ژیار گل خبرنگار بی‌بی‌سی در استانبول
در یک ملاقات غیر منتظره، دو تن از نمایندگان پارلمان کرد حزب صلح و آشتی ترکیه، احمد ترک وآیلا آکات با عبدالله اوجلان رهبر زندانی حزب کارگران، PKK ملاقات کردند. این اولین باری است که نمایندگان کرد از سال ۱۹۹۹ توانسته‌اند با اقای اوجلان دیدار کنند. همچنین گفته می‌شود که هاکان فیدان، رئیس سازمان اطلاعات ترکیه، میت، دو روز را در زندان ایمرالی با اقای اوجلان گذرانده. به نظر می‌رسد مذاکرات صلح بین کرد‌ها و دولت ترکیه وارد مرحله جدیدی شده باشد. مطبوعات ترکیه می‌گویند اقایا قیدان و عبدالله اوجلان بر روی برنامه خروج نبروهای PKK از ترکیه موافقت کرده‌اند.
تابوی مذاکره دولت ترکیه با عبدالله اوجلان در ترکیه شکسته شد. تا چندی پیش اکثر مردم ترکیه خواهان اعدام او بودند و اینکه دولت برای حل مسئله کرد‌ها حاضر شود با او مذاکره کند، برای خیلی‌ها قابل تصور نبود. هنگامی که نخست وزیر ترکیه رجب طیب اردوغان در سال ۲۰۰۹ برنامه‌ای برای حل مسئله کرد‌ها ارائه کرد، محبوبیت او در ترکیه در پایین‌ترین سطح بود. مدتی بعد او این برنامه را بایگانی کرد. اما امروز اگر به ستون روزنامه‌ها و برنامه‌های تلویزیونی ترکیه نگاه کنیم، صحبت از مذاکره برای حل مسئله کرد‌ها در میان روشنفکران ترکیه به وضوح دیده می‌شود. این نشان می‌دهد که افکار عمومی ترکیه تا حدودی در چند سال گذشته تغییر کرده.
خلع سلاح از حرف تا عمل
هفته گذشته رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه در یک مصاحبه در تلویزیون ملی ترکیه گفت که ماموران سازمان اطلاعات ترکیه، میت، با آقای اوجلان ملاقات کرده‌اند. آقای اردوغان گفت اولویت دولت او خلع سلاح PKK است.
سئوال اینجاست آیا آقای اوجلان حاضر خواهد بود از PKK بخواهد بدون قیدو شرط سلاحشان را زمین بگذارند؟ آیا شورای رهبری PKK در کوهستان قندیل به آقای اوجلان گوش خواهد داد؟ آیا دولت ترکیه به خواستهای کرد‌ها جواب خواهد داد؟ این سئوالاتی است که آقای اردوغان و نماینده‌اش در هفته گذشته به آن‌ها جوابی ندادند.
در سال ۲۰۱۰ نیز مذاکراتی مخفیانه بین اعضای اروپایی PKK و دولت ترکیه در اسلوی نروژ صورت گرفته بود، اما در سال ۲۰۱۱ بدون نتیجه خاتمه یافت. برای مدتی دولت مذاکرات را انکار کرد، اما بعد‌ها هر دو طرف یکدیگر را به شکست مذاکرات متهم کردند. پس از شکست مذاکرات اسلو آقای اردوغان سیاست تشدید عملیات نظامی علیه PKK و دستگیری فعالان سیاسی کرد را پیشه کرد.
در دو سال گذشته بیش از ۸۰۰۰ فعال سیاسی کرد، شهرداران، نمایندگان مجلس و روزنامه نگاران به اتهام تروریسم و عضویت دراتحادیه جوامع کردستان KCK دستگیر شده‌اند. دولت ترکیه KCK را چتری برای فعالیت PKK در ترکیه می‌خواند.
ادامه دستگیری ها
دستگیری فعالان کرد هنوز ادامه دارد و روزانه چندین فعال سیاسی کرد در ترکیه دستگیر می‌شوند، اما از طرفی دیگر دولت آقای اردوغان مشغول مذاکره با رهبر PKK است. شک و تردید زیادی وجود دارد که تا چه اندازه رهبران PKK در کوهستان قندیل به آقای اوجلان گوش خواهند داد. به نظر می‌رسد در این دور از مذاکرات دولت با رهبران PKK در قندیل در ارتباط نیست و قندیل نیز نسبت به مذاکره با آقای اوجلان عکس اللعملی نشان نداده.
باریش آلتان از روزنامه زمان ترکیه می گوید دولت با مطرح کردن دوباره اوجالان می خواهد از نفوذ برخی رهبران تندرو در قندیل بکاهد.
روزنامه‌های ترکیه می‌گویند آاقای اوجلان خواهان بهبود وضعیت زندان شده و از دولت خواسته امکان ارتباط مستقیم او را با رهبران PKK در قندیل فراهم کند. اقای اوجلان از زمان دستگیری‌اش در سال ۱۹۹۹ در انفرادی به سر می‌برد. در دو سال اخیر وکلای اقای اوجلان اجازه ملاقات با او را نداشته‌اند. باتوجه به شرایط زندان اوجلان نمی‌توان گفت تا چه حد گفته‌های آقای اوجلان اعتبار دارد و بسیاری نقش او را به عنوان رهبر PKK زیر سئوال برده‌اند.
