کریستو گروزف، رومن دوبروخوتوف / اینسایدر / ۲۵ ژوئن ۲۰۲۵
«دوازده خنجر در پشت انقلاب اسلامی»:
اسناد محرمانه اف‌اس‌بی تأیید می‌کنند که ایران و روسیه در حال جنگ جاسوسی علیه یکدیگر هستند
حملات اسرائیل و ایالات متحده به ایران واکنش انتقادی اما بسیار محتاطانه‌ای از سوی کرملین به دنبال داشت. در تاریخ ۲۳ ژوئن، ولادیمیر پوتین این حملات را «غیرقابل توجیه و نابخشودنی» توصیف کرد، اما انتقاد او از ایالات متحده و اسرائیل بسیار محتاطانه بود و به نظر می‌رسد حمایت روسیه از ایران فراتر از این اظهارات نخواهد رفت.
این موضوع چندان تعجب‌آور نیست: اسناد به‌دست‌آمده از سرویس ضدجاسوسی اف‌اس‌بی (سازمان امنیت فدرال روسیه) که توسط نشریه اینسایدر منتشر شده‌اند، نشان می‌دهند که با وجود نزدیکی ظاهری مسکو و تهران، روابط میان روسیه و ایران مملو از بی‌اعتمادی متقابل است و هر دو کشور همچنان به طور فعال علیه یکدیگر جاسوسی می‌کنند. منابع در سرویس‌های اطلاعاتی روسیه ادعا می‌کنند که با وجود این نزدیکی، روسیه همچنان ایران را بیشتر دشمن می‌بیند تا متحد و تمایلی به دستیابی تهران به سلاح هسته‌ای ندارد.
پس از تهاجم تمام‌عیار روسیه به اوکراین، روابط میان سرویس‌های اطلاعاتی ایران و روسیه نزدیک‌تر شد. مقامات ارشد آژانس اطلاعات نظامی روسیه (جی‌آر‌یو) و سرویس امنیت فدرال (اف‌اس‌بی) سفرهای بیشتری به ایران انجام دادند و همکاری‌های نظامی افزایش یافت؛ به‌ویژه مسکو در ازای دریافت پهپادهای شاهد از تهران، شمش‌های طلا ارائه کرد.
با این حال، همان‌طور که اسناد به‌دست‌آمده از سرویس اول اف‌اس‌بی (بخش ضدجاسوسی این سازمان) که توسط اینسایدر منتشر شده‌اند، نشان می‌دهند، هر دو کشور در پشت پرده، به جاسوسی از یکدیگر ادامه داده‌اند. با وجود مقررات سخت‌گیرانه، مأموران اف‌اس‌بی اغلب با اطلاعات محرمانه به‌صورت بی‌ملاحظه برخورد می‌کنند و گزارش‌ها و جلسات فوق‌محرمانه را مرتباً از طریق ایمیل برای خود یا همکارانشان ارسال می‌کنند. این اسناد محرمانه دیدگاه این سازمان درباره روابط روسیه با دیگر کشورها را آشکار می‌کنند.
از جمله این اسناد، «توصیه‌هایی برای برنامه‌ریزی فعالیت‌های عملیاتی و خدماتی در مرز ایران» است که به‌صورت سالانه تهیه می‌شود و با مرور مختصری از وضعیت سیاسی کنونی آغاز می‌گردد.
چگونه ایران در روسیه جاسوسی می‌کند
«توصیه‌ها» برای سال ۲۰۲۴ با مقدمه‌ای کوتاه آغاز می‌شود که به تقویت روابط روسیه و ایران اشاره دارد:
«در مرحله کنونی، توسعه روابط میان روسیه و جمهوری اسلامی ایران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شده است. این روابط از سطح دوجانبه به سطح منطقه‌ای و حتی فراتر از آن گسترش یافته‌اند.
