پزشکیان عملاً دستهای خود را بالا برده است!
فرناز فصیحی و لیلی نیکونظر / نیویورک تایمز ۱۸ دسامبر ۲۰۲۵
نخستین سال ریاستجمهوری مسعود پزشکیان در ایران، از سوی بسیاری به عنوان یک «سال فاجعهبار» توصیف شده است. ترور متحدان و فرماندهان ارشد، حملات هوایی اسرائیل و ایالات متحده، و تخریب تأسیسات هستهای، تنها بخشی از این وضعیت بوده است؛ در کنار اقتصادی که روزبهروز وخیمتر میشود و کمبودهای پیدرپی آب و انرژی.
اما اگر ایرانیان انتظار داشتند برای یافتن راهحلها به رئیسجمهور رجوع کنند، خود او نخستین کسی است که میگوید زحمتش را به خود ندهند.
آقای پزشکیان در مجموعهای از سخنرانیهای عمومی که بهطرز چشمگیری صریح و بیپرده بوده، گفته است ایران با مشکلاتی غیرقابلحل روبهروست و او دیگر ایدهای برای برطرف کردن آنها ندارد.
او اوایل دسامبر در جمع دانشجویان و استادان دانشگاه گفت: «اگر کسی میتواند کاری بکند، بسمالله. من نمیتوانم کاری انجام بدهم؛ به من فحش ندهید.»
او در جلسات با مقامهای دولتی نیز اذعان کرده است که دولت «گیر افتاده، واقعاً بد گیر افتاده است». وی افزوده: «از روز اولی که آمدیم، بلاها یکییکی نازل شده و این روند متوقف نشده است.»
پزشکیان حتی تا آنجا پیش رفته که گفته مشکلات ایران ساخته دست خود ماست — نتیجه فساد، درگیریهای جناحی و دههها شیوههای هزینهکرد دولتی که او آنها را «کارهای دیوانهوار» توصیف کرده — و نه تقصیر ایالات متحده یا اسرائیل.
او در چندین نشست، از جمله دیدار با دانشجویان، گفته است: «مشکل خودِ ما هستیم.»
این ماه، آقای پزشکیان به استانداران و مقامهای محلی گفته است تصور کنند دولت مرکزی «اصلاً وجود ندارد» و «خودتان مشکلاتتان را حل کنید».
او گفته است: «چرا باید من حلشان کنم؟ نباید فکر کنید رئیسجمهور میتواند معجزه کند.»
ویدئوهای این سخنرانیها در فضای مجازی و رسانههای ایرانی بهسرعت دستبهدست شده است. علی ضیا، مجری و چهره شناختهشده تلویزیونی، روز سهشنبه در ویدئویی که در شبکههای اجتماعی منتشر کرد، گفت: «پزشکیان دولت را اداره نمیکند؛ دکمه خلبان خودکار را زده و رها کرده است. این احساسی است که مردم دارند.»
به گفته دو مقام ایرانی شاغل در دولت و دو عضو از جناح محافظهکار رقیب، برخی از متحدان و رقبای آقای پزشکیان بهطور خصوصی از این اظهارنظرهای مداوم او ابراز نارضایتی کردهاند و گفتهاند چنین سخنانی در مقطعی حساس، دولت را ضعیف و ناتوان جلوه میدهد. هر چهار نفر به دلیل حساسیت موضوع خواستند نامشان فاش نشود.
در ساختار سیاسی ایران، رئیسجمهور تا حدی بر سیاستهای داخلی و خارجی تأثیرگذار است، اما تصمیم نهایی در همه امور کلان کشور با رهبر جمهوری اسلامی، آیتالله علی خامنهای ۸۶ ساله، است. رؤسایجمهور پیشین بهندرت بهصراحت اذعان میکردند که سیستم مانع عملکرد آنهاست.
