شهروند: «امید و تغییر»، شعار انتخاباتی باراک اوباما و جمله معروفش، «بله ما میتوانیم» بود. حالا این شعار، در آخرین سخنرانی رئیسجمهوری آمریکا جای خود را به جمله «بله، ما توانستیم» داد. سخنی که فریاد شادی و حمایت مردم را به دنبال داشت. باراک اوباما، پسر یک چوپانِ کنیایی، که خود را «کودک لاغراندامی با اسمی بامزه» توصیف میکند، بزرگ شد و به نخستین رئیسجمهوری سیاهپوست آمریکا تبدیل شد. این کودک لاغر حالا برای خداحافظی به میان طرفدارانش آمده بود.
کسی که ٨سال گذشته، قدرتمندترین فرد کشور دنیا بوده، در آخرین سخنرانیاش، از مردم خواسته تا درمورد دموکراسی، هوشیار باشند. سخنرانی باراک اوباما، با دقت و ظرافت زیادی صورت گرفت و به جای آنکه متمرکز بر حمله به دونالد ترامپ، رئیسجمهوری منتخب و پوپولیست آمریکا باشد، متمرکز بر بنیانهایی بود که موجب پیروزی ترامپ شدند. اوباما در کل سخنرانی ٤٣٠٠ کلمهایاش، تنها یکبار نام ترامپ را بر زبان آورد.
باراک اوباما، بار دیگر از حقوق مهاجران و مسلمانان دفاع کرد و از کسانی که مسأله تغییرات آبوهوایی را نادیده میگیرند، انتقاد کرد. او از تهدیدی سخن گفت که ناشی از «ظهور تعصبی کور» است و به مردم هشدار داد تا حباب اینگونه مسائل را از بین ببرند.
او از همه آمریکاییها و از همه دیدگاهها خواست، مسائل را از دید یکدیگر بررسی کنند و تأکید کرد: ما باید به دیگران توجه و گوش کنیم.
در سخنرانی بزرگ اوباما، احساسات و شور وجود نداشت، تا اینکه او نام میشل اوباما، همسرش را بر زبان آورد و بابت اینکه درهمه موارد، همواره درکنار او بوده، از وی تشکر کرد و با سروصدای مردم و بروز احساساتشان، اشک ریخت.
اوباما برای سخنرانی به شیکاگو، محل تولدش بازگشته بود. مکان سخنرانی او در سالنی بزرگ و تاریک بود و پرچم بسیار بلند آمریکا و صفحات تلویزیون، در آنجا قرار داشت. مردم نیز، اعم از مرد و زن، پیر و جوان با نژادها و مذاهب مختلف در آنجا جمع شده بودند تا سخنرانی اوباما را بشنوند و درمیان سخنرانی اوباما، وی را با جیغ و سوت و تشویق، همراهی میکردند.
اوباما خطاب به مردم حاضر گفت: «هر روز، من از شما چیزهایی آموختم. شما باعث شدید که من، رئیسجمهوری و مرد بهتری باشم».
از آخرین سخنرانی اوباما که تقریبا ٢٥٠هزار نفر از هوادارانش در پارک بزرگ شیکاگو در شب رأیگیری درسال ٢٠٠٨ جمع شده بودند، حدود ٣هزار روز میگذرد. او به مردم گفت: «شاید شما هنوز باور نمیکنید که ما موفق شدیم. اگر ٨سال پیش به شما میگفتم که آمریکا از رکود خارج خواهد شد، صنایع خودروسازی بهبود خواهد یافت و مشکل اشتغال درکشور حلوفصل خواهد گردید؛ اگر به شما میگفتم که فصل جدیدی در روابط خود با کوبا ایجاد خواهیم کرد، برنامه تسلیحات هستهای ایران را بدون شلیک یک گلوله متوقف خواهیم کرد و عامل پشت پرده حملات ١١ سپتامبر را از بین خواهیم برد؛ اگر به شما میگفتم، خواهیم توانست امکان بیمه ٢٠میلیون آمریکایی دیگر را فراهم آوریم؛ اگر همه اینها را به شما میگفتم، ممکن بود بگویید که این حرفها بلندپروازانه و دور از ذهن است، اما این کاری بود که ما توانستیم انجام دهیم.»