نپذیرفتن سلطه غرب، به‌ویژه ایالات متحده، در روابط بین‌الملل و تمایل ایران و روسیه به ایجاد نظم جهانی چندقطبی، و همچنین تقویت دیگر مراکز قدرت برای مقابله با هژمونی یک‌جانبه، از نقاط مشترک در سیاست خارجی این دو کشور بوده است.
در زمینه عملیات نظامی ویژه [جنگ روسیه علیه اوکراین] در اوکراین و فشار بی‌سابقه‌ای که پس از آن از سوی غرب جمعی بر کشور ما اعمال شد، رهبری ایران سیاست خارجی طرفدار روسیه را در پیش گرفت که این امر منجر به افزایش فشار ایالات متحده و متحدانش بر جمهوری اسلامی ایران شد. در این شرایط، تلاش‌های روسیه برای حل مسئله هسته‌ای ایران و کوشش برای کاهش فشارهای بین‌المللی بر ایران، تأثیر مثبتی بر روابط بین‌دولتی داشته است که چشم‌انداز روشنی برای ارتقا به سطح استراتژیک دارد.»
با وجود تمام این نکات مثبت، مقامات ضدجاسوسی خاطرنشان می‌کنند که فعالیت‌های جاسوسی ایران علیه روسیه هیچ نشانه‌ای از توقف ندارد:
با وجود توسعه فعال روابط روسیه و ایران در زمینه‌های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و نظامی، سرویس‌های ویژه ایران همچنان به فعالیت گسترده در روسیه ادامه می‌دهند و تمرکز آن‌ها بر دستیابی به مدل‌های پیشرفته تسلیحات روسی، فناوری‌های هوافضا، الکترونیک رادیویی و هسته‌ای، جست‌وجو برای یافتن کانال‌هایی برای دستیابی به محصولات نظامی و دوکاره (با کاربرد دوگانه) با دور زدن قوانین روسیه، ایجاد جایگاه‌های نفوذ در میان روحانیون مسلمان روس، ترویج اسلام شیعی، و جمع‌آوری اطلاعات درباره وضعیت سیاسی و اقتصادی داخلی و سیاست خارجی روسیه است.
سرویس‌های ویژه زیر از سفارت ایران در مسکو فعالیت می‌کنند: وزارت اطلاعات (MI)، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی (IRGC)، و اداره دوم اطلاعات ستاد کل نیروهای مسلح ایران.
نتایج تحلیل فعالیت‌های ضدجاسوسی در مرز ایران در سال ۲۰۲۳ نشان می‌دهد که، با وجود تقویت روابط بین‌دولتی و توسعه چندجانبه همکاری‌ها، آژانس‌های اطلاعاتی ایران درگیر فعالیت‌هایی هستند که با هدف ایجاد شرایط برای نفوذ به شرکت‌های صنعتی، پژوهشی، طراحی و مهندسی روسیه انجام می‌شود.
اهداف اصلی سرویس‌های ویژه ایران شامل موتورهای توربوجت و نیروگاه‌های مورد استفاده در صنایع موشکی، هوانوردی، و نفت و گاز، فناوری‌های مربوط به پهپادها، جنگ الکترونیک، محصولات الکترونیک رادیویی، و متخصصان در صنایع موشکی، هوانوردی و فضایی است.
در بحبوحه افزایش همکاری‌های فنی-نظامی و افزایش تعداد هیئت‌های ملی که به کشور ما سفر می‌کنند یا به ایران می‌روند، گزارش‌هایی از تلاش‌های استخدام متخصصان روس که به طور مستقیم در اجرای تعهدات قراردادی رسمی دخیل هستند و به اطلاعات محدودشده، از جمله اسرار دولتی، دسترسی دارند، دریافت شده است.