اما نه آقای پزشکیان. او ظاهراً هیچ ابایی ندارد از اینکه آشکارا بگوید در موضوعات بحثبرانگیز سیاست خارجی — از جمله حلوفصل بنبست هستهای با ایالات متحده — تابع نظر آیتالله خامنهای است. او همچنین بهطور علنی گفته است اجازه نیافته محدودیتها بر شبکههای اجتماعی پرطرفداری چون اینستاگرام را که وعده رفع آن را داده بود، لغو کند؛ شبکههایی که ایرانیان اکنون از طریق فیلترشکن به آنها دسترسی دارند.
محمدعلی ابطحی، معاون رئیسجمهور پیشین و سیاستمدار اصلاحطلب، از رویکرد پزشکیان در پنهان نکردن واقعیتها دفاع کرده است. او در گفتوگویی تلفنی گفت: «اینکه یک مقام مسئول صادقانه با مردم صحبت کند، پدیدهای تازه است. این کار سادهلوحانه نیست؛ پشت آن یک سیاست وجود دارد. او نمیخواهد حقیقت را پنهان کند، توقع ایجاد کند و بعد نتواند آن را برآورده سازد.»
اما محافظهکاران خواستار کنارهگیری آقای پزشکیان شدهاند. کامران غضنفری، نماینده تندروی مجلس، ماه گذشته در یک برنامه گفتوگوی تلویزیونی پرسید: «پس چرا رئیسجمهور شدید؟ قرار است مشکلات جامعه را حل کنید، نه اینکه مدام بگویید ‘این را نداریم، آن را نداریم’.»
مسعود پزشکیان، ۷۱ ساله، جراح قلب، نماینده پیشین مجلس و وزیر اسبق بهداشت، در سپتامبر ۲۰۲۴ و پس از کشته شدن رئیسجمهور ابراهیم رئیسی در سانحه سقوط بالگرد، به ریاستجمهوری رسید.
مشکلات تقریباً بلافاصله آغاز شد. در همان روز مراسم تحلیف آقای پزشکیان، اسرائیل اسماعیل هنیه، رهبر سیاسی حماس را که برای شرکت در این مراسم به تهران سفر کرده بود، ترور کرد.
در ماه ژوئن، اسرائیل به ایران حمله کرد و دو کشور وارد یک جنگ شدید ۱۲روزه شدند که در نهایت با بمباران تأسیسات هستهای ایران از سوی ایالات متحده و وارد آمدن خسارات جدی به آنها پایان یافت. خودِ پزشکیان نیز بهسختی از مرگ گریخت؛ زمانی که اسرائیل محل یک نشست محرمانه امنیت ملی را که او در یک پناهگاه زیرزمینی ریاست آن را بر عهده داشت، بمباران کرد.
در همین حال، تحریمهای ایالات متحده که از سال ۲۰۱۸ و در دوران ریاستجمهوری دونالد ترامپ با هدف قرار دادن درآمدهای نفتی و نظام بانکی ایران اعمال شد، طی سالها اقتصاد کشور را بهشدت تحلیل برده است. اکنون چشمانداز دستیابی به توافقی با واشنگتن که در ازای محدودیتهایی بر برنامه هستهای، لغو تحریمهای حیاتی و مورد نیاز ایران را به همراه داشته باشد، تیره و تار به نظر میرسد؛ در حالی که تهدید درگیریهای بیشتر با اسرائیل نیز همچنان جدی است.
صنم وکیل، مدیر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در اندیشکده روابط بینالملل چتمهاوس در لندن، میگوید: «ایران در حال حاضر فلج شده است؛ هم در داخل کشور و هم در رویاروییاش با ایالات متحده.»
او افزود: «اینکه پزشکیان آشکارا ناامیدی خود را بروز میدهد، واقعاً جالب است. او بهطور غیرمستقیم تلاش میکند نقش و اختیار خود را نشان دهد و محدودیتها و دستبندهایی را که بر او تحمیل شده، علنی کند.»
اما خانم وکیل ادامه داد: «آیا این کار مشکل را حل خواهد کرد؟ فکر نمیکنم.»