اوباما میخواست ادامه سخنش را بگوید که فردی از میان جمعیت فریاد زد: «٤سال دیگه! ٤سال دیگه!» و جمعیت نیز به دنبال او، شروع به شعاردادن کردند. رئیسجمهوری، دستش را بالا برد و از مردم تشکر کرد و گفت: «میدانید که نمیتوانم چنین کاری بکنم. قانون آمریکا، سلطنت نیست».
او ادامه داد: «تا ١٠روز دیگر، جهان شاهد دموکراسی ما خواهد بود. انتقال مسالمتآمیز قدرت از یک رئیسجمهوری به رئیسجمهوری بعدی». اوباما ادامه داد: «من به دونالد ترامپ، رئیسجمهوری منتخب، متعهد شدم که دولت من، روند آرام انتقال را فراهم خواهد کرد، همچنانکه پرزیدنت بوش این کار را برای من کرد».
در طول ٨سال گذشته، باراک اوباما همواره دموکراسی آمریکا را ستوده، به معایب آن اعتراف کرده و گفته است که آمریکا، نیازمند اتحاد کاملتری است.
او همچنین نسبت به تهدیدهایی که متوجه نظام دموکراتیک آمریکاست، هشدار داد: «تهدیدهایی از جمله نابرابری اقتصادی، شکافهای نژادی و فرورفتن بخشهای مختلف جامعه در حبابهای تعصب، وجود دارد.»
اوباما گفت: «خبر خوب این است که اقتصاد ما مسیری رو به رشد را طی میکند، حقوقها، درآمدها، ارزش مسکن و حسابهای بازنشستگی بار دیگر همگی رو به افزایش هستند و فقر رو به کاهش است. دموکراسی، وابسته به برابری است و بدون آن، اقتصاد رشد نخواهد کرد، اما این کافی نیست. هنوز، نابرابری وجود دارد و این مسأله، اصول دموکراتیک ما را فاسد میکند و این موضوع، موجب بدبینی به سیاستهای ما میشود».
اوباما سپس به تهدید دوم دموکراسی اشاره کرد: «بعد از انتخاب من، هنوز صحبتهایی از رشد نژادپرستی در آمریکا وجود داشت؛ چنین بینشی، گرچه به خوبی به آن توجه شد، اما هیچگاه نگاه واقعبینانهای نبوده است. نگاه نژادی، موجب تفرقهانگیزی در جامعه ما میشود.»
اوباما از همه آمریکاییها خواست از نظام دموکراتیک این کشور دفاع کنند. او هشدار داد: «هروقت دموکراسی را بدیهی فرض میکنیم، به خطر میافتد.»
اوباما گفت: «ایجاد قوانینی علیه نژادپرستی به تنهایی کافی نیست. قلبها باید تغییر کنند.» او ادامه داد: «این سخن به آن معناست که سیاهپوستان و سایر اقلیتها و بسیاری از مردم در این کشور، پناهندگان، مهاجران، مردم روستایی و حتی سفیدپوستان باید برای عدالت تلاش کنند.»
اوباما ادامه داد: «این موضوع برای سفیدپوستان به آن معناست که باید بدانند، بردهداری و تبعات آن به ناگاه تمام نشد. صدای اعتراض افراد کمکم بلند و به موجی سیاسی مبدل شد. آنها تهدیدی نبودند؛ صرفا با تظاهراتهای مسالمتآمیز، میخواستند که رفتاری با ایشان بشود که بنیانگذاران این کشور قولش را داده بودند».
باراک اوباما ادامه داد: «نباید بگوییم که ملت ما از ابتدا هیچ اشتباهی نداشته، اما ما نشان دادیم که ظرفیت تغییر را داریم و میتوانیم زندگی افراد را بهتر کنیم. پیشرفت ما دارای فرازونشیب بوده است، کار دموکراسی همواره دشوار بوده و در مواردی خونریزیهایی به دنبال داشته است.»
