گری شیه و کریم فهیم / واشنگتن پست / ۱۳ ژوئن ۲۰۲۵
با طلوع خورشید بر فراز تهران در روز جمعه، مقیاس شگفت‌انگیز حمله غافلگیرانه اسرائیل به ایران آشکار شد: نیروهای اسرائیلی، با حمایت از عملیات مخفیانه موساد که ماه‌ها برنامه‌ریزی شده بود، تأسیسات هسته‌ای ایران در نطنز را به شدت تخریب کردند، بخشی از زرادخانه موشک‌های بالستیک ایران را نابود کردند و در مجموعه‌ای از ۱۰۰ حمله هوایی، شماری از رهبران ارشد نظامی و دانشمندان هسته‌ای ایران را کشتند.
اما در حالی که مقامات اسرائیلی این شاهکار عملیاتی را جشن می‌گرفتند، تحلیلگران معتقدند که بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، به هدف استراتژیک خود یعنی خلع سلاح هسته‌ای ایران نزدیک‌تر نشده است. به گفته آنها، نتانیاهو با این اقدام خطر کشاندن خاورمیانه به یک جنگ طولانی‌مدت را افزایش داده، کشورهای عربی همسایه، از جمله برخی که او به دنبال جلب دوستی آنها بوده را بیشتر خشمگین کرده و شانس مذاکرات هسته‌ای جاری دونالد ترامپ با ایران را که مقامات اسرائیلی اذعان دارند برای دستیابی به راه‌حلی پایدار ضروری است، از بین برده است.
تساحی هانگبی، مشاور امنیت ملی نتانیاهو، در مصاحبه‌ای با تلویزیون اسرائیل در روز جمعه گفت که برنامه هسته‌ای ایران «نمی‌تواند از طریق ابزارهای نظامی نابود شود»، اما اسرائیل دست‌کم پیشرفت هسته‌ای ایران را به تأخیر انداخته است.
هانگبی در برنامه «ملاقات با مطبوعات» شبکه ۱۲ گفت: «شما نمی‌توانید با بمب اراده برای بازسازی و پیگیری مجدد هدف نابودی اسرائیل را از بین ببرید. تنها آمریکایی‌ها می‌توانند این کار را انجام دهند. تنها رئیس‌جمهور ترامپ می‌تواند آنچه را که «توافق خوب» نامیده می‌شود به ارمغان بیاورد — توافقی که در آن ایران به‌طور داوطلبانه برنامه تسلیحات هسته‌ای خود را برچیند، هزینه سنگینی بپردازد، اما در عین حال مزایای قابل‌توجهی نیز به دست آورد.» ایران تأکید کرده که برنامه هسته‌ای‌اش برای مقاصد صلح‌آمیز است.
ترامپ روز جمعه در پلتفرم رسانه اجتماعی خود، «تروث سوشال»، اعلام کرد که امیدوار است ایران پیش از متحمل شدن حملات بیشتر اسرائیل و «تا زمانی که چیزی باقی نمانده» به میز مذاکره برای توافق هسته‌ای بازگردد. مقامات آمریکایی گفتند که استیو ویتکاف، فرستاده خاورمیانه ترامپ، که پیش از حمله اسرائیل قرار بود روز یکشنبه به عمان سفر کند تا با همتایان ایرانی خود دیدار کند، برنامه سفر خود را تغییر نداده است.
اما تهران اعلام کرد که مذاکرات را به‌طور نامحدود به حالت تعلیق درمی‌آورد و ایالات متحده را به دلیل نقشش در «هماهنگی و مجوز» حمله اسرائیل مقصر می‌داند. عصر جمعه، ایران مجموعه‌ای از موشک‌ها را به سمت اسرائیل، از جمله تل‌آویو، شلیک کرد.
«خوانشی نادرست از روان‌شناسی رهبری ایران»
الی گرانمایه، معاون مدیر برنامه خاورمیانه در شورای روابط خارجی اروپا، گفت که این ایده که فشار نظامی اسرائیل اهرم فشار آمریکا در مذاکرات را تقویت می‌کند، «خوانش نادرستی از روان‌شناسی رهبری ایران» است.
