خبرگزاری رویترز / ۲۶ نوامبر ۲۰۲۵
در حالی که آنکارا تلاش می‌کند به شورش چهار دهه‌ای حزب کارگران کردستان ترکیه (پ‌ک‌ک) پایان دهد، عبدالله اوجالان، رهبر این گروه ممنوعه که ۲۶ سال است در زندان به‌سر می‌برد، به چهره‌ای کلیدی در فرآیند صلح تبدیل شده است.
در رویدادی که تا یک سال پیش غیرقابل تصور بود، روز دوشنبه سه نماینده مجلس ترکیه به جزیره‌زندان امرالی رفتند و با اوجالان دیدار کردند تا فرآیند صلح را پس از اعلام پ‌ک‌ک در ماه مه مبنی بر خلع سلاح و انحلال خود، پیش ببرند.
پ‌ک‌ک در ماه ژوئیه به‌صورت نمادین سلاح‌هایی را به آتش کشید و ماه گذشته اعلام کرد که در چارچوب فرآیند خلع سلاح، نیروهایش را از خاک ترکیه خارج می‌کند. از زمان آغاز این فرآیند، حملات پ‌ک‌ک متوقف شده است.
با این حال، هنوز راه درازی تا تکمیل فرآیند صلح پس از درگیری‌ای که بیش از ۴۰ هزار کشته بر جای گذاشته باقی مانده است. اقتدار پایدار اوجالان بر پ‌ک‌ک باعث می‌شود حضور او در این فرآیند حیاتی باشد.
تعادل شکننده
دفتر رئیس مجلس ترکیه اعلام کرد که در مذاکرات روز دوشنبه در زندان امرالی واقع در دریای مرمره، نمایندگان بیانیه‌هایی از اوجالان در خصوص انحلال پ‌ک‌ک و نیروهای کرد سوریه – که ترکیه آن‌ها را شاخه‌ای از پ‌ک‌ک می‌داند – دریافت کردند.
دست‌یابی به صلح، دستاوردی بزرگ برای رئیس‌جمهور رجب طیب اردوغان خواهد بود؛ درگیری‌ای که شکاف‌های عمیق سیاسی و فرهنگی در ترکیه ایجاد کرده و توسعه اقتصادی جنوب شرقی عمدتاً کردنشین را یک نسل به عقب انداخته است.
اردوغان ۷۱ ساله تا کنون عمدتاً در پس‌زمینه این تحولات صلح با پ‌ک‌ک – که از سوی آنکارا و متحدان غربی‌اش سازمان تروریستی شناخته می‌شود – مانده است. اما او از تصمیم سه عضو کمیسیون پارلمانی برای دیدار با اوجالان ۷۶ ساله استقبال کرد و گفت این اقدام «راه را برای فرآیند هموار می‌کند، به آن کمک می‌کند و حذف تروریسم را شتاب می‌بخشد».
منتقدان اردوغان می‌گویند بخشی از انگیزه او ممکن است امید به کسب حمایت کردها در صورت برگزاری انتخابات زودهنگام یا تلاش برای تغییر قانون اساسی و تمدید دوره ریاست‌جمهوری‌اش پس از سال ۲۰۲۸ باشد.
تکمیل فرآیند صلح نیازمند تعادل بسیار حساسی میان دولت، اوجالان، رهبری فعال پ‌ک‌ک در کوه‌های قندیل در شمال عراق و همچنین نیروهای همسو با اوجالان در شمال سوریه است.
متن مکالمه ویدئویی اوجالان با فرماندهان پ‌ک‌ک
مکالمه ویدئویی ماه مه بین اوجالان و فرماندهان ارشد پ‌ک‌ک – پس از دعوت او به انحلال گروه و پیش از کنگره‌ای که این تصمیم را اعلام کرد – نشان‌دهنده عمق این تعادل شکننده و میزان نفوذ پایدار اوجالان در پ‌ک‌ک است.
در متن این مکالمه که رویترز از منبعی نزدیک به فرآیند به‌دست آورده، اوجالان می‌گوید شخصاً تصمیم گرفته پ‌ک‌ک را به انحلال دعوت کند.
او می‌گوید: «آخرین فراخوان به ابتکار شخصی خودم بود. آن را فرصتی ارزشمند دیدم. خودم آن را آماده کردم.» این اظهارات با ادعای منتقدانی که می‌گفتند او به دستور دولت عمل کرده، در تناقض است.
در متن مکالمه، فرماندهان پ‌ک‌ک با ابراز بی‌اعتمادی به دولت و تردید در اراده آن برای انجام اصلاحات مورد نظر اوجالان، همچنان رهبری او را پذیرفته و به او اعتماد کامل نشان می‌دهند.
