برگردان: علی‌محمد طباطبایی
گفت‌وگو با اشپیگل: انس کانتر فریدم (Enes Kanter Freedom)، بازیکن ترک‌تبار، میلیون‌ها دلار در بهترین لیگ بسکتبال جهان درآمد داشت. سپس با رئیس‌جمهور ترکیه درافتاد و از دولت چین انتقاد کرد. او شغل، خانواده و وطن خود را از دست داد. فریدم، ۳۳ ساله، که در زوریخ به دنیا آمده و در ترکیه بزرگ شده است، یازده سال در لیگ حرفه‌ای ان‌بی‌ای آمریکا (US-Profiliga NBA) بازی کرد، از جمله برای یوتا جاز و بوستون سلتیکس. او میلیون‌ها دلار درآمد داشت و ستاره لیگ بود.
در سال ۲۰۱۳، او شروع به انتقاد از رئیس‌جمهور ترکیه، رجب طیب اردوغان کرد، و پس از آن او را «فاسد» و «دیکتاتور» نامید، که در پی آن ترکیه در سال ۲۰۱۷ پاسپورت او را باطل کرد. ان‌بی‌ای نیز پس از انتقاد او از رفتار پکن با اویغورها و تبتی‌ها، از او روی گرداند. از سال ۲۰۲۲، او هیچ تیمی پیدا نکرده است. در حال حاضر او تبعه آمریکا است.
او اکنون نام خانوادگی اصلی خود، کانتر، را به عنوان نام دوم استفاده می‌کند - و نام خانوادگی جدیدش فریدم (آزادی) است. او می‌گوید مردم باید بدانند او برای چه چیزی ایستاده است. امروز فریدم (Freedom) به عنوان یک فعال حقوق بشر به سفر دور دنیا می‌پردازد، با محافظ شخصی و در ترس دائمی از حملات. اکنون او زندگینامه خود را با عنوان «به نام آزادی» منتشر کرده است.
در گفت‌وگوی ویدیویی با اشپیگل، فریدم با یک پولوشرت سیاه پشت میز نشسته است. پشت سر او یک نقشه جهان بزرگ روی دیوار آویزان است، اما از زمانی که ترکیه برای دستگیری او جایزه تعیین کرده، دنیایش کوچک شده است. او می‌گوید اف‌بی‌آی به او لیستی از ۲۹ کشور داده که می‌تواند به آنها سفر کند. بقیه کشورها بسیار خطرناک هستند.
اشپیگل: آقای فریدم، الان دقیقاً کجا هستید؟
فریدم: در خانه‌ام، در نیویورک. به ندرت آپارتمانم را ترک می‌کنم. اگر چنین کنم، باید به یک دوست یا اف‌بی‌آی اطلاع دهم. اف‌بی‌آی ترجیح می‌دهد که من برای همیشه در خانه بمانم. احساس می‌کنم یک زندانی هستم.
اشپیگل: و این در حالی است که شما در یکی از آزادترین کشورهای جهان زندگی می‌کنید.
فریدم: بله، اما دست اردوغان بلند است و به آمریکا هم می‌رسد. شماره تلفن و آدرس من در اینترنت منتشر شده است.
اشپیگل: وقتی مجبورید خانه را ترک کنید چه کار می‌کنید؟
فریدم: در نیویورک پالتو کلاه‌دار، عینک آفتابی و ماسک کووید می‌زنم. از کلاب‌ها و بارها دوری می‌کنم. فقط به رستوران‌هایی می‌روم که صاحبش را می‌شناسم. فقط در سالن ورزشی زیرزمین ساختمان آپارتمانم بسکتبال بازی می‌کنم. از اپلیکیشن‌های خدمات تحویل غذا استفاده می‌کنم، اما با نام جعلی. چه کسی می‌داند که غذا را چه کسی می‌آورد؟ می‌ترسم یک هوادار اردوغان مرا مسموم کند.
