زهرا ترابی / شفقنا
گفتوگو با دکتر احمد نقیب زاده
۵۸مین انتخابات ریاستجمهوری ایالات متحده آمریکا قرار است سه شنبه ۱۸ آبان ۱۳۹۵ برابر با ۸ نوامبر ۲۰۱۶ میلادی برگزار شود. میتوان گفت یکی از مهمترین و حساس ترین انتخابات در طول این مدت برای آمریکا، منطقه و از همه مهمتر برای ایران است. انتخاباتی که میتواند سرنوشت خیلی از موضوعات را تغییر دهد. هیلاری کلینتون یک دموکرات و دونالد ترامپ یک جمهوری خواه دو آتشه در ایالات متحده آمریکا در صدر هستند که هر کدام تلاش خود را میکنند تا ریاست کاخ سفید را به عهده بگیرند.
اما چرا انتخابات ایالات متحده آمریکا در آینده ایران و برجام تاثیرگذار است؟ در همین رابطه شفقنا با دکتر احمد نقیب زاده، تحلیلگر مسایل بین المللی به گفت و گو پرداخته است که در ادامه میخوانید:
* شاهد رقابت سرسخت بین هیلاری کلینتون و دونالد ترامپ در انتخابات آینده آمریکا هستیم؛ کاندیداهای ریاست جمهوری آمریکا برخلاف اوباما و دولتش چندان نگاه مثبتی به ایران و برجام ندارند و از سخت گیری در آینده سخن میگویند؛ در این شرایط و پیش از پایان دولت اوباما، ایران چه اقداماتی میتواند انجام دهد که از اجرایی شدن برجام مطمئن شود؟
نقیب زاده: آقای روحانی یک ۸ ماه خیلی حساسی را در پیش رو دارند که در این موضوع هیچ شکی نیست، ولی اینکه فکر کنیم برجام را کسی میتواند لغو کند، آن هم فکر درستی نیست. برای اینکه آن تعهدات، تعهداتی است که دو دولت دادهاند و هر کس که جای این دولتها هم قرار بگیرد باید اجرایش کند، منتها چیزی که از ابتدا ما پیش بینی میکردیم و در حال تحقق است، این است که مصداق «پروبال ما بریدند و در قفس گشودند» است. اینکه بیایند تحریمها را بردارند و ایران هم تعهداتش را انجام بدهد؛ ولی چون خصومت از بین نرفته دولت آمریکا هیچ همکاری برای اجرای بهینه برجام نیز انجام ندهد مثلا برای خرید هواپیمای بوینگ بگویند الان ما ظرفیت نداریم و باید سالها صبر کنید یا کسانی دیگر در نوبت هستند و الان نوبت شما نیست وهزار موضوع دیگر.
* ایران در این زمینه باید چکار کند؟
نقیب زاده: کاری که ما باید کنیم و تمام بهانهها را از دست آمریکا بگیریم این است که هیچ عمل خصمانهای هم انجام ندهیم تا تمام بهانهها ازدست آمریکا گرفته شود ولی الان آنچه که مهم است و اولویت دارد اجرای برجام است؛ در حال حاضر تحریمها برداشته شده است ولی مسالهای که مهم است بحث حاکمیت ملی آمریکاست؛ یعنی آمریکا حق دارد از نظر حقوقی با ایران مراوده داشته باشد یا نداشته باشد، البته علاوه بر اینکه از این حق استفاده نمیکند در حقیقت نوعی فشار هم به متحدین اروپایی میآورد و نوعی تهدید پنهانی میکند و آنها را از این عمل میترساند و دچار هراس میکند که با ایران وارد مراوده نشوند. بنابراین قضیه خیلی حساس است. قضیهای است که از نظر حقوقی دست ما بسته است و آمریکاییها میگویند برداشتن تحریمها به اراده دولت است و چنین تعهداتی ما نداده بودیم که در بانکهای را آمریکا بگشاییم یا تسهیلاتی برای ایران قائل شویم. ما یک چیزی بین عربستان و کره شمالی هستیم، یعنی عربستانی که کاملاً با غرب متحد است و کره شمالی که تمام درهایش را بسته است. هر یک از این دو کشور از یک امتیازاتی بهره مند هستند، کره شمالی بمب اتم خودش را دارد، کسی هم در امور این کشور مداخله نمیکند، عربستان هم که تکلیفش مشخص است و با آمریکا در یک اردوگاه قرار دارد و از دوستی آمریکا بهره میبرد. این وسط شما که نه این را داشته باشید و نه آن را درحقیقت ممکن است در حالاتی نه تنها مزیتی نداشته باشید بلکه سبب شود تمام کاستیها یا نکات منفی که کره شمالی و عربستان دارد هر دو را یکجا نصیب خود کنید، این متاسفانه وضعیتی است که دارد پیش میآید.