به گفته گرانمایه، نتانیاهو و دیگر مقامات اسرائیلی ظاهراً ترامپ را متقاعد کردند که «او می‌تواند ایران را وادار به پذیرش غنی‌سازی صفر کند»، در حالی که متحدان سیاسی تندرو ترامپ نیز او را متقاعد کردند که ایران تحت فشار نظامی تسلیم خواهد شد. اما او هشدار داد که این فرضیات نادرست «بازتاب منفی» خواهند داشت، همان‌طور که کمپین فشار حداکثری ترامپ در دوره اول ریاست‌جمهوری‌اش نتوانست ایران را مطیع‌تر کند.
گرانمایه گفت: «کتابچه راهنمای برنامه هسته‌ای ایران نشان می‌دهد که اگر در تنگنا قرار گیرد، ترجیح می‌دهد کارت‌های بیشتری برای اهرم فشار در مذاکرات به دست آورد تا اینکه تسلیم شود.» با توجه به بیانیه‌های اولیه ایران، به نظر می‌رسد تهران «نمی‌خواهد مستقیماً با ایالات متحده در هرگونه اقدام تلافی‌جویانه درگیر شود»، زیرا این کار «افتادن در دام نتانیاهو» خواهد بود.
هنوز مشخص نیست که ترامپ، که ابتدا تمایلی به استفاده از نیروی نظامی نداشت و مذاکره با ایران را ترجیح می‌داد، تا چه حد از حمله روز جمعه حمایت کرده است.
یک مقام اسرائیلی که از گفت‌وگوی تلفنی روز دوشنبه نتانیاهو با ترامپ مطلع بود، گفت که نتانیاهو استدلال کرد که اسرائیل به لحظه‌ای سرنوشت‌ساز رسیده است، اما رئیس‌جمهور آمریکا همچنان تردید داشت.
دو مقام اسرائیلی گفتند که در دو روز پیش از حمله، به ترامپ اطلاع داده شد که اسرائیل قصد انجام حمله‌ای را دارد و او اجازه داد این حمله پیش برود. اما این مقامات گزارش‌های برخی رسانه‌های اسرائیلی مبنی بر اینکه ترامپ مشتاق انجام حمله توسط اسرائیل بود یا با تظاهر علنی به مخالفت با آن به فریب ایران کمک کرد را رد کردند. این مقامات به شرط ناشناس ماندن درباره گفت‌وگوهای خصوصی صحبت کردند.
نتانیاهو در سخنرانی صبح زود جمعه، در حالی که ۲۰۰ جت اسرائیلی اهداف ایرانی را در فاصله ۱۲۰۰ مایلی هدف قرار می‌دادند، این حمله را نه یک قمار پرخطر، بلکه ضرورتی برای حفاظت از اسرائیل، جهان عرب و غرب توصیف کرد.
اما چند ساعت بعد، نتانیاهو با موجی از انتقادات از سوی کشورهای عربی و دیگر شرکای بالقوه مواجه شد. عربستان سعودی، کشوری که با ترامپ همسو است و نتانیاهو امیدوار به عادی‌سازی روابط با آن بوده، «تجاوز آشکار اسرائیل به جمهوری اسلامی ایران، کشور دوست» را محکوم کرد. محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، نخست‌وزیر قطر و یکی دیگر از متحدان ترامپ، در پستی در شبکه‌های اجتماعی گفت که «اقدامات بی‌ملاحظه اسرائیل همچنان شانس صلح را نابود می‌کند و مردم ما و همچنین امنیت و ثبات جهانی را به خطر می‌اندازد.»
یاسمین فاروق، مدیر پروژه خلیج‌فارس و شبه‌جزیره عربستان در گروه بین‌المللی بحران، گفت که کشورهای عربی خلیج‌فارس، با وجود تلاش‌های چندین‌ساله برای کاهش تنش با ایران، متوجه شده‌اند که «اسرائیل همه این تلاش‌ها را خراب می‌کند.»