اشپیگل: بسکتبال شما را ثروتمند کرد، می‌توانستید هر کاری دلتان می‌خواهد بکنید. در عوض، شما در یک قفس طلایی زندگی می‌کنید.
فریدم: ۱۲ حکم بازداشت علیه من صادر شده، وزارت کشور ترکیه ۵۰۰,۰۰۰ دلار برای دستگیری من جایزه تعیین کرده است. اف‌بی‌آی به من هشدار داده که این مبلغ زیاد می‌تواند توجه مافیا یا قاتلان اجاره‌ای را جلب کند.
اشپیگل: چقدر با اف‌بی‌آی صحبت می‌کنید؟
فریدم: هفته‌ای یک بار، چون روی یکی از تلفن‌هایم دائماً تهدید به مرگ دریافت می‌کنم. اخیراً رئیس دفتر اف‌بی‌آی در نیویورک را ملاقات کردم. در شهرهایی مانند لس‌آنجلس یا واشنگتن، که جامعه ترک‌های بزرگی دارد، باید مراقب باشم. اردوغان مرا تروریست می‌نامد و بسیاری از ترک‌ها این را باور دارند.
اشپیگل: در زندگینامه خود حادثه‌ای را در اندونزی توصیف می‌کنید، جایی که شما و مدیر برنامه‌هایتان در بهار ۲۰۱۷ مجبور شدید نیمه‌شب فرار کنید زیرا از آدم‌ربایی می‌ترسیدید.
فریدم: مدیر برنامه‌هایم نیمه‌شب در زد و گفت باید هرچه سریع تر از این مکان فرار کنیم، چون مردان ناشناسی در جستجوی من هستند. برای ما روشن بود که یا می‌توانند آدم‌ربا باشند یا مأموران دولت اندونزی، احتمالاً تحت فشار ترکیه.
اشپیگل: چه کار کردید؟
فریدم: ما محافظی را که قرار بود برای محافظت از من پشت در اتاقم بنشیند، منحرف کردیم. و سپس به سمت فرودگاه شتافتیم. به رومانی پرواز کردیم، جایی که در هنگام ورود بازداشت شدم. یک مأمور رومانیایی به من گفت باید فوراً از آنجا بروم، وگرنه به ترکیه دیپورت می‌شوم. من موفق به خروج شدم. بعداً فهمیدم که در اندونزی واقعاً مردانی به دستور ترکیه در جستجوی من بوده‌اند.
اشپیگل: کدام تجربه کلیدی شما را به یک فعال تبدیل کرد؟
فریدم: رسوایی فساد سال ۲۰۱۳ در ترکیه. اردوغان افراد بی‌گناه را زندانی کرد و با رسانه‌های آزاد مبارزه کرد. من در توییتر درباره آن توئیت کردم و این موضوع به یک جریان بزرگ تبدیل شد. پدرم اخراج شد و به اتهام ادعاشده مبنی بر حمایت از تروریسم به زندان افتاد. تنها تحت فشار رسانه‌ها و سیاستمداران آمریکا بود که او آزاد شد.
اشپیگل: وضعیت پدرتان در زندان چگونه بود؟
فریدم: برادرم برایم تعریف کرد که پدرمان پس از آزادی کاملاً تغییر کرده بود. تمام روز به دیوارها خیره می‌شد و تقریباً هیچ حرفی نمی‌زد. شاید او را شکنجه کرده بودند، شاید هم به او مواد مخدر داده بودند. نمی‌دانم.
اشپیگل: والدین‌تان تا چه اندازه بر دیدگاه‌های امروزی شما تأثیر گذاشته‌اند؟
فریدم: بسیار زیاد. آنها مرا آزاداندیش بار آوردند و می‌خواستند بهترین آموزش ممکن را ببینم. مدارس دولتی ترکیه کیفیت خوبی نداشتند. معلم‌ها هنوز ما را کتک می‌زدند. به همین دلیل به یکی از مدارس «خدمت» [وابسته به جنبش فتح‌الله گولن] رفتم.
