کرونا در ایران؛ وضعیت بد بهداشتی زندان‌ها سلامت و جان محبوسان را تهدید می‌کند
کمپین حقوق بشر در ایران
شروع موج پنجم همه‌گیری ویروس کرونا در ایران و وضعیت نامناسب بهداشتی بسیاری از زندان‌های کشور در کنار بحرانی شدن وضعیت تامین آب و برق و مدیریت ناکارآمد و سابقه تاریک مقامات زندان‌ها در تامین بهداشت و مراقبت از سلامت زندانیان، نگرانی‌ها درباره وضعیت جسمانی شمار زیادی از محبوسان در زندان‌های کشور را بیشتر کرده است.
در طول یک‌سال گذشته و پس از شدت شیوع همه‌گیری کرونا، صدای اعتراضات زندانیان سیاسی و عقیدتی نسبت به شرایط اسفناک بهداشتی زندان‌های کشور بیش از پیش شنیده شده است؛ چه در غالب نامه‌های سرگشاده از طرف برخی از زندانیان و چه از زبان خانواده‌های آنان. با این‌وجود مقامات قضایی رفتاری کاملا تبعیض‌آمیز علیه زندانیان سیاسی داشته‌اند و درحالی که بنا به ادعای مقامات بالغ بر یکصد هزار زندانی در شرایط همه‌گیری کرونا به مرخصی رفته‌اند و یا با آزادی مشروط از حبس بیرون آمدند، نام بسیاری از زندانیان سیاسی و عقیدتی در میان زندانیان به مرخصی آمده به چشم نمی‌خورد. حتی در مواردی پیگیری مربوط به سلامت جسمی برخی از زندانیان سیاسی و عقیدتی برای خانواده‌هایشان نیز ناممکن بوده است.
بی‌توجهی مقامات به وضعیت وخیم بهداشتی زندان‌ها؛ تحمیل زجر مضاعف بر محبوسان و خانواده‌ها
بنا به آنچه در گزارش‌ها و روایت‌های محبوسان از شرایط زندان‌ها منتشر شده است وضعیت بهداشت در بسیاری از زندان‌ها به‌خصوص در شهرهای کوچک به شدت بد و غیرانسانی‌ست. این وضعیت مشخصا در تهران و درباره دو زندان تازه تاسیس در این کلان شهر، یعنی زندان بزرگ تهران و زندان قرچک ورامین آشکارا مشاهده می‌شود.
چندی پیش بود که نسرین ستوده، وکیل و فعال حقوق بشر محبوس در زندان قرچک ورامین، درنامه‌ای خطاب به رییس سازمان زندان‌های کشور، خواسته بود که نسبت به تعطیلی زندان قرچک به دلیل شرایط غیراستاندارد و غیرانسانی آن، اقدام شود.
نسرین ستوده در توصیف زندان قرچک نوشته بود که «فضاهای داخل زندان مخروبه و به حدی فشرده و تنگ با سقف‌های کوتاه و بدون پنجره و تهویه مناسب است که شرایطی غیرانسانی را ایجاد کرده است. بوی نامطبوع زندان حتی برای پرسنل زندان نیز آزار دهنده است.»
رضا خندان، همسر نسرین ستوده، با اشاره به اینکه مقامات، این زندان را با ساده‌ترین و کم‌هزینه‌ترین شکل در ارزان‌ترین زمینی که به دست آورده‌اند ساخته‌اند، به کمپین حقوق بشر در ایران گفت: «زندان قرچک از ابتدایی‌ترین امکانات بهداشتی محروم است و اساسا با معیارهای خود سازمان زندان‌ها نیز هیچ نسبتی ندارد.»
به گفته رضا خندان «تصور مقامات از زندانی این است که این افراد نباید مانند یک فرد عادی زندگی کنند، یعنی هرچه محرومیت بیشتر باشد شدت تنبیه هم بیشتر می‌شود و این قسمتی از حکم حبس است».
