رشدی ابوالعوف، خبرنگار غزه در استانبول، بی‌بی‌سی
پس از نزدیک به دو سال جنگ، توان نظامی حماس به شدت تضعیف شده و رهبری سیاسی آن تحت فشار شدید قرار دارد.
با این حال حماس موفق شده در طول جنگ از یک سیستم پرداخت مخفی مبتنی بر پول نقد، برای پرداخت حقوق ۳۰ هزار کارمند غیرنظامی - در مجموع مبلغی معادل هفت میلیون دلار - استفاده کند.
بی‌بی‌سی با سه کارمند دولتی صحبت کرده که تایید کرده‌اند طی هفته گذشته هر یک حدود ۳۰۰ دلار دریافت کرده‌اند.
گمان می‌رود آن‌ها از جمله ده‌ها هزار نفری باشند که همچنان هر ۱۰ هفته، حداکثر ۲۰ درصد حقوق پیش از جنگ خود را دریافت می‌کنند.
در شرایط تورم افسارگسیخته، این حقوق ناچیز که تنها کسری از مبلغ اصلی است، باعث نارضایتی فزاینده حتی در میان هواداران وفادار به حماس شده است.
کمبود شدید غذا – که سازمان‌های امدادی آن را ناشی از محدودیت‌های وضع‌شده از سوی اسرائیل می‌دانند – و افزایش موارد سوءتغذیه حاد همچنان در غزه ادامه دارد. قیمت هر کیلوگرم آرد در هفته‌های اخیر تا ۸۰ دلار افزایش یافته و به بالاترین سطح تاریخی خود رسیده است.
با توجه به نبود سیستم بانکی فعال در غزه، حتی دریافت همین حقوق اندک نیز فرایندی پیچیده و گاه خطرناک است. اسرائیل مرتبا افراد توزیع‌کننده حقوق حماس را شناسایی و هدف قرار می‌دهد تا توانایی این گروه برای اداره مناطق تحت کنترلش را مختل کند.
کارمندان در غزه – از ماموران پلیس گرفته تا کارکنان مالیاتی – اغلب پیامی رمزگذاری‌شده روی تلفن خود یا همسرشان دریافت می‌کنند که از آن‌ها می‌خواهد در زمان و مکانی مشخص برای «نوشیدن چای با یک دوست» حاضر شوند.
در محل ملاقات، فردی – گاهی مرد و گاهی زن – به صورت مخفیانه به آن‌ها نزدیک می‌شود و پاکتی مهر و موم‌شده حاوی پول را تحویل می‌دهد و سپس بدون هیچ صحبت اضافه‌ای بی‌درنگ ناپدید می‌شود.
یکی از کارکنان وزارت امور دینی حماس – که به دلایل امنیتی نمی‌خواهد نامش فاش شود – خطرات دریافت حقوق را این‌گونه توصیف می‌کند: «هر بار که برای گرفتن حقوقم می‌روم، با همسر و فرزندانم خداحافظی می‌کنم. می‌دانم ممکن است دیگر برنگردم. چندین بار محل‌های توزیع حقوق هدف حملات اسرائیل قرار گرفته است. من از یکی از این حملات، در بازار شلوغی در شهر غزه جان سالم به در بردم.»
علاء – که برای حفظ هویتش نامش تغییر داده شده – معلمی است که از سوی دولت تحت اداره حماس استخدام شده و تنها نان‌آور یک خانواده شش‌نفره است.
او به بی‌بی‌سی گفت: «هزار شِکِل (حدود ۳۰۰ دلار) پول نقد کهنه گرفتم – هیچ مغازه‌داری آن را قبول نمی‌کرد. فقط ۲۰۰ شِکِل آن قابل استفاده بود. راستش نمی‌دانم با بقیه‌اش چکار کنم.»
او افزود: «بعد از دو ماه و نیم گرسنگی، به ما پول پاره‌پوره می‌دهند. من اغلب مجبورم به مراکز توزیع کمک سر بزنم به امید اینکه کمی آرد پیدا کنم تا بچه‌هایم را سیر کنم. گاهی موفق می‌شوم مقدار کمی با خودم به خانه بیاورم، اما بیشتر وقت‌ها دست خالی برمی‌گردم.»