اوباما گفت: «با هر معیاری بسنجید، آمریکا جای بهتری شده و در موقعیت قویتری نسبت به هشتسال پیش قرار دارد.»
او اضافه کرد: «در مواردی حس میکنیم که به ازای هر دو گامی که به سمت جلو حرکت میکنیم، یک گام به عقب برگشتهایم اما جهت حرکت آمریکا در بلندمدت همواره با حرکت به سمت جلو تعریف شده است. برعهده همه ماست که اطمینان حاصل کنیم که دولت میتواند به حلوفصل چالشهای بسیاری که با آن مواجه هستیم، کمک کند. ما همه چیزهایی را که برای این چالشها نیاز داریم، در اختیار داریم.»
رئیسجمهوری آمریکا گفت: «نظام جهانی نمیتواند صرفا بر مبنای قدرت نظامی یا مناسبات ملی باشد بلکه باید بر مبنای اصول حکمرانی قانون، حقوق بشر، آزادی دین و عقیده و تجمع و رسانه آزاد باشد. این نظام اکنون به چالش کشیده شده است که نخستین چالش از جانب روانپریشان افراطی است که خود را از جانب اسلام معرفی میکنند. تهدیدی که هر یک از این افراد برای دموکراسی ما ایجاد میکنند، فراتر از بمبگذاری یا شلیک موشک است. آنها نمودی از واهمه از تغییر هستند و ترس از افرادی که با زبان دیگری سخن میگویند و عبادت میکنند را بازنمایی میکنند.»
اوباما در مورد امنیت آمریکا، از شجاعت مردان و زنان ما در نیروهای نظامی و افسران اطلاعاتی و مجریان قانون و دیپلماتهایی که از ارتش حمایت میکنند، تشکر کرد و گفت: «بهخاطر آنها، هیچ سازمان تروریستی نتوانسته حمله گستردهای را در هشتسال گذشته در خاک این کشور برنامهریزی و اجرا کند. با این حال اتفاقاتی که در بوستون، اورلاندو، سن برناردینو و فورتود روی داده، یادآور آن است که افراطگرایی تا چه اندازه میتواند خطرناک باشد و از همین رو نهادهای ضابط قانون موثرتر و هوشیارتر از گذشته عمل میکنند.»
وی ادامه داد: «ائتلاف بینالمللی که ما علیه داعش به راه انداختیم، باعث شده که رهبران آنها از بین رفته و سرزمینهایی که پیشتر در اختیار داشتند را از دست بدهند. داعش نابود خواهد شد. همه افرادی که آمریکا را تهدید میکنند، روی آرامش را نخواهند دید. ما باید از ارزشهایی که هویت ما را تشکیل میدهد، حفاظت کنیم و از همین روست که من در هشتسال گذشته در راستای مبارزه با تروریسم بر مبنای حقوقی تلاش کردم. از همین روست که ما شکنجه را متوقف و برای بستن گوآنتانامو اقدام كردیم و در قوانین مربوط به استراق سمع در راستای حفظ حریم شخصی شهروندان، اصلاحات به عمل آوردیم. از همین روست که من مخالف تبعیض علیه مسلمانان آمریکایی هستم که به اندازه ما میهنپرست هستند. همگی باید بدون توجه به کشوری که در آن هستیم تلاش بیشتری به عمل آوریم و در عین حال همگی کار خود را با این پیشفرض آغاز کنیم که هر یک از شهروندان آمریکا کشورمان را به همان اندازهای که ما دوست داریم، دوست دارند.»
باراک اوباما درنهایت هشدار داد که «باید هوشیار باشیم و نترسیم. داعش بر آن خواهد بود که بیگناهان را به کام مرگ بکشاند اما آنها نمیتوانند آمریکا را مغلوب سازند، مگر اینکه ما به قانون اساسی و اصول خود در این نبرد خیانت کنیم. رقیبانی نظیر روسیه و چین هرگز نمیتوانند به پای نفوذ ما در جهان برسند مگر اینکه ما ارزشهای خود را رها کنیم.»