اشپیگل: یعنی مدارسی که متعلق به جنبش فتح‌الله گولن، مخالف اردوغان هستند. گولن در سال ۲۰۲۴ در تبعید در آمریکا درگذشت. اردوغان جنبش گولن را مسئول کودتای نافرجام ۱۵ ژوئیه ۲۰۱۶ می‌داند. برخی از جداشدگان از این جنبش نیز از شرایطی شبیه به فرقه‌های بسته سخن گفته‌اند.
فریدم: برای من جنبش گولن نماد گفت‌وگوی میان‌دینی و میان‌فرهنگی است. گولن باور داشت که ایمان و علم می‌توانند با یکدیگر همکاری کنند تا جهانی بهتر بسازند. دیدگاه او باعث شکل‌گیری مدارسی و ابتکارات فرهنگی در کشورهای گوناگون شد که هدفشان تقویت تفاهم میان مردمی با خاستگاه‌های متفاوت بود.
اشپیگل: در پاییز ۲۰۲۱ شروع کردید به انتقاد از حکومت چین. چرا؟
فریدم: در آن زمان برای کودکان یک اردوی بسکتبال برگزار کرده بودم. پدر یکی از بچه‌ها که یک اویغور بود نزد من آمد و پرسید: «چطور ممکن است خود را مسلمان و فعال حقوق بشر بدانی، در حالی که اویغورها در چین در اردوگاه‌ها شکنجه و تجاوز می‌شوند؟»
اشپیگل: چه پاسخی دادید؟
فریدم: شوکه شدم. هیچ اطلاعی از وضعیت اویغورها در چین نداشتم. به خانه برگشتم و شروع به تحقیق کردم. بعد از آن فهمیدم چه بی‌عدالتی‌هایی در حق اویغورها، تبتی‌ها و مردم هنگ‌کنگ روا می‌شود.
اشپیگل: شما رئیس‌جمهور چین، شی جین‌پینگ را «دیکتاتور بی‌رحم» نامیدید.
فریدم: من اولین بازیکن NBA بودم که به وضعیت حقوق بشر در چین اشاره کردم. نکته عجیب این بود که وقتی علیه اردوغان موضع گرفته بودم، لیگ کاملاً پشتم بود. مدیران تیم‌ها حمایتم کردند و همه از آزادی بیان دفاع می‌کردند. اما وقتی به پکن حمله کردم، مرا رها کردند.
اشپیگل: چین یکی از بزرگ‌ترین و سودآورترین بازارهای NBA است و شمار بینندگان لیگ در آنجا حتی از آمریکا هم بیشتر است. این موضوع باید برایتان تعجب‌برانگیز نبوده باشد.
فریدم: نه، اما این کاملاً ریاکارانه است. تجارت بر همه چیز مقدم است، و برای همین نمی‌خواهند رهبران چین را ناراحت کنند.
اشپیگل: در آن زمان برای تیم بوستون سلتیکس (Boston Celtics) بازی می‌کردید. پس از انتقادتان از چین، تلویزیون دولتی چین همه بازی‌های سلتیکس را از پخش خود حذف کرد و NBA میلیون‌ها دلار ضرر کرد. واکنش مدیر برنامه‌تان چه بود؟
فریدم: او گفت: «اگر فقط یک کلمه دیگر درباره چین بگویی، دیگر هرگز در NBA بازی نخواهی کرد» و طی سال‌های بعد ۴۰ تا ۵۰ میلیون دلار از دستمزدت را از دست خواهی داد.
