بن فینلی / خبرگزاری آسوشیتدپرس / ۱۹ نوامبر ۲۰۲۵
آنچه باید دربارهٔ جنگندهٔ اف-۳۵ که ترامپ به عربستان سعودی می‌فروشد بدانید
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، اعلام کرده است که با فروش پیشرفته‌ترین جنگندهٔ آمریکا، اف‑۳۵، به عربستان سعودی موافقت کرده؛ تصمیمی که با نگرانی‌هایی دربارهٔ احتمال دسترسی چین به فناوری حساس این هواپیما همراه شده است.
این معامله با پادشاهی عربستان، که چین بزرگ‌ترین شریک تجاری آن به شمار می‌رود، روز سه‌شنبه و هم‌زمان با سفر محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی، به واشینگتن بار دیگر تأیید شد.
برخی مقام‌ها در دولت جمهوری‌خواهان نیز نگران‌اند که فروش اف‑۳۵ به عربستان، برتری کیفی نظامی اسرائیل بر همسایگانش را تضعیف کند؛ به‌ویژه در زمانی که ترامپ برای موفقیت طرح صلح غزهٔ خود به حمایت اسرائیل تکیه کرده است.
اسرائیل که در جنگ ۱۲ روزهٔ خود با ایران در ماه ژوئن از اف‑۳۵ استفاده کرد، در کنار ۱۹ کشور دیگری قرار دارد که این هواپیما را تحویل گرفته‌اند یا قرارداد خرید آن را امضا کرده‌اند.
نخستین فروند از جنگندهٔ تهاجمی اف‑۳۵ «لایتنینگ» نزدیک به ۲۰ سال پیش در خط تولیدی در فورت‌وِرت تگزاس از خط مونتاژ خارج شد؛ هواپیمایی که در آن زمان هم به عنوان جهشی فناورانه ستایش می‌شد و هم به عنوان پروژه‌ای بسیار پرهزینه در وزارت دفاع مورد انتقاد قرار می‌گرفت.
از آن زمان تاکنون بیش از ۱۲۰۰ فروند از این جنگندهٔ پنهان‌کار تولید شده که به گفتهٔ شرکت لاکهید مارتین، پشتوانهٔ حدود ۳۰۰ هزار شغل در زنجیرهٔ تأمین این برنامه در ۴۹ ایالت آمریکا و پورتو ریکو است. این هواپیماها به نیروی هوایی، نیروی دریایی و تفنگداران دریایی ایالات متحده تحویل داده شده‌اند.
در ادامه، نکاتی دربارهٔ اف‑۳۵:
جنگنده‌ای پرطرفدار
تفنگداران دریایی آمریکا از اف‑۳۵ برای اجرای حملات علیه اهداف دشمن در افغانستان استفاده کرده‌اند و جنگنده‌های اف‑۳۵ ایتالیا نیز در سپتامبر، بخشی از واکنش ناتو به ورود هواگردهای روسی به حریم هوایی استونی بودند.
با این حال، از همان آغاز، این هواپیمای کوتاه‌دماغه با دم عمودی دوگانه هدف انتقاد بوده است؛ بخشی به این دلیل که قرار بود به طور هم‌زمان پاسخ‌گوی نیازهای سه شاخهٔ مختلف نیروهای مسلح آمریکا باشد. برای نمونه، نیروی دریایی آن را از روی ناوهای هواپیمابر به پرواز درمی‌آورد. هم‌زمان نسخهٔ تفنگداران دریایی قادر است مانند بالگرد به صورت عمودی برخاسته و فرود آید.
این برنامه، پرهزینه‌ترین طرح تسلیحاتی تاریخ پنتاگون به شمار می‌رود؛ بهایی که بنابر گزارش «سرویس پژوهش کنگره» در سال ۲۰۲۳ برای هر فروند آن تا ۷۷ میلیون دلار بوده است، آن هم در شرایطی که اف‑۳۵ به‌خاطر افزایش مکرر هزینه‌ها و تأخیرهای پی‌درپی بدنام شده است.
در این میان، احتمال می‌رود چین پیشاپیش به بخشی از اطلاعات، هرچند چند ساله و قدیمی، دربارهٔ این هواپیما دست یافته باشد. «هیئت علوم دفاعی» که بازوی مشورتی پنتاگون است، در گزارشی در سال ۲۰۱۳ اعلام کرد که حملات سایبری چین به داده‌های ده‌ها برنامهٔ وزارت دفاع، از جمله پروژهٔ جنگندهٔ مشترک تهاجمی، نفوذ کرده است.
پیشرفته‌ترین جنگندهٔ آمریکا
اف‑۳۵، به گفتهٔ برَدلی بومن، مدیر ارشد مرکز «قدرت نظامی و سیاسی» در بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها، «به‌طور گسترده به عنوان بهترین و پیشرفته‌ترین جنگندهٔ آمریکا شناخته می‌شود».
بومن اشاره می‌کند که سامانه‌های نظامی آمریکا به طور مداوم به‌روزرسانی و ارتقا می‌یابند و این روند، کارایی هرگونه اطلاعات سرقت‌شدهٔ احتمالی در سال‌های گذشته را کاهش می‌دهد.
او می‌گوید: «به همین دلیل است که ۱۹ کشور شریک در این برنامه حضور دارند و کشورهایی مانند عربستان سعودی هم خواهان آن هستند. اگر این هواپیما به دلیل سرقت اطلاعات توسط چینی‌ها آن‌قدر آسیب‌پذیر شده بود، سعودی‌ها علاقه‌ای به آن نشان نمی‌دادند.»