بنابراین رفتارهای که صورت میگیرد یک مقداری، خصومت آمریکاست ولی یک میزان زیادی از آن، این است که ما میبایست بهانهها را از آمریکا بگیریم ولی نگرفتهایم.
* علتش چیست؟
نقیب زاده: علت این است که برخی گروههایی در داخل هستند که منافعشان در بحران به تحریم خلاصه شده و از طرف دیگر هیچگونه اشرافی در حوزه بین المللی ندارند و مداخله در کار وزارت امور خارجه میکنند و همچنین نگاهی روستایی به روابط بین الملل دارند یعنی فکر میکنند ما با کسی که بد هستیم همیشه میتوانیم به او فحش بدهیم و اگر با کسی هم خوب هستیم دیگر دست دوستی دادیم. در صورتی که عرصه روابط بین الملل اصلا چنین عرصهای نیست، عرصه دوستی و دشمنی یکسره نیست، عرصهای است که عرصه دشمنیهای ظاهراً دوستی است، یعنی همه علیه هم در پیکار و رقابت هستند ولی ظاهر قضیه این است که اتحادها و دوستیهای موقتی دارند و از این موضوع استفاده میکنند. ما متاسفانه هرگز شناخت درستی از این عرصه بین المللی نداشتیم.
* چرا دولت نتوانست مانع این نگاهها شود؟
نقیب زاده: نتوانست چون گروههایی وارد شده و پایگاههایی را برای خودشان تدارک دیدند. این است که دولت در موضع تدافعی قرار دارد. هر سخنرانی که انجام میدهد، ده سخنرانی علیه او صورت میگیرد.
به هر صورت یک وضعیت دوگانهای وجود دارد که یکسری خودشان را صاحب این مملکت میدانند و یک عده خودشان را نماینده مردم میدانند. کسانی که خودشان را نماینده مردم میدانند وظیفه دارند که جواب مردم را هم بدهند. مردم رای دادند و خواهان تغییر بودند، آنها هم که با رای مردم آمدهاند این را خوب حس میکنند، البته متاسفانه کسانی هستند که اتکایشان براستدلالات دیگری است.
* مهمترین برنامهای که دولت روحانی باید پیش بگیرد تا بتواند تا حدودی این موانع را کمرنگ کند، چیست؟
نقیب زاده: مهمترین آن گفت وگوست. آقای روحانی به جای سخنرانیهای ناگهانی که واکنشهایی را برمی انگیزد و سبب میشود میزانی از انرژیاش تلف شود، در حقیقت باید با گفت وگو، با مراجعی که دارای تاثیرگذاری در حوزه سیاست خارجی هستند و همچنین گروههایی که در داخل فعال هستند و اطلاعی از عرصه بین المللی ندارند، قبل از اینکه اقدامی را انجام بدهندبه یک اجماع برسند یا به یک اجماع نسبی برسند مثلا یکی از کارهای خوبی که دولت روحانی انجام داده، ارتباط با قم است و وقتی آیات عظام را در جریان قرار میدهند سبب میشودبعضی از این بزرگان از برنامههای دولت دفاع میکنند و این به میزان زیادی کار دولت را آسان میکند. همین کار را با حوزههای دیگر انجام بدهند و کسانی که فکر میکنند منافعشان دراین رویکرد جدید دولت از بین میرود یا خدشه دار میشود، منافع جدیدی هم برای آنها تعریف کنند.
* با چنین اقداماتی، فشار داخلی درباره برجام از بین میرود؟
نقیب زاده: آنهایی که در پیشگاه دولت سنگ اندازی میکنند، متوجه نیستند که یک نیروی دیگری به نام مردم وجود دارد، مردمی که سرخورده شدهاند، مردمی که با مشکلات اقتصادی شدیددست و پنجه نرم کردند و منتظر یک گشایش هستند ولی این امیدهایشان در حال تبدیل به یاس است و اگر این یاس به وجود بیاید، نتایج خوبی نخواهد داشت نه اینکه فقط یک دولتی برود و آقای روحانی یک ۴ سال در راس قدرت باشد. آنچه که در دولت نهم و دهم صورت گرفت کارهایی است که سالها طول میکشد تا جبران شود و اگر یک بار دیگر اینگونه دورهها ایجادشود،واقعاً نارضایتی به عمق جامعه میرود.