اشپیگل: با این حال در فصل ۲۰۲۲–۲۰۲۱ کفش‌هایی می‌پوشیدید که روی آنها شعارهایی مانند «تبت آزاد» نوشته شده بود. پس از آن در بوستون کمتر به میدان می‌رفتید و سلتیکس شما را به تیم هیوستون راکتس فرستاد که در آنجا اخراج شدید. آن زمان ۲۹ سال داشتید و می‌توانستید پنج یا شش سال دیگر راحت بازی کنید. آیا اکنون فکر می‌کنید اشتباه کردید؟
فریدم: نه. من پشت تمام کارهایی که کرده‌ام ایستاده‌ام. از هیچ چیز پشیمان نیستم.
اشپیگل: شما با لبرون جیمز (LeBron James)، یکی از بزرگ‌ترین بسکتبالیست‌های تاریخ نیز درافتادید. چرا؟
فریدم: اول از همه باید بگویم که لبرون را یک اسطوره می‌دانم. او بهترین بازیکن بعد از مایکل جردن (Michael Jordan) است. اما او یک فعال صادق حقوق بشر نیست، هرچند بارها چنین ادعایی کرده است.
اشپیگل: باید توضیح دهید.
فریدم: لبرون علیه نژادپرستی و فقر مبارزه می‌کند، و من برای این موضوع احترام زیادی قائلم. اما او فقط درباره مسائلی حرف می‌زند که به تجارتش با شرکت نایکی (Nike) آسیبی نرساند. در برابر اتهام‌هایی که می‌گفتند کفش‌های نایکی در اردوگاه‌های کار اجباری اویغورها تولید می‌شوند، هیچ واکنشی نشان نداد.
اشپیگل: شرکت نایکی این اتهامات را رد کرده است. بازیکن سابق فوتبال آمریکایی، کالین کپرنیک (Colin Kaepernick)، تجربه‌ای مشابه شما داشت. او هنگام سرود ملی آمریکا زانو زد تا به نژادپرستی اعتراض کند. پس از آن، هیچ تیمی در لیگ NFL حاضر نشد او را استخدام کند.
فریدم: ما حتی مدت‌ها با هم دوست بودیم. او قبلاً مرتب برایم هدیه می‌فرستاد، مثلاً پیراهن تیمش را، به‌عنوان نشانه‌ی حمایت.
اشپیگل: سرانجام این رابطه چه شد؟
فریدم: از وقتی نایکی را به‌خاطر بهره‌برداری از «برده‌داری مدرن» در چین مورد انتقاد قرار دادم، میان ما سکوت کامل برقرار است. کپرنیک با نایکی قرارداد دارد، و ظاهراً این موضوع برایش از فعالیت سیاسی مهم‌تر است.
اشپیگل: برای شما پول اهمیت ندارد؟
فریدم: اگر داشت، در NBA می‌ماندم.
اشپیگل: شما از اردوغان، چین، نایکی و NBA انتقاد می‌کنید. اما نظرتان درباره‌ی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، چیست؟ کسی که اخراج‌های جمعی انجام می‌دهد، بر قضات و دادستان‌ها فشار می‌آورد و اعلام کرده قصد دارد با مخالفان سیاسی برخورد کند.
فریدم: هر جا مشکلی ببینم، درباره‌اش حرف می‌زنم. حتی در تظاهرات شرکت می‌کردم، اما به دلایل امنیتی نمی‌توانم.
اشپیگل: شما در نیویورک زندگی می‌کنید و والدین‌تان در ترکیه. هر چند وقت با آنها صحبت می‌کنید؟
فریدم: تماس مستقیم غیرممکن است. ترکیه مرا دشمن دولت و تروریست می‌داند. طبیعی است که والدینم اجازه ندارند با «دشمنان دولت» تلفنی صحبت کنند. پس نمی‌توانم با آنها تماس بگیرم، پیامی بنویسم یا چت کنم. هرگونه ارتباطی زیر نظر است.
اشپیگل: آخرین بار کی والدین‌تان را دیدید؟
فریدم: یازده سال پیش. و امید چندانی ندارم که به این زودی تغییری کند.
