آیا جمهوری اسلامی توتالیتر است یا اقتدارگرا؟ / بیژن اشتری
آقای احمد زیدآبادی اخیرا به موضوعی پرداخته که به نظرم در شناخت ماهیت جمهوری اسلامی واجد اهمیت است. به باور ایشان جمهوری اسلامی یک نظام اقتدارگراست و نه توتالیتر. من نظر متفاوتی دارم. جمهوری اسلامی در دوره رهبر اولش قطعا یک نظام تمامیت خواه(توتالیتر) بوده است.
خصوصیات یک نظام توتالیتر را می‌توان این‌گونه فهرست کرد: اصالت رهبر، انقیاد نظام قضایی، تسلط کامل حکومت بر رسانه‌ها و اقتصاد، ذهن‌شویی،پروپاگاندا، بسیج عظیم عمومی، ایدیولوژی سالاری، مناسک‌محوری، از بین بردن هویت‌های فردی، اتمیزه کردن جامعه، متشکل کردن مردم در نهادها و ارگان‌های انقلابی، دخالت مستمر در عرصه زندگی خصوصی مردم، هم‌شکل کردن جامعه، و افراط‌گرایی مستمر و جنون‌آمیز در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی و....
غالب این خصوصیات در ده سال اول حیات جمهوری اسلامی قابل مشاهده بود. حتی به نظر من در این دوره ما با یک نظام فراتوتالیتر روبرو بودیم زیرا هسته اصلی ایدیولوژی حاکم، دین اسلام بود که در ذات خودش تمامیت‌خواه است به این معنا که از بدو تولد تا زمان مرگ فرد مسلمان در تمام حیطه‌های زندگی خصوصی فرد، از نحوه زناشویی کردنش تا نحوه نظافت کردنش و غیره، برایش برنامه و دستورالعمل دارد و عمل به این دستورات را از وی مصرانه می‌طلبد. هیچ ایدیولوژی حکومتی تمامیت‌‌خواهی، چه نازیسم چه استالینیسم، هرگز تا این حد به اعماق زندگی خصوصی فرد ورود نکرده بودند که اسلام سیاسی در ده سال اول انقلاب اسلامی ورود کرد.
اما جمهوری اسلامی در دوره رهبر دومش بسیاری از این خصوصیات را به ناگزیر از دست داد. به طوری که حالا مطلقا فاقد انحصار رسانه‌ای است. دیگر قادر به تبلیغات موثر و ذهن‌شویی نیست. فضای مجازی این ابزار را از دست حکومت گرفته است. حکومت قادر به بسیج عظیم توده‌ای نیست و ایدیولوژی حکومتی‌‌اش به شدت فرسوده شده است. حکومت دیگر نمی‌تواند مثل دهه اول به افراطی‌تر کردن دمادم سیاست‌هایش ادامه دهد. اما تمایل درونی حکومت به احیای دوران گذشته است و خدای تمامیت‌خواه دهه شصت را آرزو دارد.
حکومت به نظرم هنوز نتوانسته به طور کامل از تمامیت خواهی به اقتدارگرایی گذر کند و رنج‌هایی که می‌کشد رنج‌های همین دوره گذار است. جدایی از اسلام سیاسی تمامیت‌خواه نیز برای حاکمان امری دشوار و چه‌بسا ناممکن است. جمهوری اسلامی برای تبدیل شدن به یک نظام اقتدارگرا ابتدا باید سکولار شود. کوتاه آمدن نظام از پوشش اجباری نشانه‌ای‌ست از همین روند دردناک سکولاریزه شدن اما این کافی نیست. و البته عبور از این دوره گذار برای حکومتی که با انواع بحران‌ها روبروست به شدت پرمخاطره و چه بسا مهلک است.
تلگرام نویسنده