* آیا این فعل و انفعالات در کشور آمریکا هم وجود دارد؟
نقیب زاده: طبیعتاً بله؛ الان در آمریکا گروههایی وجود دارند که به شدت خواهان جنگ هستند گروههایی که منافعشان در جنگ و فروش سلاح تعریف شده است و لابی صهیونیست در آنجا بسیار قوی است مثلاً ترامپ به قدرت برسد واقعا یک دولت فاشیستی است؛ یعنی پایگاه اجتماعیاش دقیقا پایگاه اجتماعی فاشیسم است؛ یعنی بورژوازی و نیروهایی که بسیار خشمگین و تندرو هستند و اینها پشت سر او قرار گرفتهاند، ضد مهاجرت هستند، ضد هرگونه صلح در منطقه هستند و بسیار خطرناک هستند و من امیدوارم ملت آمریکا بالاخره جلوی این فاجعه را بگیرند. اگر ترامپ به قدرت برسد فجایع زیادی در راه است که دامن ما را هم خواهد گرفت.
* به نظرتان ترامپ به قدرت میرسد؟
نقیب زاده: اگر فشارها زیاد باشد امکانش وجود دارد اما فعلاً خوشبختانه گروههایی وجود دارد که به شدت دارند فعالیت میکنند که او به قدرت نرسد. اساساً حزب جمهوریخواه حزب تندرویی است و وقتی به قدرت میرسد از ابزار زور بیشتر استفاده میکند تا از ابزار دیپلماسی و چون سلاحهایی در اختیار دارند که یک مقداری هراس آنها را از جنگ زایل میکند و هر لحظه ممکن است دست به جنگ یا دست به فتنهای بزنند مانند آنچه در عراق، سوریه و لیبی اتفاق افتاد.
* پس ایران نباید به راحتی از این دوره انتخابات آمریکا بگذرد؟
نقیب زاده: خیر. شوخی بردار نیست. این انتخابات، انتخابات سرنوشت سازی برای همه منطقه است. هر کشوری هر تغییراتی در آن روی بدهد، سیاست خارجی در آن تاثیر میگذارد منتها تاثیری که تغییر سیاست خارجی آن کشور دارد بستگی به وزنه سیاسی آن کشور در عرصه بین المللی دارد. یک کشوری وجود دارد مانند افغانستان ممکن است فقط روی همسایگان خود یک تغییرات مختصری بگذارد، بعضی از کشورها مانند ترکیه در سطح منطقه اثرگذار هستند. اما کشوری مانند آمریکا در سطح جهان تاثیرگذار است و علاوه بر آنها اساساً نظام بین المللی را میتواند متحول کند، کما اینکه شوروی دچار تغییراتی شد و فروپاشید همچنین نظام بین الملل هم عوض شد و نظام دو قطبی فرو ریخت؛ این است که سیاست آمریکا در حالت عادی هم در همه کشورها اثر میگذارد ولی ما الان در وضعیت خاصی قرار داریم که ایران یکی از موضوعات بحثهای انتخاباتی آمریکاست، بنابراین کسی که به قدرت میرسد در حقیقت خودش را ملزم میداند که نسبت به ایران یک موضع خاص اتخاذ کند.