اوجالان پاسخ می‌دهد: «این وفاداری را قدر می‌دانم. من نیازی به حمایت ندارم ولی آن را ارج می‌نهم. اغراق نمی‌کنم، اما این شما هستید که به‌خاطر من زنده مانده‌اید.»
او هیچ احساسی نسبت به انحلال پ‌ک‌ک نشان نمی‌دهد و می‌گوید: «ناراحت نشدم. احساسی نبودم و نخواهم شد. خودم آن را تأسیس کردم و خودم آن را پایان می‌دهم.»
در متن آمده که در این تماس ویدئویی یک مقام ترکیه‌ای نیز حضور داشته که نشان‌دهنده نظارت دولت بر فرآیند است.
یک منبع پ‌ک‌ک در عراق صحت این متن را تأیید کرد.
دفتر ریاست‌جمهوری، دفتر رئیس مجلس و سازمان اطلاعات ترکیه (میت) تا لحظه انتشار این گزارش به درخواست رویترز برای اظهارنظر درباره این متن و سایر مسائل مطرح‌شده پاسخی نداده‌اند.
«اراده و عزم تغییرناپذیر»
پ‌ک‌ک از سال ۱۹۸۴ که دست به سلاح برد، هدف خود را از استقلال کامل کردستان به خودمختاری محدود و حقوق بیشتر برای کردها تغییر داد. این گروه از زمانی که ترکیه عضو ناتو پایگاه‌های خود در شمال عراق را گسترش داد و حملات سنگینی علیه پ‌ک‌ک انجام داد، در موضع ضعف قرار گرفته است.
اوجالان همچنان پس از محکومیت به خیانت و جدایی‌طلبی در سال ۱۹۹۹ در زندان به‌سر می‌برد.
اهمیت او در فرآیند صلح اخیراً با اجازه دیدار وکلایش با او برای اولین بار از سال ۲۰۱۹ دوباره برجسته شده است.
یکی از وکلا، ابراهیم بیلمز، به رویترز گفت شرایط زندان اوجالان بهبود یافته و رفتار مقامات محترمانه‌تر شده است. او اکنون می‌تواند با دیگر زندانیان مرتبط با پ‌ک‌ک معاشرت کند، کتاب بخواند و برخی کانال‌های تلویزیونی را تماشا کند، اما به اینترنت دسترسی ندارد.
بیلمز گفت: «اراده و عزم او تغییر نکرده است. هیچ چیز از او کم نشده. او همچنان برای حل دموکراتیک مسئله کردها تلاش می‌کند.»
دولت باهچلی، رهبر حزب حرکت ملی (MHP) که متحد اردوغان و سال‌ها منتقد سرسخت اوجالان بوده، نیز اوجالان را برای هدف اعلام‌شده رئیس‌جمهور یعنی «ترکیه‌ای عاری از تروریسم» ضروری دانسته است.
باهچلی هفته گذشته در مجلس به نمایندگان حزبش گفت: «اگر لازم باشد خودم به هر طریقی به امرالی می‌روم... و رو در رو پشت یک میز با (اوجالان) دیدار می‌کنم.»
تردیدها درباره گام‌های واقعی به سوی صلح
حزب دم (DEM) طرفدار کردها که سومین حزب بزرگ پارلمان ترکیه است، در طول این فرآیند چندین بار با اوجالان دیدار کرده و یکی از نمایندگانش در دیدار دوشنبه نیز حضور داشت.
با این حال، بسیاری از حامیان حزب دم به اراده اردوغان برای اجرای اصلاحات مورد نظر اوجالان به منظور ارتقای جایگاه کردها در ترکیه تردید دارند.
منابع به رویترز گفته‌اند که آنکارا در حال تهیه قانونی است که به هزاران رزمنده پ‌ک‌ک و غیرنظامی اجازه دهد از مخفیگاه‌هایشان در شمال عراق به خانه‌هایشان در ترکیه بازگردند.
اوجالان در مکالمه ویدئویی ماه مه بر اهمیت چنین اقداماتی تأکید کرد و گفت: «بسیاری از رفقا به ترکیه بازخواهند گشت. قانون باید این را حل کند. سیاست دموکراتیک و زیرساخت قانونی باید آماده شود.»
بسیاری از کردهای ترکیه همچنین به دلیل سرکوب قضایی گسترده دوران اردوغان علیه جنبش سیاسی طرفدار کردها به فرآیند صلح بدبین هستند. در سال‌های گذشته هزاران نفر دستگیر شده‌اند و ده‌ها نماینده مجلس و شهردار عزل و زندانی شده‌اند، از جمله سلاهتین دمیرتاش، رهبر پیشین حزب.
این سرکوب در طول فرآیند صلح متوقف شده و باهچلی نیز گفته است آزادی دمیرتاش می‌تواند مفید باشد.