اشپیگل: آیا والدین‌تان در استانبول زندگی عادی دارند؟
فریدم: کاش این‌طور بود. آنها مجبور به جابه‌جایی شدند چون مدام تهدید می‌شدند. پلیس خانه‌شان را بازرسی کرد و تمام وسایل الکترونیکی را توقیف نمود. مأموران می‌خواستند ثابت کنند والدینم هنوز با من تماس دارند. هر دو شغل‌شان را از دست دادند. دولت گذرنامه‌هایشان را باطل کرد و اجازه خروج از کشور ندارند.
اشپیگل: از زندگی روزمره‌شان هیچ خبری ندارید؟
فریدم: فقط از طریق برادرم که در کره جنوبی بسکتبال بازی می‌کند. گاهی برایم عکس می‌فرستد و این دل مرا می‌شکند. پدر و مادرم پیرتر شده‌اند، پدرم به سختی می‌تواند راه برود، و من نمی‌توانم به دیدارشان بروم. فقط از طریق برادرم می‌توانم کمی پول برایشان بفرستم.
اشپیگل: آیا والدین‌تان تا به حال شما را سرزنش کرده‌اند؟
فریدم: بارها این سؤال را از خودم پرسیده‌ام و از طریق برادرم از والدینم هم پرسیدم. او گفت پاسخ‌شان این بوده: «انِس (Enes) کاری را می‌کند که به آن باور دارد و حقیقت را می‌گوید. باید ادامه دهد.»
اشپیگل: اما خانواده‌تان در سال ۲۰۱۶ به‌صورت علنی از شما اعلام برائت کردند.
فریدم: آن کار را تحت فشار رژیم ترکیه انجام دادند. طبیعتاً من با خانواده‌ام قطع رابطه نکرده‌ام. آنها را دوست دارم. اما باید از خودشان محافظت کنند، و بهترین راه برای این کار فاصله گرفتن از من است. پدرم را از مسجد بیرون کردند، مادرم را هنگام خرید تف کردند.
اشپیگل: در چین هنوز اویغورها در اردوگاه‌های کار هستند، در ترکیه هم اردوغان همچنان در قدرت است. اما شما شغل‌تان را از دست داده‌اید، در آپارتمانی در انزوا زندگی می‌کنید و نمی‌توانید خانواده‌تان را ببینید. آیا ارزشش را داشت؟
فریدم: بله. مثلاً قانونی تصویب شده برای جلوگیری از کار اجباری اویغورها. بر اساس آن، شرکت‌هایی که با برده‌داری ارتباط دارند، دیگر نمی‌توانند کالاهای‌شان را به آمریکا صادر کنند، و به همین دلیل بسیاری از کارخانه‌ها تولید خود را از منطقه سین‌کیانگ (Xinjiang) یعنی جایی که اردوگاه‌ها هستند بیرون برده‌اند. من این را یک موفقیت می‌دانم.
اشپیگل: خود را بیشتر آمریکایی می‌دانید یا ترک؟
فریدم: من یک آمریکاییِ مغرورم. ترکیه گذرنامه‌ام را باطل کرده و مرا در فهرست قرمز اینترپل قرار داده، اما هنوز کشورم، پرچمم، مردمم و ملتم را دوست دارم.
اشپیگل: رؤیایتان چیست؟
فریدم: می‌خواهم دوباره خانواده‌ام را ببینم، کنارشان بنشینم و بگویم که چقدر دوستشان دارم. و غذای مادرم را بخورم. «مقلوبه»ی خانگی (Hausgemachtes Maqluba)، غذایی سنتی از برنج، گوشت و سبزیجات. هیچ چیز از آن بهتر نیست.
اشپیگل: آقای فریدم، از گفت‌وگو با شما سپاسگزاریم.
Ich habe Angst, dass mich ein Erdoğan Anhänger vergiftet
DER SPIEGEL 44 | 2025