* تا به امروز دولت روحانی یکی از تاریخی ترین دولتها بشمار میآید به دلیل اینکه توانست برجام و توافق هستهای رابه سرانجام برساند و هم اکنون مسوولان کشورهایی که چند سال یااصلا به ایران سفر نکرده بودنددر حال سفر به ایران هستند.ایران چطور میتواند از فرصت پیش آمده بهترین بهره برداری را داشته باشد؟
نقیب زاده: همانطور که رهبر انقلاب هم گفتهاند این آمد و رفتها باید یک نتایج ملموسی به بار بیاورد الان یکی از فاکتورهایی که این سفرها در سطح مقدماتی باقی میماند و در حال مطالعه هستند، همین مواضعی است که آمریکا میگیرد، یکی دیگر نامطمئنی از وضعیت داخل ایران است که چه واکنشهایی در مقابل حضور آنها یا سرمایه گذاری آنها صورت میگیرد؛اساساً چون ایران کشور مهمی است و از موقعیت ژئوپلیتیکی خوبی برخودار است، اکثر کشورهای مایل هستند که با ایران داد و ستد داشته باشند و اروپاییها یک دلخوریهایی از آمریکادارند و دوست دارند با ایران وارد مرواده شوند و سرمایه گذاری کنند و مشکلات اقتصادیشان را تا حدی برطرف کنند و این خواستهها هم وجود دارد اما اگر تهدید آمریکایی جدی باشدکشورهای اروپاییها نشان دادند که عقب مینشینند چون این تضاد بین اروپا و آمریکا سالهاست که وجود داشته و بارها هم اروپاییها آزمایش کردند که با ایران مرواداتی داشته باشندبرخلاف میل آمریکا، ولی متاسفانه بهانههایی که در داخل به دست اروپاییها داده میشود آنها را دچار وحشت میکند و این یک مقداری طول میکشد و آقای روحانی باید سعی کنند داخل را راضی کنند، وگرنه خارج بسیار خودش را موافق برای همسویی و همکاری با ایران نشان داده است. اگر بعد از آقای روحانی دولت دیگری بیاید زحمتهایی را که او کشیده ، بهره برداری خواهد کرد.
* پس ابتدا باید مخالفان برجام راضی شوند تا نتایج و دستاوردهای آن ملموس شود؟
نقیب زاده: فقط آنها نیستند؛ باید یک وفاق صورت بگیرد و نشان بدهند تحلیلهایی که بعضی از مسوولان دارند، درست نیست و باید وضعیت کشور را به بحث بگذارند و همه باید بپذیرنددست دولت را در عرصه سیاست خارجی باز بگذارند. نمیشود همه تقصیرها را گردن دولت گذاشت. هم اکنون گروههایی نگرانیهایی هم دارند و فکر میکنند آمریکا اندک اندک جای پای خودش را باز میکند و به ایران میآید و تغییراتی را به وجود میآورد ولی اینها در حقیقت تصورات درستی نیست. ببینید کشوری مانند ترکیه هم که متحد آمریکاست خیلی وقتها مقابل او میایستد، اینطور نیست که ما از آمریکا یک غول بسازیم و فکر کنیم هر جا پایش را گذاشت دیگر برکندن آن مشکل است یا نمیشود مقابل آن ایستاد، این یک تصور باطل است.
* با توجه به مخالفتهایی که هم در داخل ایران و هم داخل آمریکا وجود دارد، مذاکرات ایران و آمریکا در حد حل پرونده هستهای باقی میماند و هیچ تحولی در رابطه دو کشور وجودندارد؟
نقیب زاده: این چیزی است که تندروهای ایران و تندروهای آمریکا میخواهند البته ما میتوانستیم وضعیت را عوض کنیم.
* فقط ایران میتوانست؟
نقیب زاده: بالاخره ما که به آنها نمیتوانیم دستور بدهیم و بگوییم این کار را کنید یا نکنید. ما باید ابتدا قدمهای خودمان را برداریم و بهانه دست آمریکا ندهیم. دو حالت میتواند داشته باشد،حالت منفی این است، همانطور که شما گفتید این توافق در همین سطح بماند و تعطیل شود، و تمام نکات منفی که گفتیم به سراغ ایران خواهد آمد ولی نکته مثبت این است که به سطح صفربرسد یعنی نه دوستی باشد نه دشمنی. دوستی باشد آن هم در حوزه اقتصاد باشد، شرکتهای آمریکایی را در ایران دخالت بدهیم که از همین راه کم کم منافع دوستی سیاسی آنها را هم به دنبال داشته باشد.
یکی از مسایل دیگر باید مدنظر قرار داد، همکاریهای منطقهای است؛ الان ایران و آمریکا در یک جبهه دارند علیه داعش میجنگند ولی متاسفانه وضعیت طوری است که آنها حضور ایران را در این مبارزه نفی میکنند یا نادیده میگیرند و میروند سراغ کشورهای دیگر، در حالی که میتوانستیم از این وضعیت استفاده بکنیم و به آنها نشان بدهیم همانطور که در قضیه طالبان همکاری آنها با ما به نفعشان بود و در سایر موارد همین همکاری میتواند وجود داشته باشد. این همکاری هیچگونه دخالتی از آمریکا را در پی نخواهد داشت یعنی دخالت آمریکا درایران در اینگونه مسایل اصلاً مطرح نیست.