جزئیاتی از چگونگی استخدام توسط سرویس‌های ویژه ایران در روسیه در سندی با عنوان طولانی «بررسی تاکتیک‌های فعالیت‌های اطلاعاتی سرویس‌های ویژه خارجی در کانال خروج شهروندان روس با دسترسی به اطلاعات محرمانه دولتی به خارج از کشور» یافت می‌شود که این سند نیز در اختیار اینسایدر قرار دارد. بر اساس اطلاعات اف‌اس‌بی، جاسوسان ایرانی «به طور گسترده از بازدیدهای هیئت‌های رسمی از شرکت‌های مجتمع نظامی-صنعتی روسیه، مؤسسات تحقیقاتی، سازمان‌های دولتی و تجاری برای مذاکرات رسمی، دعوت به سفرهای کاری خارجی، از جمله سفرهای کوتاه‌مدت، با بهانه‌های معقول (مانند مرحله بعدی مذاکرات، آشنایی با تجربیات خارجی موجود، سخنرانی در موضوعات پژوهشی علمی)، تعطیلات در خارج از کشور و غیره استفاده می‌کنند.»
تأکید شده است که سرویس‌های امنیتی دولتی ایران اغلب مأموران استخدام‌شده را با پول انگیزه می‌دهند و به طور فعال از «استفاده از حامل‌های مخفی ‘در تاریکی’، با کشاندن تدریجی آن‌ها به تبادل اطلاعات و فعالیت‌های تجاری» بهره می‌برند.
بر اساس تحلیل اف‌اس‌بی، فعالیت‌های ایران در روسیه شامل «ترویج اسلام شیعی و ایجاد جایگاه‌هایی در جوامع مذهبی مسلمان در روسیه برای پیشبرد منافع استراتژیک ایران» و همچنین «دستیابی به فناوری‌ها، نمونه‌های مواد و کالاهای با کاربرد دوگانه و نظامی، چه از طریق کانال‌های رسمی و چه با دور زدن قوانین روسیه» است.
این سند همچنین فهرستی از اتباع ایرانی را ارائه می‌دهد که مسئول تعامل با سرویس‌های ویژه روسیه یا استخدام مأموران در خاک روسیه هستند.
نمونه‌هایی از فعالیت‌های جاسوسی ایران در روسیه
به عنوان مثال، سید علیرضا بصیری، نماینده رسمی وزارت اطلاعات ایران، مسئول سازمان‌دهی تماس‌ها با سرویس‌های اطلاعاتی داخلی (اف‌اس‌بی) و خارجی (اس‌وی‌آر) روسیه است. در واقع، نشریه اینسایدر دریافته است که سوابق تلفنی او شامل تماس‌هایی با افسران اطلاعاتی روس، از جمله میخائیل خابروف — کارمند اداره همکاری‌های بین‌المللی اف‌اس‌بی (واحد نظامی شماره ۵۵۹۵۷) که تحت پوشش کارمند شرکت دفاعی آلماز-آنتِی فعالیت می‌کند (هرچند حوزه تخصصی اصلی او ایران نیست، بلکه چین است) — به همراه همکار خابروف در اداره همکاری‌های بین‌المللی اف‌اس‌بی، آرتم بیتسور (متخصص در امور ایران)، و موران چارف، کهنه‌کار اس‌وی‌آر (وابسته به واحد نظامی شماره ۳۳۹۴۹)، بوده است.
محمدعباس ذوالفقاری، رئیس اطلاعات استراتژیک، با سپاه پاسداران انقلاب اسلامی (IRGC)، اطلاعات نظامی روسیه (جی‌آر‌یو)، و اف‌اس‌بی در ارتباط است. بر اساس اطلاعات بخش ضدجاسوسی اف‌اس‌بی، محمد «بر سازمان‌دهی دستیابی، از جمله به روش‌های غیرقانونی، به تجهیزات فنی ویژه فعالیت می‌کند.» با این حال، این سند مشخص نمی‌کند که آیا این دستیابی «غیرقانونی» به تجهیزات ویژه با تأیید مقامات روس انجام شده است یا خیر.