امری اوسلو تحلیلگر سیاسی در ترکیه می‌گوید، «مشکلات زیادی برای خلع سلاح PKK وجود دارد. زمین گذاشتن اسلحه برای PKK به معنی تسلیم محض است و این با فلسفه PKK مغایرت دارد. از طرفی دیگر PKK نیروهای کرد زیادی از ایران، سوریه و عراق دارد، اگر اسلحه را زمین بگذارد چه توجیهی برای نیروهای خارجیش دارد؟ »
امسال PKK بیشتر از هر دوره دیگری عملیات نظامی علیه نیروهای ترکیه انجام داده است. دولت ترکیه می‌گوید امسال PKK قصد داشته بهار عربی را در مناطق کرد نشین ترکیه شروع کند، اما این برنامه شکست خورده است.
با توجه تغییرات در خاورمیانه و سرد شدن رابطه ترکیه با کشورهای همسایه خود از جمله عراق، ایران و سوریه PKK در موقعیت قوی تری از گذشته قرار گرفته است.
امروز اکثر مناطق کردنشین سوریه توسط حزب همبستگی دمکواتیک کنترل می‌شود. شاخه نظامی این حزب حدود ۱۵۰۰۰ نیروی آموزش دیده دارد. دولت ترکیه این حزب را بخشی از PKK می‌داند و نگران است که از نیروهای کرد سوریه علیه ترکیه استفاده شود. همچنین در چند ماه گذشته دولت ترکیه بار‌ها ایران را حمایت از PKK متهم کرده است.
دولت ترکیه گفته اگر اعضای PKK سلاحشان را زمین بگذارند آن‌ها می‌توانند به کشورهای دیگر بروند، البته این کشور‌ها نباید همسایگان ترکیه و کشورهای اروپایی باشند. چیزی که ترکیه پیشنهاد داده بعید به نظر می‌رسد شورای فرماندهی PKK در قندیل که امروز از قدرت و حمایت منطقه‌ای بیشتری برخوردار است قبول کند.
خواسته های بی جواب
دولت هیچ جوابی به خواسته کرد‌ها نداده است. خواسته‌های اصلی اکثر کردهای ترکیه فارغ از تعلقات سیاسیشان برای خاتمه اختلافات با دولت سه چیز هستند. اولا، خواهان قانون اساسی جدیدی به عنوان جایگزین قانون اساسی کنونی هستند که پس از کودتای ۱۹۸۲ نوشته شده و می‌خواهند از حقوق یکسان همچون سایر شهروندان ترکیه برخوردار باشند. دوم خواهان آزادی کامل فرهنگی و استفاده از زبان کردی در همه جنبه‌های زندگی از جمله سیاست، مطبوعات و فرهنگ هستند. سوم می‌خواهند از تمرکز قدرت در دست دولت مرکزی کاسته شود و دولت‌های محلی نقش بیشتری در کنترل مناطق خودشان داشته باشند.
دو هفته پیش در یکی از جلسات دادگاهی گروهی ۱۹۶ نفره از زندانیان کرد در سیلیویری استانبول شرکت کردم. ۱۶ وکیل به نمایندگی از ۱۹۶ زندانی وکالت می‌کردند. روند دادگاه شباهت زیادی به دادگاه‌های دسته جمعی مته‌مان پس از انتخابات ریاست جمهوری ایران داشت. رمضان کایا یکی از وکلای زندانیان گفت هر یک از ما پرونده چندین زندانی را به عهده داریم، اتهام همه آن‌ها تروریسم است و دادستان هزاران صفحه شنود تلفنی را به عنوان مدرک به دادگاه داده. با توجه به حجم کار ما وقت کافی برای مطالعه مدارک و دفاع از آن‌ها را نداریم. اگر متهمین محکوم شوند سال‌ها حبس خواهند شد. ولی به نظر من این یک دادگاهی سیاسی است و بعید می‌دانم هیچ یک از موکیلنم تبرئه شوند «.
اما مذاکراتی که امروز بین دولتمردان ترکیه و عبدالله اوجلان صورت می‌گیرد، شباهت‌هایی با روند صلح در آفریقای جنوبی دارد، البته از جهت روند مذاکرات نه سیستم حکومتی. در آن زمان نلسون ماندلا و دولت آپارتاید سال‌ها مخفیانه مذاکره کردند تا افکار عمومی برای یک انتقال بدون خشونت آماده شد و راه عفو را به انتقام ترجیح دادند.
ترک‌ها و کرد‌ها می‌توانند از تجربه آفریقای جنوبی استفاده کنند. اما سئوال اینجاست آیا در میان رهبران کرد و دولتمردان ترکیه کسانی با خصوصیات دی کلارک (آخرین رئیس جمهور آفریقای جنوبی) و ماندلا پیدا می‌شوند که آینده را در صلح و همزیستی ببینند نه در خشونت و انتقام؟
در سه دهه گذشته جنگ بین نیروهای امنیتی ترکیه و PKK جان بیش از ۴۰۰۰۰ نفر را از هر دو طرف گرفته است. ترکیه، آمریکا و کشورهای اروپایی PKK را سازمان تروریستی می‌دانند.
از طرف دیگر اتحادیه اروپا و سازمان‌های حقوق بشری بار‌ها از ترکیه به خاطر نقض حقوق بشر انتقاد کرده‌اند. کمیته حمایت از روزنامه نگاران، ترکیه را بزرگ‌ترین زندان برای روزنامه نگاران خوانده، ۷۰٪ از روزنامه نگاران زندانی کرد هستند.