ایرانیان هر روز شاهد سقوط ارزش پول ملی، ریال، در برابر دلار هستند. روز چهارشنبه، هر دلار آمریکا در بازار آزاد ۱۳۰ هزار تومان معامله شد؛ رقمی بیش از دو برابر نرخ آن در زمان آغاز به کار آقای پزشکیان.
قیمتها، از جمله قیمت اقلام اساسی خوراکی و مصالح ساختمانی، نیز با تطبیق بازارها بهشدت افزایش یافته است. به عنوان نمونه، سخنگویی در ماه نوامبر به رسانههای دولتی گفت قیمت محصولات لبنی اخیراً سه برابر شده است. به گفته اقتصاددانان و رسانههای محلی، نرخ تورم در حوالی ۶۰ درصد نوسان دارد.
سهیل، مهندس ۳۸ سالهای در شهر مرکزی اصفهان، که مانند برخی دیگر از ایرانیان حاضر در این گزارش به دلیل ترس از پیامدها خواست نام خانوادگیاش ذکر نشود، گفت: «وضعیت فاجعهبار است. اگر سیستم کارتهای بانکی و انتقال الکترونیکی پول نبود، مجبور بودیم برای خرید مایحتاج روزانه کیسههای پول نقد با خود حمل کنیم.»
گزارشی که هفته گذشته از سوی وزارت رفاه اجتماعی ایران منتشر شد، اعلام کرد «ناامنی غذایی» در ایران از سال ۲۰۲۰ و همزمان با جهش تورم رو به وخامت گذاشته است. در این گزارش آمده که هر بزرگسال ایرانی اکنون روزانه حدود ۴۰۰ کالری کمتر از حداقل میزان توصیهشده ۲۲۰۰ کالری دریافت میکند.
مهشید، معلم بازنشسته ۷۰ ساله ساکن تهران، گفت تورم او را ناچار کرده است برای گذران زندگی، طلاهایش را بفروشد و از پسانداز خود استفاده کند. او در گفتوگوی تلفنی گفت: «خرید مرغ و گوشت حالا فقط برای مناسبتهای خیلی خاص است و بهزودی حتی توان خرید تخممرغ را هم نخواهیم داشت.»
بحرانهای حاد انرژی و آب نیز بر مشکلات افزوده و باعث قطعهای دورهای برق و آب در مناطق مسکونی، تجاری و صنعتی شده است.
امیرحسین خالقی، اقتصاددان ساکن اصفهان، در گفتوگویی تلفنی گفت هیچ راهحل کوتاهمدت یا در دسترسی برای حل بحرانهای متعدد و درهمتنیده ایران وجود ندارد. او گفت: «ما قادر به حل چالشهای اساسی اقتصادی نیستیم، چون به یک راهبرد عمیقاً جدی نیاز داریم. بدون یک تغییر عمده در عرصه سیاست خارجی، در جبهههای داخلی هم به هیچ گشایشی نخواهیم رسید.»
آذر منصوری، رئیس جبهه اصلاحات ایران — که از آقای پزشکیان بهعنوان نامزد خود در انتخابات حمایت کرده بود — روز یکشنبه در پستی در شبکههای اجتماعی به او هشدار داد که تورم به نقطه انفجار رسیده است: «مردم عصبانی هستند؛ ادامه حکمرانی به این شکل ممکن نیست.»
در حال حاضر، آیتالله خامنهای حمایت خود را از رئیسجمهور — که سه سال دیگر از دوره ریاستجمهوریاش باقی مانده — اعلام کرده است. او ماه گذشته در سخنرانیای، آقای پزشکیان را «شرافتمند» و «پرتلاش» توصیف کرد؛ سخنانی که به گفته تحلیلگران با هدف تقویت جایگاه رئیسجمهور و ارسال پیام به منتقدان او مبنی بر بیثباتکننده بودن تلاشها برای کنار گذاشتنش بیان شد.
آقای پزشکیان، با وجود ترسیم چشماندازی تیره و ناامیدکننده، گفته است که «تا پایان خواهد ایستاد».