رویداد۲۴ مرضیه امیری: مناظره دوم انتخابات ریاست جمهوری ایران شوری در افکار عمومی ایجاد نکرد و بسیاری با انتقاد از کلی گویی‌های کاندیداها، معتقدند نامزد‌ها با شناخت و تحقق خواسته‌های جامعه فاصله دارند. در این میان نامزد‌ها به برخی اعداد و ارقام و برخی به گزاره‌های کلی متوسل شدند تا حرف‌های خود را تایید و اثبات کنند تا این مسیر بتوانند رای بخشی از جامعه هدف را به خود اختصاص دهند. اما بررسی‌ها نشان می‌دهد بسیاری از این گزاره‌ها و آمار و ارقام با واقعیت موجود فاصله زیادی دارد.
محسن رضایی عدد ۱۳۷ میلیارد دلار برای پرداخت یارانه را از کجا آورد؟
بزرگ‌ترین عدد مطرح شده در این مناظره از محسن رضایی شنیده شد. آن هم برای اثبات توانایی‌اش در پرداخت یارانه در صورت پیروزی در انتخابات.
محسن رضایی در واکنش به انتقاداتی که از مبنی بر ارائه وعده پرداخت یارانه ۴۵۰ هزارتومنی می‌شود، گفته: «در سال گذشته ۱۳۷ میلیارد دلار از منابع دولتی به جامعه رفته است، اما به دلیل رانت کثیف و مافیایی در کشور اکثر این پول‌ها دست کسانی است که صاحب حق نبوده‌اند و ۴۰ درصد این مبلغ قابل باز تولید است. ۱۰ میلیارد دلار از این مبلغ را بدهیم به دولت که تورم را پایان دهد و بقیه را صرف پرداخت یارانه ۴۵۰ هزارتومنی، مسکن ارزان، ورود و پرداخت نقد خانه‌داری به بانوان خانه‌دار، کسب و کار‌های خانگی و سهام صندوق نفت ملی ایران کنیم.»
برای درک بزرگی عدد ۱۳۷ میلیارد دلار کافی است بدانیم که این عدد معادل کل ثروت ایلان ماسک به عنوان دومین ثروتمند جهان است و همچنین این عدد معادل است با کل حجم سرمایه‌گذاری اقتصاد بزرگ چین در سال ۲۰۱۹.
حالا سوال اینجاست که منظور رضایی از این ۱۳۷ میلیارد دلار چیست و منبع آن کجاست. خود محسن رضایی در این مناظره در توضیح این رقم، گفت که ۱۳۷ میلیارد دلار ارزش یارانه‌های پنهان در جامعه است. این در حالی است که در تمامی مطالعات تحقیقاتی ارزش یارانه‌های پنهان بسیار کمتر از عدد ذکر شده از سوی محسن رضایی است.
منظور از یارانه پنهان، یارانه انرژی است، منظور این است که انرژی در داخل کشور تولید شده و با قیمتی متناسب با هزینه تولید به مردم تحویل داده می‌شود. برآورد دقیق یارانه‌های پنهان در اقتصاد ایران بسیار دشوار است و هر آنچه به عنوان برآورد این یارانه‌ها ارایه می‌شود تخمین‌هایی است که بسته به مدل محاسبه و منبع ارایه‌کننده متفاوت است.
به عنوان مثال آژانس بین‌المللی انرژی سال گذشته در گزارشی اعلام کرد که یارانه انرژی ایران در سال ۲۰۱۹ حدود ۸۶ میلیارد دلار بوده است.
مرکز پژوهش‌های مجلس هم به عنوان یک نهاد تحقیقاتی داخلی رقم یارانه انرژی را هر ساله برآورد می‌کند. در آخرین تحقیق این نهاد مجموع یارانه‌های پنهان در اقتصاد ایران معادل ۴۹.۲۴ میلیارد دلار ارزیابی شده است؛ بنابراین عددی که محسن رضایی اعلام کرده مشخص نیست براساس چه محاسباتی انجام شده و به نظر می‌رسد رضایی با توسل به اینکه «اعلام عدد، اعلام عدد است و کنتور نمی‌اندازد.» صرفا عددسازی کرده است.