امید به سقوط رژیم ایران
عوبد آیلام، مقام سابق اطلاعاتی اسرائیل، گفت که اسرائیل مخالف ادامه مذاکرات ایالات متحده با ایران نیست، اگر این امکان وجود داشته باشد، و امیدوار است حملات اسرائیل رهبری ایران را وادار به پذیرش توافقی سختگیرانه برای توقف کامل غنی‌سازی اورانیوم در داخل کشور کند. مقامات ایرانی تأکید کرده‌اند که باید اجازه غنی‌سازی در سطوح پایین برای مقاصد غیرنظامی را داشته باشند.
اما آیلام گفت که دولت اسرائیل ممکن است امیدوار باشد که کمپین نظامی‌اش به سقوط رژیم ایران منجر شود. مقامات اطلاعاتی اسرائیل معتقدند که اگر رژیم آیت‌الله علی خامنه‌ای سرنگون شود، نیروهای مخالف داخلی احتمالاً با برچیدن برنامه هسته‌ای ایران موافقت خواهند کرد.
اوهاد تال، عضو کمیته امور خارجی و امنیتی پارلمان اسرائیل (کنست)، گفت که امیدوار است واشنگتن با دیدگاه اسرائیل موافق شود که «تنها راه واقعی برای خلاص شدن از برنامه هسته‌ای، سرنگونی رژیم ایران است.»
او گفت: «ما این را درک می‌کنیم، بنابراین انتظار ندارم این کمپین نظامی در چند روز آینده پایان یابد. ما شاهد ادامه آن خواهیم بود، تا زمانی که امیدواریم رژیم سقوط کند.»
نتانیاهو این هدف را در سخنرانی‌ای که بعداً در روز جمعه خطاب به ایرانیان ایراد کرد، تأیید کرد. او گفت: «هدف عملیات اسرائیل خنثی کردن تهدید هسته‌ای و موشک‌های بالستیک رژیم اسلامی علیه ما است. با دستیابی به هدف‌مان، ما همچنین راه را برای دستیابی شما به آزادی هموار می‌کنیم.»
گرانمایه گفت که بعید است نزدیک‌ترین متحدان خلیج‌فارس ترامپ — قطر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی — «حمایتی از حملات اسرائیل داشته باشند»، با توجه به نزدیکی آنها به درگیری و تهدید پیامدهای منطقه‌ای. در حالی که تضعیف ایران لزوماً برای رقبای خلیج‌فارس آن بد نیست، آنها از احتمال یک تلافی گسترده ایران که می‌تواند جرقه یک درگیری منطقه‌ای را بزند، نگران خواهند بود.
برخی دولت‌های عربی روز جمعه تلاش کردند به ایران اطمینان دهند که نقشی در حملات اسرائیل ندارند و از تهران خواستند آنها را درگیر نکند. ایمن صفدی، وزیر امور خارجه اردن، در گفت‌وگوی تلفنی با همتای ایرانی خود گفت: «اردن میدان نبرد هیچ‌کس نخواهد بود و از تمام توان خود برای مقابله با هرگونه نقض حریم هوایی‌اش استفاده خواهد کرد.»
فاروق از گروه بین‌المللی بحران گفت که پیش از حملات روز جمعه، برخی کشورهای خلیج‌فارس از ایالات متحده خواسته بودند که در مذاکرات هسته‌ای ایران را بیش از حد تحت فشار قرار ندهد، زیرا این کشورها نگران بودند که تهران «احساس شکست کند و از توافق هسته‌ای و کاهش تنش منطقه‌ای دست بکشد.» پس از حملات، نگرانی این است که اسرائیل «مصمم به تهدید بقای» رژیم ایران است و این باعث می‌شود تهران کمتر به گرم کردن روابط با کشورهای خلیج‌فارس اهمیت دهد.
او گفت: «وقتی پای بقا به میان می‌آید، ایران ممکن است به اینکه چه کسی بیانیه‌های حمایتی صادر می‌کند، اهمیتی ندهد.»