آنگونه که رضا خندان می‌گوید «فضا آنقدر فضای منفی ست که مقامات معتقدند زندانی باید زجر بکشد در حالی که احکامی که برای زندانی صادر می‌شود احکام زندان با اعمال شاقه نیست».
رضا خندان با اشاره به زندان قرچک، محل نگهداری همسرش، به کمپین حقوق بشر در ایران گفت: «نکته تاسف‌بار درباره زندان قرچک محل احداث آن است؛ جایی که زیست‌گاه بسیاری از موجودات خطرناک همچون رتیل و یا مار است».
آنچنان که رضا خندان می‌گوید «زندان قرچک در واقع یک سوله بزرگی دامداری بوده که مقامات خریداری کرده بودند و ابتدا برخی معتادان را در آنجا نگه می‌داشتند و بعد هم که تصمیم گرفتند که یک زندان مخصوص زنان در تهران بسازند، موقتا تعدادی از زندانیان زن را به این سوله برده‌اند تا زندان ساخته شود».
رضا خندان با اشاره به اینکه مقامات به مرور و به تناسب نیازهای خودشان، مدام این سوله را دیوارکشی و حصارکشی کردند، گفت: « نه تنها پروژه ساخت زندان از بین رفت حتی در این سوله دامداری نیز هیچ زیرساختی برای بدل شدن آن به زندان تعبیه نشده. یعنی هیچ سازماندهی در این ساختمان اعمال نشده است و هیچ فکری برای تعبیه امکانات اولیه همچون تهویه هوا و امثال این اندیشیده نشده است.»
رضا خندان می‌گوید «مقامات زندان معتقدند که محبوسان باید در شرایط آلوده و بدون دسترسی به امکانات اولیه بهداشتی باشند تا روند تنبیه آنان کامل شود».
عدم دسترسی به آب سالم و بهداشتی یکی از اساسی‌ترین چالش‌های زندان‌های دورافتاده مانند قرچک ورامین است. به گفته رضا خندان «بدترین فجایع انسانی در زندان‌های دورافتاده کشور رخ می‌دهد».
رضا خندان درباره وضعیت اسفناک سرویس‌های بهداشتی زندان قرچک و اهمیت مناسب بودن شرایط بهداشتی این سرویس‌ها در دوران کرونا می‌گوید: «اول اینکه به لحاظ ساختمان سازی اساسا محل مناسبی برای سرویس‌های بهداشتی در نظر گرفته نشده است و دوم اینکه به قدری این سرویس‌های بهداشتی کثیف است که اصلا دیگر قابل تمیز شدن نیست و باید تخریب و دوباره ساخته شود».
پیش‌تر عاطفه رنگریز، فعال حقوق زنان و محبوس در قرچک ورامین، نوشته بود که «قرچک نام مستعار جهنم است».
کرونا در زندان‌های ایران؛ از تبعیض علیه زندانیان سیاسی تا ممانعت از مشارکت زندانیان در بهبود وضع زندان
با آغاز همه‌گیری کرونا در ایران و شدت شیوع این بیماری در اکثر زندان‌های ایران، مقامات قضایی تصمیم به اعطای مرخصی و یا موافقت با آزادی مشروطی گروه نسبتا کثیری از زندانیان گرفتند. هرچند که در میان این زندانیان نام محبوسان سیاسی و عقیدتی و دیده نمی‌شد. گزارش‌های متعدد از ابتلای برخی از این زندانیان عقیدتی به کرونا و عدم رسیدگی دقیق و شفاف‌سازی درباره حال جسمی زندانیان در مقاطع گوناگون پس از همه‌گیری کرونا، نگرانی‌های بیشماری را برای خانواده‌ها به وجود آورد؛ نگرانی که هنوز هم دامن زندانیان و خانواده‌هایشان را گرفته است.