* ما شاهد بودیم آقای باراک اوباما تا حدودی دست دوستی در برابر ایران دراز کرد؛ دلیلش این بود که میخواست به جهانثابت کند یک آدم متفاوت نسبت به روسای جمهوری آمریکاستیا اینکه آدم صلح طلبی است و دنبال تنش و جنگ نبود یا اینکه نگاهش به ایران به عنوان راه حل مشکلات منطقه بود؟
نقیب زاده: هیچکدام. من فکر میکنم اوباما ذاتاً آدم صلح دوستی است و یک رییس جمهور استثنایی در آمریکاست شما اصلاً چنین رییس جمهوری تاکنون در آمریکا ندیدهاید، البته کلینتون تاحدی همینطور بود و صلح در جهان میخواست ولی شما ببینید چه پالسهای دوستی برای ایران میفرستاد، سفره هفت سین در کاخ سفید پهن میکند ولی این از جانب ایرانیان مورد توجه قرار نگرفت و ایرانیان مدام منتظر این هستند که آمریکا بیاید و یک امتیازاتی به ایران بدهد و درهایش را باز کند که خواستهای دور از تصور است. فکر میکنم این یک مقداری در دیدجهانیان برای ایران خوب نبود، برای اینکه گفتند رئیس جمهور آمریکا یک ژست دوستانه گرفت ولی از جانب ایرانیان رد شد این در ذات اوباماست و بارها در همه زمینهها نشان داده است. کدام رییس جمهور آمریکا به کوبا سفر کرده است؟ ولی ایشان رفت و به کوبا سفر کرد.
* نگاه جان کری هم همینطور است؟
نقیب زاده: بله. جان کری هم همینطور است ولی جان کری دیگر شانسی برای ریاست جمهوری ندارد.
* سفر خانم موگرینی به ایران را چطور ارزیابی میکنید. این چقدر میتواند در روابط ما با کشورها اروپایی تاثیرگذار باشد؟
نقیب زاده: اساساً ما با اروپاییها هیچ مشکلی نداریم و آنها خیلی خواهان مراوده با ایران هستند همان دو عاملی که گفتم مانع میشود، یکی فشارهای آمریکاست و یکی هم نوعی سردرگمی در ایران است و اینکه نمیدانند واقعاً ایران تا چه حد مسایلش جدی است که این دوگانگی آنها را دچار تردید میکند؛ فکر میکنند اگر دولت یک تعهدی دارد شاید جناح مقابل آن را نپذیرد وبه آن احترام نگذارد. اگر این دو عامل نبود اروپاییها هیچگونه مشکلی با ایران نداشتند و حتی من میگویم ایران اتمی را نیز حاضر بودند بپذیرند برای اینکه در این زمینه احساس میکردندخدشهای به آنها وارد نمیشود.
* فشارهای که آمریکا وارد میکند مربوط به فشارهای اسراییل است؟
نقیب زاده: خیر، همیشه اینگونه نیست؛ الان چه اختلافاتی بر سر ایران بین آمریکا و اسراییل به وجود آمده است؟و اینطور نیست که فکر کنیم آمریکاییها و اسراییلیها یکی هستند ولی خوداسراییلیها هم لابی مرتبطی در اروپا دارند ولی اینطور نیست که کشورهای اروپایی خیلی تحت تاثیر لابی اسراییل باشند برعکس گرایشهای ضداسراییلی در اروپا وجود دارد که در آمریکانیست.
* آینده رابطه ایران و عربستان را چگونه میبینید؟
نقیب زاده: عربستان سعودی وضعیت بسیار بغرنجی دارد و خودش را لبه پرتگاه میبیند. تحولاتی که در داخل عربستان صورت پذیرفته است سبب شده که رژیم این کشور احساس کند رفتنی است و آمریکا هم به آن پشت کرده است. بنابراین نوعی عصبیت، عصبانیت و پرخاشگری در رفتارهای عربستان سعودی وجود دارد که ایران باید خیلی مواظب باشد، مانند همین رفتارها درترکیه مشاهده میشود؛ ترکها همانطور که در روزنامههایشان دیدم، مدام نگران موفقیتها و پیروزیهای ایران هستند، پیوسته میگویند صفویها دارند میآیند باید کاری کرد و ما هم بایدلشکری عثمانی را تشکیل دهیم .