رایزن نظامی، رضا خسروی مقدم، با سرویس فدرال همکاری‌های نظامی-فنی روسیه (FSVTS)، سرویس فدرال کنترل فنی و صادرات (FSTEC)، صادرکننده تسلیحات دولتی روسوبرون‌اکسپورت، و وزارت دفاع در زمینه‌های مرتبط با همکاری‌های نظامی-فنی هماهنگی می‌کند. او همچنین در «استخدام شهروندان روس از میان پرسنل نظامی» دخیل است. اگرچه تأیید دخالت مقدم در استخدام واقعی دشوار است، اما او به طور فعال با نظامیان روس، از جمله الکساندر بلوخین از اداره اصلی همکاری‌های نظامی بین‌المللی وزارت دفاع، در تماس است.
چگونه روسیه در ایران جاسوسی می‌کند
در «توصیه‌ها»ی سال ۲۰۲۴، افسران ضدجاسوسی روسیه به صراحت بر لزوم نفوذ به سرویس‌های اطلاعاتی ایران برای کسب اطلاعات ارزشمند درباره فعالیت‌های تخریبی ایران در روسیه (مانند «کارزارهای اطلاعاتی» در جوامع مذهبی که می‌تواند به «تنش‌های بین‌مذهبی» منجر شود) و همچنین درباره وضعیت داخلی ایران (از جمله اطلاعات درباره جانشین احتمالی آیت‌الله خامنه‌ای) تأکید می‌کنند. بر اساس این سند:
«علاوه بر این، در سال ۲۰۲۴ لازم است:
۱. عملیات‌هایی با تمرکز بر نفوذ اطلاعاتی انسانی و فنی به سرویس‌های اطلاعاتی جمهوری اسلامی ایران افزایش یابد. این حوزه عملیاتی باید به عنوان یک اولویت استراتژیک در نظر گرفته شود.
۲. اطلاعات پیش‌دستانه درباره برنامه‌های ایران برای ترویج اسلام شیعی در خاک روسیه به عنوان ابزاری برای گسترش نفوذ جمع‌آوری شود. عملیات‌هایی برای جلوگیری از ایجاد کانون‌های تنش بین‌مذهبی الهام‌گرفته از ایران در خاک روسیه، مقابله با کارزارهای نفوذ ایران با هدف گسترش دامنه تأثیر در جوامع مذهبی، و مسدود کردن تلاش‌ها برای قرار دادن جوامع شیعی در روسیه تحت کنترل مراکز مذهبی ایران انجام شود.
۳. تلاش‌های سرویس‌های اطلاعاتی و سازمان‌های ایرانی برای دستیابی غیرقانونی در روسیه — یا انتقال از طریق خاک آن — به فناوری‌ها، تجهیزات، مواد، و اطلاعات علمی یا فنی که می‌تواند در توسعه تسلیحات کشتار جمعی، سیستم‌های انتقال آن‌ها، تسلیحات متعارف، یا تجهیزات نظامی مشمول کنترل صادرات استفاده شود، مختل گردد. همچنین از تلاش‌ها برای تسهیل خروج غیرمجاز دانشمندان و متخصصان فنی با دسترسی به اسرار دولتی از روسیه جلوگیری شود.»
۴. تسهیل جمع‌آوری اطلاعات درباره عواملی که می‌توانند مبنایی برای کاهش انگیزه ایران برای حفظ همکاری نزدیک با روسیه باشند. این عوامل شامل موارد زیر است:
● نشانه‌هایی از احتمال احیای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در مورد برنامه هسته‌ای ایران و احتمال لغو تحریم‌های ایالات متحده علیه جمهوری اسلامی ایران.
● احتمال جایگزینی رهبر کنونی ایران به دلیل کهولت سن، کاندیداهای احتمالی برای این جایگاه، و موضع آن‌ها در مورد جهت‌گیری آینده سیاست خارجی ایران، از جمله رویکرد آن‌ها نسبت به روسیه.