اما در وهله دوم باید دید محسن رضایی منابع حاصل از حذف یارانه‌های پنهان را چگونه می‌خواهد صرف پرداخت یارانه ۴۵۰ هزار تومانی و پرداخت حقوق به زنان خانه‌دار و دیگر امور کند.
تنها روشی که می‌توان با آن دست به حذف یا کاهش یارانه‌های پنهان زد، گران کردن قیمت سوخت است. همچنان که در سال ۸۹ و همچنین در سال ۹۸ اتفاق افتاد و دولت‌ها اقدام به گران کردن قیمت بنزین با عنوان اصلاح قیمت انرژی و حذف یارانه‌های پنهان کردند.
زیرکی انتخاباتی محسن رضایی را آن جا می‌توان دید که از پرداخت یارانه ۴۵۰ هزارتومانی، ساختن مسکن ارزان و پرداخت حقوق به زنان خانه‌دار صحبت می‌کند و می‌گوید منابع آن را از حذف یارانه‌های پنهان به دست می‌آورد اما نمی‌گوید برای این کار قیمت بنزین باید بین ۱۵ تا ۲۰ هزارتومان گران شود تا چنین منابعی تامین یابد!
عددسازی ابراهیم رئیسی در ترسیم تصویر آماری اقتصاد
فاصله بین واقعیت تا حرف در میان صحبت‌های ابراهیم رئیسی هم مشهود بود. ابراهیم رئیسی در میان سخنانش در دومین مناظره گفت: «ما در ابتدای ورود به قوه قضاییه لایحه صیانت و حمایت از بانوان را تنطیم کردیم که ۴۰۰ روز در دولت معطل مانده است.»
این در حالی است که این لایحه در ۲۵ دی ماه ۹۹ تقدیم مجلس شده و در مجلس تقریبا ۴ ماه است اعلام وصول نشد تا نهایتا در ۲۹ اردیبهشت ماه امسال اعلام وصول شد. اما جالب است که ابراهیم رئیسی از پیشرفت هیچ کدام از این مراحل خبر نداشته و می‌گوید این لایحه معطل دولت است.
در جای دیگری نیز آمار اعلامی از سوی رئیسی مبهم بود. ابراهیم رئیسی در این مناظره گفت: «۴۰ درصد ظرفیت تولیدی کشور خالی است.» و بلافاصله در یک دقیقه بعد در جمله دیگری گفت: «۷۰ درصد ظرفیت اقتصادی کشور خالی است.»؛ و آخر ما نفهمیدیم که ۴۰ درصد خالی است یا ۷۰ درصد؟
ببینیم آمار‌های رسمی در این باره چه می‌گویند. منظور از ظرفیت خالی در تولید یا اقتصاد این است که زمین، واحد تولیدی و ماشین آلات و نیروی کاری است که بالقوه موجود است، اما هنوز به فعل درنیامده و به اصطلاح بیکار مانده است.
حجم ظرفیت خالی اقتصاد از جمله شاخص‌هایی است که تماما قابل اندازه گیری نیست و مهم این است که بر مبنای کدام یک از مولفه ها: زمین، واحد تولیدی و ماشین آلات، نیروی کار محاسبه شود.
وزیر اقتصاد، فرهاد دژپسند مدتی پیش اعلام کرد که «باتوجه به نرخ بیکاری و تعداد واحد‌های تولیدی نیمه تعطیل، در حال حاضر ۵۰ درصد از ظرفیت تولید در کشور خالی است.»
نرخ اعلامی رئیسی از منظر دیگر هم مورد ابهام است. حجم ۷۰ درصدی ظرفیت خالی در اقتصاد کشوری معنا دارد که از زیرساخت‌های فربه برخوردار باشد، در حالی که در اقتصاد ایران نزدیک به یک دهه است، ظرفیت جدیدی ایجاد نشده و نرخ تشکیل سرمایه ثابت که به معنای راه اندازی واحد تولیدی و ماشین آلات جدید است، منفی بوده و این یعنی زیرساخت تولیدی جدیدی به فعلیت درنیامده است.