بنابراین ما چون دست بالا را داریم و برنده هستیم باید با طمأنینه بیشتری به این مسایل برسیم؛ حادثهای پیش آمد که واقعا این نباید تکرار شود زمانی که تمام انگشتها متوجه عربستان بود وداشتند او را به دلیل اعدامهایی که کرده بود، محکوم میکردند، ناگهان حادثه سفارت پیش میآید و عربستان با یک زیرکی خاصی ایران را وسط میاندازد و خودش پشت آن پنهان میشودو خیلی در این زمینه موفق بود و سبب شد همه دنیا ما را به جای آنها با انگشت نشان بدهند و آنها توانستند این قضیه را در پناه قضیه سفارت لاپوشانی بکنند و به فراموشی سپرده میشود.
* آینده را چطور ارزیابی میکنید؟
نقیب زاده: چارهای ندارند جز اینکه صلح کنند و به نحوی با هم کنار بیایند و منافع یکدیگر را به رسمیت بشناسند، چیزی که آمریکاییها به عربستان سعودی هم فهماندند و گفتند چارهای ندارید که ایران را به رسمیت بشناسید و اینکه عربستان مرتب در امور اعراب مداخله میکند را باید به عربستان فهماند که دارند قبیلهای فکر میکنند و کدام قبیله و کدام عرب؟ ما با کشورهاطرف هستیم، با دولتها طرف هستیم، با قبیلهها که طرف نیستیم بنابراین سوریه کشوری است برای خودش و ربطی هم به اعراب ندارد و اعراب همینطور و ایران هم اگر دست بالا را دارددر حقیقت به دلیل تلاشهایی است که کرده و استراتژیهای دقیقی که گرفته و گاهی هم اشتباهاتی داشته ولی در مجموع حضور فیزیکی ایران که در حقیقت از نتایج جنگ ۸ ساله برای اینکهت مام سپاهیان و ارتشیهای ما کسانی هستند که از سنین بچگی در جنگ بودند و هراسی از حضور در میدانهای جنگ ندارند، در حالی که ارتش عربستان همیشه از پشت پناهگاههای خودش حمله کرده و ترکیه هم همینطور سبب شده است که ما نسبت به آنها دست بالاتر را داشته باشیم.
* رابطه ما با دیگر کشورهای عربی چطور پیش خواهد رفت؟ شاهد بودیم وقتی به توافق هستهای دست یافتیم کشورهایهمسایه ظاهرا از این موضوع هراس داشتند، این هراس در چیست؟
نقیب زاده: خود این نشان میدهد برجام چقدر به نفع ایران بوده و این برجام چقدر میتوانست منافع ما را تامین کند اینها بی پشتوانه هستند و همه سروصدایشان به واسطه دوستی با آمریکابوده است و فکر میکردند چون آمریکا حمایت میکند از آنها بنابراین دیگر مشکلی ندارند و با این قضیه فکر کردند آمریکا به سمت ایران متمایل شده است و این خودش سبب شد اینها یک مقداری دچار تشویش شوند و به طور طبیعی هم از قدرت ایران همیشه هراس داشتند و تلفیق این دو مورد با هم یعنی هراسی که از ایران داشتند و اینکه فکر کنند آمریکا به جانب ایران متمایل شده است باعث چنین واکنشی از جانب آنها شده است. ولی ما باز داریم دوباره آنها را خوشحال میکنیم و میگوییم ما با آمریکا سر جنگ داریم و این برجام به نتیجه نمیرسد و اینها دوباره دارند به جایگاه اولیه خودشان برمی گردند.
* به عنوان استاد علوم سیاسی، مهمترین نقدی که میتوانید به روابط بین المللی ایران با کشورهای دیگر داشته باشید چیست؟
نقیب زاده: همین که الزامات و ویژگیهای روابط بین الملل را نمیشناسیم، البته وزارت خارجه تا حدی میشناسد ولی کفایت نمیکند و وزارت خارجه هم گهگاهی دچار هراسهای بیجا میشود. این در حوزه تخصصی همان روابط سیاسی است، عرصه بین الملل همان عرصه سیاست است منتها با یک ویژگی خاصی که همیشه رمون آرون بر آن تاکید داشت و آن حالت طبیعی که در روابط بین الملل برقرار است یعنی هیچ نظمی وجود ندارد و هر لحظه ممکن است جنگ پیش بیاید یا هر لحظه ممکن است صلح پیش بیاید و ما دوستان همیشگی نداریم، دشمنان همیشگی نداریم و باید پیوسته مانند اسکی بازی که از روی آب به چپ و راست میرود و گاهی بالا و پایین میرود، باید چنین حرکت کنیم