طرح اولیهٔ اف‑۳۵ در دههٔ ۱۹۹۰ مطرح شد و قرار بود جایگزین چند جنگندهٔ سالخورده، از جمله اف‑۱۶، ستون فقرات نیروی هوایی آمریکا، شود. این هواپیما طوری طراحی شده که خلبان بتواند در طول یک مأموریت واحد، به‌راحتی از حملات بمبارانی به نبرد هوایی تغییر نقش دهد.
اف‑۳۵ که از آن به عنوان جنگندهٔ «نسل پنجم» یاد می‌شود، از فناوری‌هایی همچون پوشش‌های پنهان‌کار و رادار و حسگرهای پیشرفته بهره می‌برد؛ بنا بر اطلاعات سرویس پژوهش کنگره.
بومن می‌گوید: «آنچه اف‑۳۵ را به‌ویژه هولناک می‌کند، دشوارتر شدن کشف آن برای دشمنان است. اگر نتوانید آن را ببینید، نمی‌توانید آن را بزنید.»
به گفتهٔ او، این جنگنده همچنین به حسگرهای پیشرفته‌ای برای شناسایی بهتر دشمن و توانایی‌های شبکه‌ای برای تبادل اطلاعات با هواپیماهای هم‌پیمان و نیروهای زمینی در میدان نبرد مجهز است.
قرار بود هر فروند این هواپیما نسبتاً ارزان ساخته شود و گونه‌های مختلف آن روی یک خط تولید مشترک مونتاژ شوند. اما در حالی که نخستین اف‑۳۵ خود را برای پرواز اولیه در سال ۲۰۰۶ آماده می‌کرد، هزینه‌های برنامه به‌طور چشمگیری افزایش یافته بود.
هزینه‌های هنگفت
بر اساس گزارش ماه سپتامبر «دیوان محاسبات دولت» آمریکا، برآورد وزارت دفاع نشان می‌دهد که هزینهٔ نگهداری، بهره‌برداری و مدرن‌سازی ۲۴۷۰ فروند برنامه‌ریزی‌شدهٔ اف‑۳۵ در طول یک چرخهٔ عمر ۷۷ ساله، از دو تریلیون دلار فراتر خواهد رفت.
در این گزارش همچنین آمده است که لاکهید مارتین سال گذشته ۱۱۰ فروند هواپیما تحویل داده که همهٔ آن‌ها «به طور میانگین با ۲۳۸ روز تأخیر به مشتری رسیده‌اند؛ افزایشی قابل توجه نسبت به میانگین ۶۱ روز تأخیر در سال ۲۰۲۳».
هم‌زمان، نگرانی‌هایی دربارهٔ آمادگی عملیاتی این جنگنده مطرح است. در سال ۲۰۲۳، نرخ توانایی اف‑۳۵ برای انجام دست‌کم یکی از مأموریت‌های محوله حدود ۵۵ درصد بوده؛ رقمی که بسیار پایین‌تر از اهداف برنامه است. دیوان محاسبات دلیل بخشی از این مشکل را تأخیر در راه‌اندازی مراکز تعمیر و نگهداری، کمبود تجهیزات مناسب و مشکلات زنجیرهٔ تأمین عنوان کرده است.
دن گرازیِر، پژوهشگر ارشد و مدیر برنامهٔ «اصلاح امنیت ملی» در اندیشکدهٔ استیمسون سنتر، می‌گوید برنامهٔ اف‑۳۵ در مجموع یک شکست بوده است.
او به پوشش پنهان‌کار این هواپیما برای گریز از رادار اشاره می‌کند که به گفتهٔ او نگهداری و مراقبت بسیار پرهزینه و پیچیده‌ای می‌طلبد؛ در حالی که سامانهٔ دوربین برای افزایش آگاهی خلبان از محیط پیرامونی نیز با مشکلاتی روبه‌رو بوده است.
گرازیِر می‌گوید: «هیچ اهمیتی ندارد یک هواپیما چه توانایی متحول‌کننده‌ای در نبرد داشته باشد، اگر نتوان روی آن حساب کرد.»
به گفتهٔ او، اف‑۳۵ طوری طراحی شده که هم‌زمان جایگزین چندین هواپیمای قدیمی‌تر شود و «کارهای زیادی را کمابیش خوب انجام می‌دهد، اما در هیچ زمینه‌ای واقعاً عالی نیست».
او می‌افزاید: «هزینهٔ آن هم سرسام‌آور است. در نتیجه، برای هواپیمایی ثروت هنگفتی می‌پردازید که در بسیاری موارد، توانایی‌اش حتی کمتر از نسل قبلی است.»
شرکت لاکهید مارتین این انتقادها را رد می‌کند.
این شرکت در بیانیه‌ای اعلام کرد: «اف‑۳۵ ستون فقرات توان رزم ۲۰ کشور هم‌پیمان است و با تقویت بازدارندگی، صلح را از رهگذر قدرت ممکن می‌کند. این جنگنده در میدان نبرد آزموده شده، و پیشرفته‌ترین قابلیت‌ها و فناوری‌ها را در اختیار می‌گذارد. با بیش از یک میلیون ساعت پرواز و بیش از ۱۲۵۵ فروند در خدمت، اف‑۳۵ عنصری انکارناپذیر در تأمین امنیت جهانی است.»