در ماه مارس، ارتش اسرائیل اعلام کرد که اسماعیل برهوم، رئیس امور مالی حماس را در حمله‌ای به بیمارستان ناصر در خان یونس کشته است. اسرائیل او را متهم به انتقال منابع مالی به شاخه نظامی حماس کرده بود.
با وجود نابودی بخش بزرگی از ساختار اداری و مالی حماس، هنوز مشخص نیست این گروه چگونه توانسته به پرداخت حقوق کارمندانش ادامه دهد.
یکی از کارکنان ارشد حماس که در مناصب بالا خدمت کرده و با سازوکار مالی این گروه آشنایی دارد، به بی‌بی‌سی گفت که حماس پیش از حمله مرگبار ۷ اکتبر ۲۰۲۳ به جنوب اسرائیل – حمله‌ای که منجر به آغاز عملیات گسترده نظامی اسرائیل شد – حدود ۷۰۰ میلیون دلار پول نقد و صدها میلیون شِکِل را در تونل‌های زیرزمینی ذخیره کرده بود.
گفته می‌شود این منابع به طور مستقیم تحت نظارت یحیی سنوار، رهبر وقت حماس، و برادرش محمد سنوار قرار داشتند که هر دو به دست نیروهای اسرائیلی کشته شده‌اند.
خشم از «پاداش» به حامیان حماس
حماس علاوه بر دریافت میلیون‌های دلار از قطر، بخشی از منابع مالی خود را به صورت سنتی از طریق تعرفه‌های سنگین واردات و مالیات‌های دریافتی از مردم غزه تامین می‌کرد.
گردان‌های قسام، شاخه نظامی حماس که سازوکار مالی جداگانه‌ای دارند، عمدتا از سوی ایران تامین مالی می‌شوند.
یکی از مقام‌های ارشد اخوان‌المسلمین، سازمان اسلام‌گرای بانفوذ مصر که فعالیت آن ممنوع شده، گفته است که حدود ۱۰ درصد از بودجه این گروه نیز به حماس اختصاص می‌یافت.
حماس برای کسب درآمد در دوران جنگ، همچنان از بازرگانان مالیات گرفته و مقدار زیادی سیگار را با قیمتی تا ۱۰۰ برابر قیمت اصلی به فروش رسانده است. پیش از جنگ، قیمت یک بسته ۲۰ عددی سیگار ۵ دلار بود، اما اکنون قیمت آن به بیش از ۱۷۰ دلار رسیده است.
علاوه بر پرداخت نقدی، حماس از طریق کمیته‌های محلی اضطراری که مدیریت آن‌ها به دلیل حملات مکرر اسرائیل مرتب تغییر می‌کند، بسته‌های غذایی نیز میان اعضای خود و خانواده‌هایشان توزیع کرده است.
این امر خشم عمومی را برانگیخته و بسیاری از ساکنان غزه حماس را متهم کرده‌اند که کمک‌ها را فقط به حامیان خود می‌دهد و عموم مردم را نادیده می‌گیرد.
اسرائیل، حماس را متهم کرده که در دوران آتش‌بس اوایل امسال، بخشی از کمک‌های واردشده به غزه را به سرقت برده است. حماس این اتهام را رد می‌کند، اما منابع بی‌بی‌سی در غزه گفته‌اند که در آن زمان مقدار قابل توجهی از کمک‌ها را حماس تحویل گرفته بود.
نسرین خالد، زنی بیوه که پنج سال پیش همسرش را بر اثر سرطان از دست داده و اکنون مسئولیت نگهداری از سه فرزندشان را بر عهده دارد، به بی‌بی‌سی گفت: «وقتی گرسنگی شدیدتر شد، بچه‌هایم فقط از درد گریه نمی‌کردند، بلکه از دیدن همسایگان حامی حماس که بسته‌های غذا و کیسه‌های آرد دریافت می‌کردند هم اشک می‌ریختند.»
«آیا آن‌ها دلیل رنج ما نیستند؟ چرا قبل از ماجراجویی ۷ اکتبرشان، برای تهیه غذا، آب و دارو چاره‌ای نیندیشیده بودند؟»