۵. جمع‌آوری اطلاعات درباره فعالیت‌های ضدروسی انجام‌شده توسط سفارت‌خانه‌های کشورهای غربی و اوکراین در ایران، به منظور امکان پاسخ‌گویی مناسب.
۶. تسهیل توسعه روابط دوجانبه میان روسیه و ایران، ترویج ارتباط میان سازمان‌های تجاری، و حمایت از مشارکت نمایندگان تجاری و دولتی جمهوری اسلامی ایران در منطقه.
این سند اقدامات خاصی را که طرف روس برای دستیابی به این اهداف برنامه‌ریزی کرده بود، تشریح می‌کند، از جمله «انجام عملیات‌های ضدجاسوسی با هدف قرار دادن افراد ایرانی‌تبار» و «استخدام فارغ‌التحصیلان مراکز مذهبی ایران».
جالب توجه است که، با وجود تغییرات قابل‌توجه در سیاست جهانی در سال‌های اخیر، اهداف و روش‌های اف‌اس‌بی تغییر چندانی نکرده‌اند. به عنوان مثال، نسخه سال ۲۰۲۱ «توصیه‌ها» — که پیش از جنگ تمام‌عیار در اوکراین، بازگشت ترامپ، گرمایش روابط میان روسیه و ایران، و درگیری ایران و اسرائیل تدوین شده بود — تقریباً مشابه نسخه سال ۲۰۲۴ است، هرچند نسخه قدیمی‌تر کمی کمتر جزئیات دارد.
منبعی در بخش ضدجاسوسی نظامی اف‌اس‌بی توضیح می‌دهد که از زمان ریاست‌جمهوری دمیتری مدودف (۲۰۰۸-۲۰۱۲)، روسیه شروع به نگاه کردن به ایران به عنوان یک دشمن به جای متحد کرد. در حالی که در ظاهر دوستی و همکاری را ترویج می‌داد، روسیه هرگز از موضع اساسی خود که ایران نباید به سلاح هسته‌ای دست یابد، عقب‌نشینی نکرد.
در واقع، در «توصیه‌ها»ی سال ۲۰۲۴، مشاهده می‌کنیم که اف‌اس‌بی به‌ویژه نگران تلاش‌های ایران برای دسترسی به اطلاعات مربوط به فناوری‌های هسته‌ای روسیه است. بر این اساس، این سند بر لزوم «اختلال در تلاش‌های سرویس‌های اطلاعاتی و سازمان‌های ایرانی برای دستیابی غیرقانونی در روسیه — یا انتقال از طریق خاک آن — به فناوری‌ها، تجهیزات، مواد، یا اطلاعات علمی و فنی که می‌تواند در توسعه تسلیحات کشتار جمعی استفاده شود» تأکید می‌کند.
همان منبع در ضدجاسوسی نظامی خاطرنشان می‌کند که حتی در حالی که روسیه در سال‌های اخیر نزدیکی خود با ایران را تسریع کرد، از طریق اداره اصلی اطلاعات (جی‌آر‌یو) همکاری نزدیکی با اسرائیل داشت و بدین ترتیب بازی دوگانه‌ای را انجام می‌داد. ایران نمی‌توانست از این تماس‌ها بی‌اطلاع باشد، که این موضوع تنها بی‌اعتمادی متقابل را عمیق‌تر کرد.
یک منبع ارشد در «جی‌آر‌یو» به اینسایدر اظهارنظر مشابهی کرد. به گفته او، کرملین از حداقل سال ۲۰۱۰ در این رقابت به نفع اسرائیل بوده است، و در تمام این مدت، جنگ جاسوسی مخفی با ایران هرگز متوقف نشده است. درگیری ایران و اسرائیل کرملین را در موقعیت دشواری قرار داده است، اما به گفته او، مسکو همچنان بسیار بیشتر به مشکلات داخلی خود مشغول است و رهبری این کشور در حال حاضر ظرفیت تمرکز بر دیپلماسی خاورمیانه را ندارد.
منبع: https://theins.ru/en/inv/282473