با شروع موج پنجم کرونا در ایران نیز گزارش‌هایی درباره ابتلا برخی زندانیان بند زنان اوین منتشر شد؛ روز شنبه ۲۶ تیرماه، صدرا عبداللهی همسر عالیه مطلب زاده، عکاس و فعال حقوق زنان محبوس در بند زنان زندان اوین، با انتشار فایل صوتی از همسر خود از شیوع ویروس کرونا در این بند و عدم رسیدگی پزشکی به زندانیان بیمار خبر داد. در بخشی از این فایل صوتی خانم مطلب‌زاده می‌گوید «معاون زندان آمد، گفتم فقط انگار اینجا همه را ریخته‌اید و درها را بسته‌اید تا همه بمیرند. خیلی راحت گفت خانم بیرون هم همین است، بیرون هم مردم دارند می‌میرند، فرقی ندارد، شما هم بمیرید».
پیش‌تر هم گزارش رسمی از مرگ ۹ زندانی در زندان وکیل‌آباد مشهد در اثر ابتلا به کرونا منتشر شده بود. این درحالی‌ست که خانواده بسیاری از زندانیان سیاسی و عقیدتی به دلیل محدودیت در تماس تلفنی و یا ملاقات با عزیزان در بندشان، امکان پیگیری مداوم سلامت جسمی محبوسان را ندارند و گاه خانواده‌ها تا مدت‌ها پس از ابتلای زندانیان به کرونا متوجه این ماجرا می‌شوند.
رضا خندان، همسر نسرین ستوده وکیل حقوق بشر محبوس در قرچک ورامین، در شرح وضعیت نابسامان مقابله با کرونا در زندان قرچک ورامین به کمپین حقوق بشر در ایران گفت: «سه هفته پیش که برای ملاقات به زندان رفتیم پس از مدت‌ها معطلی وقتی نسرین به محل ملاقات رسید در آنجا هیچ چیز برای ضدعفونی کردن گوشی تلفن کابین نبود و با اینکه ما می‌توانستیم مایع ضدعفونی کننده به نسرین بدهیم اما ماموران اجازه ندادند و نهایتا هم امکان حرف زدن با نسرین فراهم نشد».
به گفته رضا خندان «مساله مهم و قابل تامل برای ما این است که چرا مقامات زندان ساده‌ترین امکانات بهداشتی را از زندانیان دریغ می‌کنند و اصلا چرا اجازه نمی‌دهند که خانواده‌ها این اقلام را تهیه و به دست زندانیان برسانند؟»
رضا خندان می‌گوید «در تمام زندان‌ها یک اصل حاکم است؛ بسته به اینکه زندانیان چقدر امکانات مالی داشته باشند و خودشان همت کنند نسبت به مسائل بهداشتی، آن زندان وضعیت بهتری دارد اما درباره زندان تهران بزرگ و قرچک ماجرا متفاوت است و زندانیان و خانواده‌ها هرچقدر هم که آمادگی برای بهتر کردن وضعیت بهداشتی زندان داشته باشند، مقامات زندان اجازه این کار را نمی‌دهند.»
مدیریت ناکارآمد مقابله با کرونا در ایران به بدترین شکل ممکن خود را در زندان‌های کشور نشان داده است؛ از تبعیض در برخورد با زندانیان سیاسی و عقیدتی گرفته تا بی‌توجهی بعضا عامدانه مقامات زندان‌های کشور در رسیدگی به وضعیت بهداشتی و نیازهای ابتدایی زندانیان همچون آب سالم و تامین امکانات تهویه هوا.
رویکرد مقامات قضایی و مسئولان سازمان زندان‌های ایران در مواجهه با سلامت جسمی محبوسان در دوران ریاست ابراهیم رئیسی در قوه قضاییه دست‌کم باعث کشته شدن دو زندانی سیاسی و عقیدتی شد؛ ساسان نیک‌نفس زندانی سیاسی محبوس در اوین و بهنام محجوبی از دراویش گنابادی محبوس دو تن از زندانیانی بودند که کشته شدن آنها در اثر عدم رسیدگی پزشکی در دوران حبس واکنش‌های بین‌المللی بسیاری را باعث شد.