عدد دیگری که ابراهیم رئیسی در مناظره اعلام کرد مربوط به تعداد سامانه‌های راه اندازی شده در قوه قضائیه بود. رئیسی گفت: «ما ۳۵ سامانه فعال کردیم و تا آخر سال ۴۰ سامانه فعال خواهد شد.» این درحالی است که طبق خود آمار سایت قوه قضائیه تعداد سامانه‌های فعال شده ۳۰ سامانه بوده و در چشم انداز خود افزایش سامانه‌ها به ۳۵ عدد مورد هدف است.
عبدالناصر همتی؛ هراسان از برهم زدن ساختار
عبدالناصر همتی گرچه در اعلام آمار‌ها به نسبت سایر کاندیداها دقیق‌تر عمل می‌کند، اما در پرداخت به گزاره‌ها به سیاق دیگر نامزد‌ها کلی‌گویی کرده و حرف‌هایی مطرح می‌کند که با عملکرد او مطابقت ندارد.
همتی در مناظره دوم گفت: «من در کابینه‌ام حداقل پنج وزیر زن خواهم داشت و تبعیض جنسیتی را در محیط کار رفع می‌کنم.» این در حالی است که در دورانی که وی ریاست بانک مرکزی را برعهده داشت، هیچ زنی در ترکیب معاونان او جایی نداشته و چارت اداری بانک مرکزی به ریاست همتی چهره کاملا مردانه‌ای داشته است.
در جای دیگر همتی برای نشان دادن توجه خود به علایق و شناخت جوانان گفت: «دوستان می‌گویند ما اهل تعامل هستیم. در برنامه‌های خودشان رپ پخش می‌کنند، اما رپ را ممنوع کرده‌اند. نوجوانان ما به سمت موسیقی کی‌پاپ یا پاپ کره‌ای رفته‌اند. ما هنوز رپ خودمان زیرزمینی است. این‌ها را چه کسی جواب می‌دهد؟ مگر رییس جمهوری نباید این را پیگیری کند.»
این در حالی است که اساسا موسیقی رپ در جهان به عنوان یک موسیقی زیرزمینی شناخته می‌شود و به عنوان یک هنر اعتراضی ضد مجوز است و به دنبال گرفتن مجوز از سیاست گذار نیست. اما در کشور‌های دیگر این هنر جرم انگاری نشده و در کشور ما به عنوان جرم تلقی می‌شود که البته جرم زدایی آن هم در حیطه کار قوه قضائیه است و نه ریاست جمهوری و قوه مجریه.
سعید جلیلی از دیگر نامزد‌ها هم از این آدرس غلط دادن آماری و گزاره‌ای بی بهره نبود. جلیلی در بخشی از سخنانش با اشاره به طرح خانه بهداشت گفت: «در اوایل انقلاب طرح‌های مختلفی درباره سلامت اجرا شده است که یک طرح شبکه بهداشت در ابتدای انقلاب بود که درست و دقیق اجرا شد و آثارش تا به امروز وجود دارد و حتی کشور‌های غربی از آن الگو گرفتند.» این درحالی است که طراح طرح شبکه بهداشت سازمان بهداشت جهانی است و این طرح در ایران پیش از انقلاب، به اجرا درآمد. اولین خانه بهداشت در ایران در سال ۱۳۵۲ در روستای چنقرالوی پل استان آذربایجان غربی راه اندازی شد.
در میان صحبت‌های کاندیداها ابهام و تناقض و فاصله با واقعیت زیاد است و در این گزارش فقط صحبت‌های مطرح شده در مناظره دوم مورد بررسی قرار گرفت. در نهایت باید پرسید جامعه‌ای که از دروغ بیزار و خسته شده، چطور می‌تواند به کسانی اعتماد کند که در میان صحبت‌های خود که با آمادگی قبلی هم بوده، این همه تناقض آماری و گزاره‌ای دیده می‌شود؟