زنان ایران؛ «دیگر بازگشتی در کار نیست»
دیپا پارنت / گاردین / چهارشنبه ۲۴ دسامبر ۲۰۲۵
در خیابانهای پایتخت ایران، تهران، زنان جوان روزبهروز بیشتر قوانین اجباری حجاب را نادیده میگیرند و ویدیوهایی در اینترنت منتشر میکنند که نشاندهنده قدم زدن آنها در خیابانها بدون پوشش سر است. این سرپیچی بیش از سه سال پس از کشته شدن مهسا امینی، زن جوان ۲۲ ساله کرد که توسط «پلیس اخلاق» به دلیل ادعای نقض قوانین پوشش بازداشت شده بود، رخ میدهد. مرگ او منجر به بزرگترین موج ناآرامیهای مردمی در سالهای اخیر در ایران شد و در پاسخ، نیروهای امنیتی سرکوبی شدید انجام دادند که طی آن صدها معترض کشته و هزاران نفر زخمی شدند.
بر اساس قانون «حجاب و عفاف» ایران که در سال ۲۰۲۴ به اجرا درآمد، زنانی که متهم به «ترویج برهنگی، بیعفتی، بیحجابی یا پوشش نامناسب» شوند، با مجازاتهای شدید مواجه میشوند، از جمله جریمههای نقدی تا سقف ۱۲,۵۰۰ پوند، شلاق و حبس از پنج تا ۱۵ سال برای مجرمان تکراری.
مقامات همچنین مردم عادی را تشویق کردهاند تا از طریق یک پلتفرم گزارشدهی مورد حمایت دولت، به عنوان «ناظران حجاب» عمل کنند و زنان را به دلیل تخلفات ادعایی گزارش دهند.
در ماه دسامبر، رهبر عالی ایران، علی خامنهای، گفت که حجاب برای «حفظ کرامت زنان و مهار غرایز جنسی بسیار قوی و خطرناک» ضروری است و این اظهارات آغاز فشار جدیدی برای اجرای قوانین پوشش بود.
دو دختر در موزه هنرهای معاصر تهران، جایی که تعداد زیادی از آثار اصلی این هنرمند به نمایش گذاشته شده است، به تابلوی گرنیکا اثر پیکاسو نگاه میکنند. بسیاری از این آثار برای اولین بار به نمایش گذاشته میشوند
چند روز پس از آن، نیروهای امنیتی اجرای قوانین حجاب را شدت بخشیدند. برگزارکنندگان یک ماراتن محبوب در جزیره کیش، واقع در سواحل جنوبی ایران، بازداشت شدند و متهم به «نقض عفت عمومی» شدند زیرا اجازه دادند زنان بدون حجاب بدوند.
اما زنان ایرانی در گفتوگو با گاردین میگویند که افکار عمومی تغییر کرده و حتی زنان بیشتری علیرغم افزایش بازداشتها و مجازاتها، آماده نادیده گرفتن قوانین پوشش هستند.
هدی، روزنامهنگار ساکن تهران، میگوید: «ما هرگز به اجازه خامنهای نیاز نداشتیم و اکنون نیز به آن نیازی نداریم. صحنههایی که شاهد آن هستید به این دلیل است که ما به آنچه او میگوید اهمیتی نمیدهیم.»
او اضافه میکند: «ما با کمبود آب مواجه هستیم [اشاره به بحران کمبود آب در ایران]، اعتراضات کارگری در حال افزایش است و جنگ با اسرائیل دولت را ضعیف کرده. حجاب یک حواسپرتی آسان است در حالی که آنها با همه این مسائل جدی دست و پنجه نرم میکنند.»
اگرچه هدی میپذیرد که زنان بیشتری بازداشت خواهند شد، اما میگوید مقامات ایرانی از دستگیریهای گسترده اجتناب میکنند زیرا «دفعه قبل که این کار را کردند، در سراسر جهان احمق به نظر میرسیدند».
در تهران، گلنار، یک هنرمند تجسمی، معتقد است که جوانان ایرانی به هنجارهای قبلی باز نخواهند گشت. او اخیراً از یک افسر پلیس که به نوجوانانی که در حال نواختن موسیقی بودند هشدار میداد، فیلمبرداری کرده است؛ گروه او را نادیده گرفتند. او میگوید رژیم، که توسط جنگ و تحریمها تضعیف شده است، «به روابط عمومی خوب نیاز دارد» و نمیتواند ریسک انتشار تصاویر ویروسی دستگیریهای حجاب را بپذیرد.
یک زوج جوان در پارک لاله تهران، یکدیگر را میبوسند
گلنار میگوید: «آیا در پس ذهنم این را دارم که هر لحظه ممکن است مرا به داخل یک ون بکشند؟ بله، دروغ نمیگویم. اما برنامه این است که به صورت جمعی مرزها را جابجا کنیم تا آنها نتوانند چند نفر از ما را بشکنند.»
در جای دیگری از تهران، شقایق، ۲۲ ساله، از طریق یک باشگاه موتورسواری زنانه مرزها را جابجا میکند. زنان در ایران نمیتوانند گواهینامه موتورسواری بگیرند، با این حال گروه او هفتگی موتورسواری میکند. او میگوید: «آنها بسیار سهلگیر شدهاند و دیگر ما را متوقف نمیکنند.»
شقایق میگوید که خارج از موتور، دیگر روسری سر نمیکند. «اگر حالا حجاب بگذارم، احساس میکنم همه فداکاریهایی که بسیاری از ایرانیها کردهاند را نابود میکنم. دیگر بازگشتی در کار نیست.»
در حالی که اکثر ویدیوهای ویروسی [ویدیوهایی که به سرعت در شبکههای اجتماعی دستبهدست میشوند] از تهران میآیند، زنان در استانهای دیگر نیز از تغییر نگرشها خبر میدهند.
لیلا، صاحب کسبوکار در شهر مرکزی شیراز، میگوید که هرگز شهر را اینقدر پر انرژی ندیده است. «صادقانه بگویم، واقعاً امیدوارکننده است. این واقعیت که زنان بیشتری نحوه پوشش خود را انتخاب میکنند، دقیقاً همان چیزی است که آنها را شجاعتر میکند. این تصاویر اثباتی بر شجاعت ما هستند و نه اصلاحاتی که بسیاری از حامیان رژیم به آن اشاره میکنند.»
در منطقه کردستان ایران، زرین، دانشجو، میگوید حضور «پلیس اخلاق» حداقل است اما هدفگیری گستردهتر ادامه دارد. «در کردستان ما به دلیل هویت کردیمان هدف مقامات قرار میگیریم و حجاب تنها نگرانی نیست. من نگرانم که وقتی اجرای حجاب را در تهران آغاز کنند، از آن به عنوان بهانهای برای دستگیری گسترده مردان و زنان ما صرفاً به دلیل هویتمان استفاده کنند و اتهامات امنیت ملی و جاسوسی بسازند، همانطور که قبل و بعد از مرگ مهسا امینی انجام میدادند.»
اسکایلر تامپسون، معاون مدیر سازمان فعالان حقوق بشر در ایران، میگوید مقامات ظرفیت اجرای مداوم حجاب را ندارند و شاید تمایلی به مقابله با زنان در میان فشارهای داخلی و بینالمللی نداشته باشند. «فضای سیاسی، امنیتی و اقتصادی شکننده است و حتی یک تحریک کوچک میتواند باعث ناآرامیهای جدید شود.»
————————-
* نامها تغییر کردهاند
* عکسهای این مقاله در تهران در نوامبر و دسامبر ۲۰۲۵ گرفته شدهاند.
