورت پیروزی نسبی پوتین در جنگ اوکراین نمی‌توان نادیده گرفت.
اردیبهشت ۱۴۰۰
mrowghani.com
———————————————
[۱] - محبوبیت استالین در روسیه به بالاترین حد طی دهه‌های اخیر رسید. رادیو فردا، ۲۷ فروردین ۱۳۹۸
[۲] - مهدی تدینی، بهره‌برداری پوتین از استالین، دیپلماسی ایرانی، ۲۰ آذر ۱۳۹۸
[۳] - همان جا
[۴] - Casey Michel, Interview with Gerard Toal: Why Does Russia Invade Its Neighors?, The diplomat, Agust 14, 2017
[۵] - هادی زمانی، پریماکوف، پدر خوانده سیاست خارجی پوتین، مه ۲۰۲۲
[۶] - Kazakhstan, Britannica
[۷] - Ian Traynor, Kazakhstan is latest Russian neighbour to feel Putins chilly nationalist rhetoric World news, The Guardian, 22/10/2016
[۸] - Farangis Najibullah, Putin Downplays Kazakh independence, Sparks Angry Reaction, RadioFreeEurope, September, 03, 2014
[۹] - Alimana Zhanmukanova, Is Northern Kazakhstan at Risk to Russia? The diplomat, 23 April, 2021
[۱۰] - همان جا
[۱۱] -
[۱۲] - Asylkhan Mamashuly, ” Great gift” Statements by Russian Deputies about the territory of Kazakhstan caused indignation., rus.azattyq.org, Dec. 15, 2020
[۱۳] - همان جا
[۱۴] - Georgi Gotev, Kazakhstan takes distance from Russia’s Ukrain war, euractiv.com, Mar, 02, 2022
[۱۵] - هادی زمانی، جنگ اوکراین- رویارویی لیبرالیسم، اقتدارگرایی و رئالیسم، آوریل ۲۰۲۲ زیرنویس ص ۱
نظر خوانندگان:
■ جناب روغنی باید اعتراف کنیم پوتین در یک کار بسیار موفق عمل کرده و آن نیاز به کینه‌ورزی و کینه‌جویی در ملت روسیه است. ایجاد عقده‌های تاریخی و کینه‌ورزی با غرب و امریکا آنچنان در روح و روان ملت روسیه ریشه دوانیده که به نظر می‌رسد برای تسلی این تحقیر خودساخته روس‌ها حاضر به قربانی کردن خود هستند.
با احترام بهروز فتحعلی
■ آقای روغنی، از خواندن مقاله شما لذت بردم. مقاله شما به‌رغم فشرده بودن اطلاعات جالبی ارائه می‌دهد. خوشحالم که حداقل کسانی به جای تمرکز بر ناتو و آمریکا به منشاء اصلی فاجعه می پردازند. به نوشتن ادامه دهید. پیروز باشید.
منیره
■ تا آنجا که بخاطر دارم، چند سال پیش به درخواست پوتین، لایحه‌ای در دوما (پارلمان روسیه) بتصویب رسید که، در هر جائی که روس‌زبان زندگی می‌کند، مرز جغرافیائی روسیه در همانجاست. بر این باورم که، برسمیت شناختن روس‌زبان‌ها در جمهوری‌های استقلال یافته، و حق آنها در آموزش به زبان روسی و حفظ فرهنگ و سنن خود، پادزهری برای افکار توسعه‌طلبانه و امپریالیستی پوتین باشد. پروپاگاندای روس پیرامون شخصیت پوتین، از او چهره‌ای ساخته است که، نوعی «کیش شخصیت ارتدکسی» به او داده است. به صحنه‌های ورود او به سالن‌ها دقت شود. یک قالی قرمز دراز و در دو طرف قالی، دو ردیف از دیگران قرار دارد، و پوتین با ژستی ویژه، و حرکات بدنی خود طوری راه می‌رود که تو گوئی «قدیسی» وارد شده و افراد دو طرف قالی هم به تعظیم در مقابلش خم می‌شوند. آری، پوتین مرد «قدرت» است. او مبتلا به «نارسیسیم» (خود شیفتگی) است. او عاشق قدرت است. قدرت را برای خود قدرت می‌خواهد، همواره هم فقط با اقراد دارای قدرت حرف می‌زند. پوتین، در قانون اساسی هم دستکاری می‌کند، تا بتواند تا سال ۲۰۳۶، همچنان نامزد ریاست جمهوری باقی بماند. پایان تجاوز پوتین به اوکراین، هر چه باشد، پایان قدرت پوتین هم خواهد بود. سپاس!
حسن نکونام